Gepikeerd door de kritiek op het weinig eer- en succesvolle oorlogsavontuur in Kosovo, verklaarden de
ministers van Buitenlandse Zaken van de Europese Unie op een publiek debat in Brussel op 17 juli dat zij
hun benaderingswijze van de buitenlandse politiek grondig willen herzien. Er moet een “kwalitatieve
sprong voorwaarts” komen, die gericht zal zijn op krisispreventie, zo heette het. Of het zover zal
komen is een andere zaak. Totnogtoe is het recept van oud-premier Jean-Luc Dehaene ook in Europa nog
van kracht: de problemen aanpakken wanneer ze zich voordoen.
Hopelijk krijgt die intentieverklaring een vervolg en worden de flaters van de Balkan-politiek niet
herhaald. Maar het is de vraag of er veel tijd is om een krisispreventie op punt te stellen. Want het
fiasco dat het gevolg is van de interventies heeft Europa en de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie
(NAVO) voor jaren opgezadeld met twee onstabiele proctectoraten – Bosni?? en Kosovo – en de situatie op
de Balkan alles behalve ontmijnd. Integendeel, de oorlog om Kosovo heeft Servi?? gedestabiliseerd en er,
naast Macedoni?? en Montenegro, een bijkomende potenti??le brandhaard van gemaakt.
Nadenken had enorm veel onheil en menselijk leed kunnen voorkomen op de Balkan. De dood in 1980 van
president Josip Broz Tito, de man die het disparate Joegoslavi?? met succes aaneen had gesmeed na de
Tweede Wereldoorlog en het in de hand wist te houden, betekende een eerste destabiliserende factor.
Hij werd vervangen door een roterend presidentschap tussen de presidenten van de diverse republieken
en dat was geen succes. Kwamen daarbij de economische problemen ten gevolge van de oliecrissen van de
jaren 1970. Die nog werden verergerd door het wegvallen van de westerse en Sovjet-steun toen het
niert-gebonden Joegoslavi?? geen strategische positie meer had te verkopen ten gevolge van de deemstering
van het communisme.
Arme profiteurs
Zoals in Belgi?? de Vlamingen de Walen als profiteurs, ten bedrage van 200 miljard frank transfers per jaar,
gingen bestempelen toen ook hier soberheid en inlevering troef werden, zo gingen de rijke Joegoslavische
republieken Sloveni?? en Kroati?? de arme zuidelijke broertjes met de vinger wijzen en onafhankelijkheid
eisen. Een paar honderd miljoen euro Europese steun had toen wonderen kunnen doen.
De nationalistische agitatie begon toen Tito nog geen jaar dood was. De Albanese Kosovaren revolteerden
in 1981 om hun eis voor de omvorming van hun autonome provincie binnen Servi?? tot volwaardige republiek
kracht bij te zetten. De revolte werd in het bloed gesmoord. In 1989, het jaar dat het communisme
ineenstortte, schafte Servi?? via een grondwetswijziging de autonomie grotendeels af. In Kosovo begon een
periode van geweldloos verzet via parellele instellingen onder leiding van “president” Ibrahim Rugova.
Tot oorlog kwam het in 1991 toen Sloveni?? en Kroati?? hun onafhankelijkheid uitriepen. Enkel de van de
onafhankelijkheidsverklaring van Macedoni?? leidde totnogtoe niet tot oorlog. Wel al tot geweld omdat de
Albanezen van het Kosovaars Bevrijdingsleger (UCK) daar vorig jaar een nieuw front probeerden te openen
in het kader van hun Groot-Albanese ideologie.
Alhoewel door de Konferentie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (KVSE, in 1994 omgedoopt tot
Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa of OVSE), die van 1973 tot 1975 in Helsinki en
Gen??ve plaats had, was besloten dat de grenzen van na de Tweede Wereldoorlog onaantastbaar waren, besloot
Duitsland op 19 december 1991 eenzijdig de onafhankelijkheid van Sloveni?? en Kroati?? te erkennen. In januari
1992 volgden de andere landen van de Europese Unie. Geen sprake dus van een overleg over een globale
oplossing voor heel voormalig Joegoslavi?? noch van het in stand houden van die staat. In dezelfde logica
had men dan ook de binnengrenzen tussen de repbulieken moeten wijzigen, maar paradoxaal genoeg werden die
wel als heilig beschouwd. Alhoewel daar ten allen kante verzet tegen was. Daarom scheidden de Servi??rs van
de Krajina, tot ze in 1995 met westerse hulp werden verjaagd, zich van Kroati?? af. Een voorbeeld dat door
de Kroaten werd gevolgd. De dwang op Moslims, Kroaten en Servi??rs om in een multi-etnisch en multicultureel
Bosni?? samen te leven leidde tot de voorspelde oorlog, die met al zijn gruwelen ruim drie jaar duurde, tot
akkoorden van Dayton van 21 november 1995. Geen van de drie bevolkingsgroepen wou echter samenleven.
