Voor wie droomt van ‘weiden als wiegende zeeën’ zou dit verplichte literatuur moeten zijn. Maar eveneens voor zij die vasthouden aan ‘plan B’ of aan verhalen over ‘verraad’ en ‘grondrechten’ en ‘soevereiniteit’. Niet dat soevereiniteit en grondrechten niet belangrijk kunnen zijn, het hangt er maar van af hoe je ze invult.
DiEM25 is inmiddels een uit de kluiten gewassen paneuropese beweging geworden. De Europese verkiezingen hadden helaas geen positief resultaat, maar Yanis Varoufakis, de stichter van de beweging, werd met acht medestanders wel verkozen in het Griekse Parlement. De beweging werkt en bouwt voor, met een campagne voor een New Green Deal en democratie. Er werd drie jaar lang geschreven aan een programma en aan standpunten over de meest uiteenlopende onderwerpen. Ze werden nu gebundeld in een weliswaar lijvig maar erg lezenswaardig boek: ‘A Vision for Europe’, een eye-opener voor iedereen die nooit zo lang stil stond bij Europese integratie, democratie, nationalisme en ja, arbeid, milieu, migratie, cultuur, technologie en ga zo maar door.
De auteurs zijn niet van de minste: Yanis Varoufakis, uiteraard, Srecko Horvat, die er bij was nog voor het begon, Slavoj Zizek, Noam Chomsky, Saskia Sassen, Naomi Klein, Ann Pettifor, John Christensen, James Galbraith, Caroline Lucas en nog vele anderen. Sommigen zijn hier wellicht minder bekend, maar leverden uitstekende bijdragen.
Dit boek is vooral waardevol omdat het afstapt van de plat getreden paden, het klaagt niet over de stand van de wereld, maar stelt concrete en meteen haalbare alternatieven voor. Het doet je nadenken over de Staat, over democratie, over wat de Europese Unie kan doen, zowel als over hoe de economie en de financiën op twee foute benen lopen, over de schande van de belastingontwijking, over algoritmische soevereiniteit die je toelaat meteen op te treden tegen Über en AirBnB, over waarom politiek in cultuur een goede combinatie is.
Het grote verschil tussen deze beweging en vele andere die inmiddels verdwenen of op sterven na dood zijn, is dat ze het volmondig eens is met de vele kritiek op de Europese Unie, haar beleid en de manier waarop haar instellingen werken. Maar haar conclusie is niet dat ze dus best zo snel als mogelijk verdwijnt, wel dat we er sito presto actief moeten in worden, dat we aan politiek moeten doen, dat we concrete beleidsvoorstellen moeten uitwerken. Het is een standpunt waarvoor ik al dertig jaar lang de wind van voren krijg in dit land, mijn entoesiasme voor deze beweging heeft dus wel een reden. Het betekent niet dat ik het ook met alles eens ben in dit boek, maar de grondhouding deel ik voor 100 %.
Varoufakis heeft ook aan den lijve ervaren wat de EU concreet kan doen met een land, hoe het vaak totaal aan enig besef van democratie ontbreekt, hoe instellingen zoals de Eurogroep zijn gemaakt om nooit in het daglicht te vergaderen.
Durven denken over Europa
De Europese Unie is geleidelijk aan haar desintegratie begonnen. Misschien komt de redding te laat. Toch wil de beweging DiEM (Democracy in Europe) doen wat ze kan in de EU en tegen deze EU.
Het belangrijkste argument hiervoor is dat de EU momenteel wordt belaagd door de V.S. zowel als door Rusland. Elke poging tot Lexit (een linkse exit) is een illusie, ze kan de rechtse nationalistische krachten alleen maar versterken.
Linkse nationalisten menen dat alleen de nationale soevereiniteit hen kan beschermen tegen het mondiale kapitaal. Maar verzet tegen het mondiale kapitalisme moet, per definitie, eveneens mondiaal en zelfs universeel zijn, en dat wordt te vaak vergeten.
Niet het populisme is de vijand, zo wordt gesteld, want dat is niet meer dan een reactie tegen een falend liberaal establishment. Het is dat establishment zelf dat over de hekel moet, samen met zijn beleid. Maar welke politieke familie doet dat in Europa? Wat overblijft van radikaal links blijft populisme en liberalisme tegenover elkaar stellen en raakt dan gevangen in de spanning tussen links populisme met een sterke natiestaat en een abstracte liberale verdraagzaamheid die de kern van de problemen niet aanpakt. De illiberale democratie die vandaag wordt aangeklaagd in Midden-Europa is dan ook de keerzijde van de medaille van de liberale democratie, ze zijn niet elkaars vijanden, maar versterken elkaar. Het is die tegenstelling waar DiEM voorbij wil met een transnationale beweging.
Het boek haalt fel uit naar linkse nationalisten, naar een Mélenchon die meent dat migranten de kaas van het brood van Franse arbeiders eten. Links nationalisme, zo wordt gesteld, is een wreed en ongepast antwoord op nationaal socialisme. Sarah Wagenknecht’s beweging ‘Aufstehen’ heeft het inmiddels wel begeven, maar de grenzen moeten open, migranten en vluchtelingen moeten welkom zijn.
Wat nodig is, is een paneuropese beweging, niet een nationalistische beweging om ‘take our country back’ te maken. Er moet gewerkt worden aan de belangen van alle Europeanen, niet enkel van de Duitsers of de Grieken of de Portugezen. We moeten verder durven kijken dan onze natiestaten
Want er is een alternatief en het wordt in het lang en het breed uitgelegd.
New Deal for Europe
Het is een ‘New Deal for Europe’, geïnspireerd door de New Deal van Roosevelt, maar aangepast aan wat Europa op dit moment nodig heeft. En het is een Green New Deal, omdat het klimaat momenteel dringende eisen stelt.
De meest dringende maatregelen die zo meteen kunnen uitgevoerd worden is het transparant maken van de besluitvorming in de Europese Raad, de Raad van Ministers, de Eurogroep en de Europese Centrale Bank.
Er kan meteen gezorgd worden voor de stabilisering van economie en financiën in de EU, met (o.m.) geld voor een groen investeringsbeleid, voor een basisdividend, voor volledige werkgelegenheid en voor echte armoedebestrijding.
Pas daarna kan begonnen worden met een constitutionele raad die moet zorgen voor democratische instellingen en dus wel verdragswijzigingen vergen. Maar DiEM heeft het wel degelijk over een grondwet, niet over een zoveelste verdrag.
Er is een eenheid mogelijk en nodig op basis van een radikaal, rationeel en internationalistisch humanisme. Internationalisme is de sleutel voor elke project van radicale emancipatie.
De Europese lente is wel degelijk mogelijk. DiEM heeft een realistisch en begeesterend plan, het is een haalbare utopie. Het boek is niet zozeer een voorbeeld van out-of-the-box denken, maar van durvend denken over wat zo meteen mogelijk is. Als we het willen natuurlijk. Ik doe alvast mee.
