INTERNATIONALE POLITIEK

Geraakt de Unie voor het Middellandse Zeegebied nog uit de startblokken?

Het project voor een Unie voor het Middellandse Zeegebied (UMZ), dat in 2007 werd gelanceerd door de Franse president Nicolas Sarkozy, dat herzien en aangepast werd door de Duitse kanselier Angela Merkel en in maart 2008 de zegen kreeg van de Europese Raad, is nog altijd niet van de grond geraakt. Verantwoordelijk daarvoor is het Israëlische offensief van begin 2009 tegen Gaza.

De Arabische leiders, die rekening moesten houden met de woede van hun onderdanen, konden er niet mee instemmen aan tafel te gaan zitten met de Israëli’s. De terugkeer van Benjamin Netanyahu aan de macht in Israël en de benoeming van de ultranationalist Avigdor Lieberman tot minister van Buitenlandse Zaken vormden “de twijg die de rug van de kameel brak”, zoals het Arabische spreekwoord zegt, met andere woorden, het waren de druppels die de emmer deden overlopen. De Unie voor het Middellandse Zeegebied is dus vastgelopen in het drijfzand van het Israëlisch-Arabisch probleem.

Dat zal niemand verbazen. Het was duidelijk voorspelbaar. Het had eerder al het Euro-mediterraan Partenariaat, het zgn. Barcelona-proces, dat in 1995 werd gelanceerd, aangetast. En omdat het conflict blijft voortduren, blijft het als een zwaard van Damocles hangen boven alle euromediterrane initiatieven.

Het kan ook moeilijk anders: als men landen uitnodigt die nog altijd in conflict leven om deel te nemen aan de constructie van een regionaal project, dan maakt men een politieke en een methodologische fout..

Door Israël te willen betrekken bij al haar mediterrane initiatieven laat de Europese Unie duidelijk blijken dat ze niet geeft om de gevoeligheid van de Arabische landen. Als Israël een genormaliseerd land was, verzoend met zijn buren, dan zou dat zeker geen enkel probleem stellen. Maar Israël blijft een bezettingsmacht, op zoek naar expansie. Alleen al de voorbije jaren zijn er de Libanon-oorlog (2006) en de bombardementen op Gaza (2009) geweest.

Door van de associatie van Israël aan de euromediterrane projecten een prioriteit te maken, begaat de EU, mijns inziens, een politieke fout. De Europese verantwoordelijken ontkennen dat publiekelijk. Privé echter zijn er velen die zeggen die mening te delen, maar durven dat niet zeggen in het openbaar.

Het is ook een methodologische fout. Zou het tijdens de tweede wereldoorlog, toen Duitse tanks Brussel en Parijs bezetten, mogelijk geweest zijn een plan voor regionale integratie met Duitsland te lanceren? In het geheel niet. Dat zou beschouwd geworden zijn als voorbarig, onverantwoordelijk, irrationeel of irrealistisch. Het is na het conflict, na de Frans-Duitse verzoening en na de erkenning van de onaantastbaarheid van de na de oorlog vastgelegde grenzen, dat de Hoge Autoriteit voor Kolen en Staal werd opgericht en dat in 1957 (twaalf jaar het einde van de Tweede Wereldoorlog) het Verdrag van Rome werd getekend. De logische volgorde is: einde van het conflict, verzoening, normalisatie, integratie. Die heeft de vrede versterkt, maar is er niet aan voorafgegaan.

De Europese Unie echter legt aan de Arabische landen de omgekeerde methode op: samenwerken met de Israëli’s voor er vrede is. Dat verklaart waarom landen zoals Syrië, Libanon of zelfs Tunesië weigeren om bij hen euromediterrane bijeenkomsten te beleggen om geen Israëlische vertegenwoordigers te moeten uitnodigen – wat niet zou worden geaccepteerd door hun publieke opinie. Het hoeft dus niet te verwonderen dat de Unie voor het Middellandse Zeegebied de gevangene is geworden van het Israëlisch-Arabisch conflict nog voor ze van de grond kwam. En dit omwille van wat ik de omgekeerde methodologie noem.