Moslim-leider Alija Izetbegovic droomde van een moslim-staat met minderheidsstatuut voor de niet-Moslims,
Kroaten en Servi??rs wilden aansluiting bij Kroati?? en Servi??.
Op de bres voor het UCK
In 1996 verschoof het geweld naar Kosovo toen het Kosovaars Bevrijdingsleger (UCK) met steun van Kroati??,
Sloveni?? en Duitsland een geweldcampagne begon tegen alles wat Servisch was, vooral tegen burgers en
ambtenaren. Halfweg 1998 volgden Europa en de Verenigde Staten nogmaals Duitsland. Ook Franse, Britse en
Amerikaanse militairen gingen het UCK opleiden. Toen dat in oktober 1998 zo goed als verslagen was, sprong
de NAVO in de bres met de dreiging van bombardementen. De Servische president Slobodan Milosevic gaf toe,
trok zijn troepen terug en onder de ogen van de waarnemers van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking
in Europa (OVSE) keerde het UCK onmiddellijk terug en hervatte zijn aanvallen.
Waarom het UCK steun kreeg, terwijl de man van de geweldloze campagne, Ibrahim Rugova, die nog maar kort te
voren in paralelle verkiezingen met 98% van de stemmen toto “president” was herkozen, enkel op bemoedigende
schouderklopjes mocht rekenen, is niet duidelijk. Het is geen geheim dat het UCK bestond, en nog bestaat,
uit clan-leiders, communisten en fascisten en dat zijn operaties grotendeels werden gefinancieerd met de
opbrengst van afpersing, drugshandel en prostitutie in Europa. In de gebieden die het onder controle kreeg
getuigde het alles behalve van democratische gezindheid. Partijen werden verboden, vrijheid van meningsuiting
afgeschaft.
De terugkeer van het UCK na de succesvolle NAVO-dreiging van oktober 1988 leidde uiteraard tot een Servische
reactie. Maar de NAVO kwam weer voluit op voor het UCK. De eerdere kritiek van onder meer de Verenigde
Staten dat het UCK een terroristische organisatie was, verstomde. Servi?? werd opnieuw met oorlog bedreigd.
Meer nog het kreeg in het Franse Rambouillet een overeenkomst, in feite een ultimatum, voorgeschoteld dat
inhield dat niet alleen Kosovo maar ook heel Servi?? virtueel door NAVO-troepen, onder het mom van totale
vrijheid van beweging en gratis gebruik van alle nodige installaties, zou worden bezet. En het principe van
de onaantastbaarheid van de interne grenzen werd opgegeven. Wat niet kon voor de Servi??rs in de Krajina en
Slavoni??, noch voor Kroaten en Servi??rs in Bosni??, kon nu plots wel voor Kosovo. Het gebied zou binnen de
drie jaar onafhankelijk kunnen worden.
NAVO-handvest geschonden
Geen wonder dat zoiets onaanvaardbaar was voor Servi??. Daarvoor hoeft men niet eens Slobodan Milosevic te
heten. Niet alleen voor Servi?? was het niet te pruimen, want het voorstel maakte in de Veiligheidsraad geen
kans. Met andere woorden, de NAVO had reeds lang beslist haar eisen met geweld door te drukken in strijd met
het internationaal recht en met haar eigen handvest. Artikel 1 van het Noord-Atlantisch Verdrag van 4 april
1949 bepaalt immers dat de ondertekenaars, in overeenstemming met het Handvest van de Verenigde Naties, elk
internationaal dispuut met vreedzame middelen zullen beslechten. Meer nog, ze beloofden, zich in hun
internationale relaties te onthouden van het dreigen met of het gebruiken van geweld op elk manier die
niet in overeenstemming is met de doeleinden van de Verenigde Naties.
Op 24 maart begonnen bombardementen, die tot grote ontsteltenis van de NAVO-landen niet op enkele dagen tijd
het gewenste resultaat opleverden, maar het voorspelbare, zelfs aangekondigde, humanitair drama veroorzaakten.
