Geweld en vernedering vormen de rode draad doorheen de nieuwste roman van de Franse succesauteur Édouard Louis, die ons tegelijk duidelijk maakt dat het noodlot niet bestaat en ontsnappen in ieders bereikt ligt. Maar: “la liberté a un prix”. Letterlijk. Met “Monique s’évade”, voegt de schrijver een verrassend en hoopvol hoofdstuk toe aan zijn niets of niemand ontziende autobiografische schetsen.
Het hoofdpersonage, Monique, is de moeder van de auteur. Na een compleet mislukt huwelijk met een gewelddadige zatlap, de vader van de auteur, trekt Monique in bij een nieuwe vriend. Ze ruilt ‘Le Nord’ in voor Parijs. En krijgt er van hetzelfde laken een pak. De zoon-auteur kan zijn moeder ervan overtuigen om het af te bollen teneinde een eigen leven te beginnen – op haar vijfenvijftigste. Het plan slaagt wonderwel en Monique groeit zelfs uit tot een voorbeeld van moed.
Het arme Noorden
Het verhaal klinkt banaal, maar past perfect bij de auteur zijn vorige autobiografische romans over alcoholmisbruik, huiselijk geweld en bittere armoede in het Noorden van Frankrijk van vandaag. De schrijver werd geboren in 1992, we spreken dus niet bepaald over Zola’s tijd! In de streek waar de mensen werden gedumpt samen met de mijnen en de fabrieken waar ze hun leven versleten, in de streek waar Marine Le Pen nu haar hoofdkwartier heeft gevestigd, in de streek waar het werkvolk links inruilde voor rechts, daar vormt de gezinssituatie waarin de schrijver opgroeide absoluut geen uitzondering.
De 150 pagina’s in klein formaat en met grote letter van “Monique s’évade”, mag men lezen als een aanklacht. De simpele, vaak gesuikerde verhaallijn is doorspekt met politieke, sociale en morele beschouwingen. Hoewel Louis in het Franse boekenprogramma “La grande librairie” fel van leer trok tegen geweld op vrouwen in het algemeen en de insteek succesrijke-zoon-redt-arme-moeder bijwijlen sentimenteel uitdraait, serveert hij in geen geval een #metoo-story, noch goedkoop feminisme.
Schuld?
De auteur stelt namelijk een vervelende vraag: is de echtgenoot, is de nieuwe vriend wel schuldig? Persoonlijk schuldig? De auteur haalt er meteen de maatschappelijke context bij: dit geweld is niet aangeboren, het komt ergens vandaan en we moeten ons afvragen waar het vandaan komt, d.w.z. wie of wat dit geweld genereert. Bij die vraagstelling alleen al haken #metoo’ers af. Want kijk, ook de moeder begon zich gewelddadig te gedragen, maar dan tegenover haar kinderen. En een oudere broer dronk zich dood. Sociale reproductie is ons toch niet onbekend?
De auteur werd al vaker gelauwerd om zijn eenvoudige, sobere stijl, wat nogal on-Frans overkomt. En sober mag je de schriftuur van Louis zeker noemen. Het lijkt soms een documentaire of een essay. Niet zo verwonderlijk als je weet dat de schrijver in een vorig leven zowel aan ‘SciencesPo’ als de ‘École normale supérieure’ afstudeerde en daarna een loopbaan als onderzoeker opstartte.
Het voordeel van zo’n sobere stijl, is de directheid. Geen franjes, geen metaforen, geen hoogdravende bespiegelingen met citaten van collega-schrijvers, liefst gecanoniseerde – een Franse specialiteit. In plaats daarvan, krijgen we onomwonden filosofische en morele, maar vooral sociale en politieke bedenkingen. Kort, maar krachtig.
De prijs van vrijheid
Vrijheid heeft een prijs, letterlijk. Hoe kan een vrouw haar man verlaten als ze geen diploma heeft, geen vast werk, geen bewijs van vaardigheden en kennis, geen geld, geen vooruitzichten – omdat ze decennialang thuiszat met kinderen en een zak van een vent ? Een vent die een rijbewijs voor zijn vrouw onnodig vindt en haar ook zo vastbindt. Monique heeft de vernedering en het geweld dermate geïnterioriseerd dat ze zelf haar kinderen afsnauwt en geen kansen gunt. Een dochter aanvaardt haar lot. Een zoon sterft jong aan alcoholisme.
De onschuld van allen
Édouard ontsnapt aan de dans. Is het zijn verdienste? Of omgekeerd: is het zijn vaders schuld? Is het de schuld van de nieuwe vriend? Wanneer Monique dan toch krachtdadig optreedt en effectief haar vriend verlaat, verschrompelt die tot een stomme, bange wezel die haar sméékt te blijven. Dat is blijkbaar zijn ware aard, dus hoe en waarom wordt zo iemand gewelddadig? Wordt.
Uitleg: “il avait été lui-même un corps conducteur de violence qui le dépassait » [p. 121]. Hij heeft « l’allure d’un individu qui reconduit et reproduit le monde qui l’entoure, pas d’un individu qui crée ou qui engendre quoi que ce soit » [p. 122].
In die zin, zijn zowel de vader als de vriend, en derhalve ook de moeder, ”innocent au sens conceptuel, pur, au sens où rien en lui ne témoignait de la capacité de faire, d’entreprendre » [p. 122]. Anders gezegd: deze onschuld is de onschuld van allen: “l’innocence de tous, l’innocence comme condition généralisée” [p. 122].
De last
Toch is dit geen ode aan de vlucht, geen ophemeling van de ontsnapping als methode. Bij sommigen lukt het niet. Sommigen zijn altijd op de vlucht, terwijl anderen altijd rustig slapen. Hoeveel desillusies kost één ontsnapping? Want “la fuite est un fardeau” [p. 113]. De vlucht is een last.
Dit verhaal is dus niet zomaar een verhaal. Het is, zoals zijn andere boeken, een politiek standpunt, ook al eindigt deze roman zeemzoeterig. Maar de auteur beseft: zonder mijn sociale en financiële positie, die me overigens van thuis heeft vervreemd, had ik mijn moeder nooit aan die spiraal weten te onttrekken. “La liberté a un prix”. Ook voor Louis. Zonder die kloterige jeugd en de rebellie die eruit voortvloeide, was ook zijn ‘évasion’ onmogelijk geweest. Noch de zijne, noch die van zijn moeder. Want kijk: “souffrance” en “liberté” vormen twee momenten van eenzelfde proces, twee bewegingen van eenzelfde partituur. Vrijheid is zich onttrekken aan geweld – en is er in zekere zin ook een verlengstuk van.
Als #meetoo’ers, elitaire feministen, politiek correcten en wokers dit eens begrepen.
© Eddy Bonte
Referentie: Édouard Louis: Monique s’évade. Ed. du Seuil, Paris, 2024.
(Verscheen eerder bij De Groene Belg is een onafhankelijke uitgave van vzw Mediadoc. )