De verlamming van de UMZ tussen januari 2009 en juli 2009, was ook te wijten aan organisatorische problemen, die te maken hadden met de deelneming van de Arabische Liga aan het project op gelijke voet met de Europese Unie. Andere problemen waren de keuze van een zetel voor het Algemeen Secretariaat en de benoeming van een secretaris-generaal.

Israël verzette zich tegen de deelneming van de Liga van Arabische Staten aan de UMZ. Dit bezwaar dreigde de bijeenkomst van de ministers van Buitenlandse Zaken in Marseille, in november 2008, onderuit te halen. Uiteindelijk werd er een compromis gevonden: de Liga mag deelnemen, zonder stemrecht, maar Israël krijgt krijgt een functie van adjunct-secretaris-generaal: zijn tactiek was dus lonend.

De kwestie van de zetel was uiterst vermoeiend. Drie steden wilden hem: Tunis, Valetta en Barcelona. De kandidatuur van Tunis maakte geen kans wegens het verzet van sommige landen en vooral van organisaties voor de verdediging van rechten van de mens, die Tunesië verweten een repressieve politiestaat te zijn. Valetta werd uitgesloten omwille van de problemen om er te geraken vanuit alle Europese en mediterrane hoofdsteden. Daarom werd Barcelona gekozen. Het was een klinkend eerbetoon aan deze mooie Catalaanse stad, die van de Middellandse Zee een centrale as van zijn politiek naar buiten heeft gemaakt, onder meer door het onvermoeibare werk van zijn Europees Instituut voor de Middellandse Zee (IEMED). Een prestigieus paleis, het Palacio Pedralbes, werd ter beschikking gesteld van het Algemeen Secretariaat. De restauratie ervan is bijna rond en het zal naast de UMZ, ook onderdak verlenen aan het Comité van de regio’s en van de mediterrane steden.

Dan bleef er nog de netelige kwestie van de benoeming van de algemene secretaris van de UMZ. Na ampel overleg werd die op 12 januari 2010 beslecht. Het is de ambassadeur van Jordanië [dat evenals Egypte een apart vredesverdrag heeft met Israël, nvdr] in België en bij de Europese Unie, Ahmad Massa’deh, die het eerste mandaat zal krijgen als zijn benoeming ten minste wordt bekrachtigd door de ministers van Buitenlandse Zaken van de UMZ. Massa’deh is zeker een doorwinterde en ambitieuze diplomaat, maar hij profiteerde vooral van het feit dat de Maghreb-landen, die met recht de post hadden kunnen opeisen, zich terugtrokken.

Zal de nieuwe secretaris-generaal een goede stuurman zijn voor de UMZ of zal zijn schip te pletter lopen op de eerste klip op zijn route? Niemand kan dat voorspellen. Maar één zaak is zeker: de taak van de nieuwe secretaris-generaal zal geen sinecure zijn en zijn weg zal niet over rozen lopen. De secretaris zal op zicht moeten navigeren, waakzaam zijn, doortastend en energiek. Hij zal ten allen prijze de politisering van zijn secretariaat moeten vermijden, zich moeten omgeven met een professionele ploeg, dubieuze en breedsprakerige adviseurs, zoals men er veel vindt, moeten vermijden, oor moeten hebben voor alle betrokken partijen, en van het secretariaat een operationeel en efficiënt bureau maken en geen klein prestigieus sultanaat.

Als de benoeming van ambassadeur Massa’deh wordt bekrachtigd, dan moet hij snel aan de slag gaan en beginnen werken met de bevoegde instanties (de Commissie, het voorzitterschap en het vice-presidentschap van de UVM, de hoge ambtenaren enz.) om de statuten van het Secretariaat op punt te stellen en om, samen met Spanje, dat momenteel de Europese Raad voorzit, de tweede top van de UMZ voor te bereiden, die in juni 2010 in Barcelona moet worden gehouden.