De aanvallen stopten op 12 juni, nadat er, uiteindelijk wel binnen het kader van de VN, een akkoord werd
bereikt dat in resolutie 1244 aan de Veiligheidsraad werd omgezet. Daarin was geen sprake meer van een
NAVO-aanwezigheid in de rest van Servi??, buiten Kosovo. En werd het principe van de onaantastbaarheid van de
grenzen van Servi?? weer erkend. Met andere woorden, onder de resolutie kan Kosovo alleen maar een ruime
autonomie krijgen. En moet het zelfs de terugkeer dulden van een “overeengekomen aantal Joegoslavisch en
Servisch militairen en politiemannen”. Dit onder meer voor de bescherming van het Servisch erfgoed in de
provincie en voor de grensbewaking. De NAVO moest dus fel inbinden.
Trieste balans
Wat bereikte de NAVO uiteindelijk met haar interventies op de Balkan, in principe voor ,,waarden” als een
multicurele samenleving en democratie? In Bosni?? is er ????n positief resultaat bereikt: dat de wapens zwijgen.
Maar geen enkel probleem is opgelost en nieuwe uitbarstingen blijven mogelijk. De veel geroemde multiculturele
samenleving, waarvoor tijdens de oorlog ook hier velen zich met entoesiasme hebben ingezet, is een fictie.
Het uit de greep van de Servische omsingeling bevrijde Sarajevo is grotendeels etnisch gezuiverd. Kroaten en
Moslims, die in een anti-Servische federatie werden gedwongen, spreken nauwelijks met elkaar. De economie is
vier jaar na het einde van de oorlog, ondanks de enorme hulp, een totale puinhoop, met een werkloosheid van
30 tot 50% in de federatie en nog hoger in Bosnisch-Servische Republiek. Wie werk heeft is er nauwelijks beter
aan toe want de belasting op de lonen bedraag 82%! Corruptie, verduistering en favoritisme zijn schering en
inslag. Zelfs de hamburgerketen McDonalds was in dit klimaat niet bereid enig geld te investeren in de
opening van een vestiging in Sarajevo (zie hierover In Bosnia, a Botched Recovery From War, in: The
International Herald Tribune van 29 juli 1999). En de New York Times bracht op 17 augustus uit dat
regeringsambtenaren zowat een miljard dollar hebben gestolen (dit is 20% van het internationaal hulppakket
van 5,1 miljard dollar over de periode 1996-1999).
Voor democratie is geen plaats. Er werden al verschillende verkiezingen gehouden, maar de westerse
“pro-consul” ter plekke heeft ruime dictatoriale bevoegdheden. Ook om democratisch gekozenen af te zetten
als ze hem niet aanstaan. De vorige gezant, de Spanjaard Carlos Westendorp, maakte van die bevoegdheid
gebruik. Zoals het er nu naar uitziet zal Bosni?? nog lang een blok aan het been van Europa blijven,
zonder veel hoop op beterschap. En mocht de “internationale gemeenschap”, zeg maar de NAVO, het beu
worden en zich terugtrekken, lijdt het weinig twijfel dat er een nieuwe gevechtsronde uitbarst.
In Kosovo zijn we nog niet zover. Maar het gebied ligt wel voor een goed deel in puin door de oorlog. En
de NAVO heeft ook vakkundig alle nutsvoorzieningen vernield. Er is dus veel werk aan de winkel voor de
Europese en Amerikaanse internationale bedrijven – wat wellicht de bedoeling was. Verder is het gebied zo
kwistig met bommen en munitie uit verarmd uranium bestrooid dat er wordt gerekend met 10.000 kankerdoden
de komende jaren. Vele Kosovaren zien de toekomst er in elk geval somber in, zoals de vluchtelingenstroom
langs onze austostrades richting Engeland bewijst.