Op het vlak van de organisatie lijkt de weg geëffend, maar de financiële kwestie blijft een kopzorg voor iedereen en dreigt te wegen op de toekomst van de UMZ. De economische wereldcrisis heeft de beschikbare middelen ingekrompen. Overal in Europa zijn er tekorten, waardoor de financiële ruimte is ingeperkt. Dit terwijl er voor de mediterrane projecten belangrijke bedragen nodig zijn, zoiets als 50 miljard dollar voor de komende tien jaar. Er zullen stevige dossiers en heel wat handigheid nodig zijn om de banken, de ontwikkelingsorganisaties, de spaarkassen, de soevereine fondsen, de multilaterale instellingen (Europese Investeringsbank, Wereldbank, Internationaal Muntfonds) te overtuigen – zonder de bedrijven te vergeten. Het zal een uiterst vermoeiend werk zijn, maar geen onmogelijke opdracht gezien de vele intentieverklaringen.

In juni 2010 moet de UMZ een nieuwe voorzitter en vice-voorzitter krijgen. Welke landen zullen de tandem Frankrijk-Egypte vervangen? Mijn keuze gaat naar Marokko en Spanje. Het is een ideaal koppel: Marokko heeft in 2008 een bevoorrecht statuut gekregen van de EU en het mediterrane engagement van Spanje is boven elke twijfel verheven. Laat ons hopen dat er geen kwalijk incident de wederzijdse relaties komt verstoren en dat de twee landen de UMZ stevig op de rails kunnen zetten.

Dan blijft er nog een essentiële kwestie: de selectie van de prioritaire projecten, het maken haalbaarheidsstudies, het kiezen van uitvoerders, de bedrijven uit het Zuiden erbij betrekken, werken lanceren. Om kort te gaan, er moet worden overgestapt van een logica van ontwikkelingshulp naar een logica van investeringen en van collectief werk.

(Uitpers nr. 118, 11de jg., maart 2010)

Bichara Khader is professor aan de Université Catholique de Louvain. Hij is gespecialiseerd in de Europees-Arabische en Europees-Palestijnse relaties en schreef daar verscheidene boeken over. Hij is tevens de broer van Naïm Khader, de vertegenwoordiger van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO), die in 1981 in Brussel werd vermoord.

Relevant

De nieuwe EU-lijst van belastingparadijzen: een maat voor niets

Recent hebben de Europese ministers van Financiën de Europese lijst van belastingparadijzen herzien. Ze voegen Antigua, Barbuda, Belize en de Seychellen aan de zwarte lijst toe en schrapten de…

Gaza: de ondergang van het internationaal rechtssysteem?

Zijn we getuige van een trieste primeur in de geschiedenis en de definitieve teloorgang van het internationaal rechtssysteem? Voor de ogen van de camera’s rollen de beelden van oorlogsmisdaden…

De dwaalsporen van de Europese Unie

Dat de oorlog in Oekraïne ook een geopolitiek mijnenveld is geworden, wie kan het nog ontkennen? Naar wat voor wereld zijn we nu op weg? Hoe kunnen de risico’s…

Laatste bijdrages

Gaza, rivièra of piratenkust? 

De vraag.  Het antwoord van Donald Trump, de Amerikaanse president, mag dan een provocatie zijn of gewoon onbeleefd en idioot, dat neemt niet weg dat de vraag reëel en…

“Trump is erg hypocriet”

Er gaat geen dag voorbij of er komt een of ander gruwelverhaal uit Washington. President Trump gaat door met dreigen en alweer dreigen. Van Palestina naar Panama en Mexico.…

Armenië lonkt naar VS na teleurstelling in Rusland

Met een lopend proces in Bakoe tegen de voormalige leiders van Nagorno-Karabach en een steeds brutalere president Ilham Alijev, is Jerevan op zoek naar nieuwe strategische partners. De desillusie…

Alles anders en beter?

You May Also Like

×