Homogeen Kosovo
Enig “voordeel” is dat het gebied veel homogener is geworden. Alhoewel de vredesmacht in Kosovo (KFOR
of Kosovo Force) onder resolutie 2244 formeel de taak meekreeg voor “een veilig klimaat te zorgen waarin
vluchtelingen en verplaatste personen veilig kunnen terugkeren” en “de openbare veiligheid te verzekeren
totdat de internationale burgerlijke aanwezigheid de verantwoordelijkheid voor die taak kan overnemen”, is
Kosovo nu vrijwel gezuiverd van Servi??rs, Roma (zigeuners) en van Macedonisch moslims. KFOR heeft er niet
veel aan gedaan om de zuiveringen te voorkomen met excuses dat het “geen politiemacht” is en “niet ieders
individuele veiligheid kan verzekeren”. Er wordt nog wel lippendienst bewezen aan de “multiculturele
samenlevering”, maar terugkeer van de verdreven 200.000 Servi??rs, Roma en Macedoni??rs is geen prioriteit
voor de VN-bestuurder, Bernard Kouchner. Binnenskamers en off the record hoort men in de Kosovaarse hoofdstad
Pristina dat daar ook geen werk van zal worden gemaakt. Men kan zelfs merkwaardige uitspraken horen zoals dat
“dit ethisch niet verantwoord zou zijn”.
Er zijn ook ernstige twijfels over de andere intenties van Kouchner. De NAVO heeft in feite het Kosovaars
Bevrijdingsleger (UCK) aan de macht gebracht en Kouchner werkt daar nauw mee samen. Evenals KFO weigert hij
echte kritiek te leveren op het UCK: alle geweld zou het werk zijn van individuele UCK-leden, waar de leiding
niets kan aan doen! Niet alleen het UCK, maar ook Rugova, gaan ervan uit dat Kosovo onafhankelijk zal worden.
Kouchner heeft alvast een stap in die richting gezet door van de Duitse mark de offici??le munt van Kosovo
te maken en het gebruik van de Servische dinar te bestraffen. Evenmin heeft hij al enig werk gemaakt van de
terugkeer van Servische militairen en politiemannen, zoals eveneens voorzien in resolutie 1244.
Het aan de macht brengen van het UCK opent het perspectief of destabilisering van Albani??, Montenegro en
Macedoni??. Een destabilisering die nog in de hand wordt gewerkt door de zware verliezen die de economie??n
van de omliggende landen hebben geleden door de oorlog. Verliezen ten gevolge van het wegvallen van uitvoer
bv. naar het verarmde Servi?? of naar andere landen via de Donau, de belangrijkste verkeersader voor vracht
in de Balkan, die ten gevolge van de NAVO-bombardementen nog jaren onbevaarbaar dreigt te blijven. En ook
Joegoslavi?? is gedestabiliseerd door de aangerichte schade. Het heeft volgens de Economist Intelligence Unit
voor 2.400 miljard frank schade opgelopen, zijn bruto binnenlands product zal dit jaar met ongeveer 40%
inkrimpen en het is nu het armste land van Europa geworden. Het zit bovendien opgezadeld met 700.000
Servische vluchtelingen, waarvoor geen solidariteitsacties worden gevoerd.
Dat alles brengt de positie van president Milosevic in gevaar. Maar het is niet zeker dat zijn eventuele
opvolger beter zal zijn. Het is een mythe dat Milosevic d?? grote schuldige zou zijn op de Balkan.
Demonizering van ????n figuur om propagandaredenen en om het simpel te houden in de pers is begrijpelijk.
Maar de verklaring is t?? simpel. Het is een struisvogelpolitiek. De intrekking van de Kosovaarse autonomie
gebeurde voordat Milosevic president van Servi?? werd. En niet hij, maar de liberale Kroatische premier Ante
Markovic, die geloofde dat Joegoslavi?? in zijn oude vorm nog een toekomst had, was de man die in 1991 het
Joegoslavische leger inzette tegen Sloveni?? en Kroati??.
“Ik denk niet dat Milosevic een grotere oorlogsmisdadiger is dan president Tudjman van Kroati??. Die zuiverde
destijds 200.000 Servi??rs uit de Krajina. Niemand maakte zich daar toen druk om”, zei lord Carrington,
Britse oud-minister van Buitenlandse Zaken en oud-NAVO-secretaris-generaal onlangs (De Morgen, 28.8.99).
Ook de Belgische generaal Francis Briquemont, die in 1993 bevelhebber van de blauwhelmen in Sarajevo was,
deelt die mening (Financieel-Economische Tijd, 7.3.99). En het internationaal Joegoslavi??-tribunaal in Den
Haag zit hem dicht op de hielen. Ook de Bosnische president Alija Izetbegovic wordt ervan verdacht heel wat
bloed aan de handen te hebben, en onder meer bevel te hebben gegeven het vuur te openen op de eigen mensen
om zo een internationale interventie ten zijnen voordele uit te lokken. Iets waar hij met de steun van een
aantal internationale public relations-bureaus schitterend in is geslaagd.
