Mediahuis dat o.m. De Standaard, Het Nieuwsblad, Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg uitgeeft, heeft zopas geïnvesteerd in het Finse Skenariolabs, een start-up die de toekomstige waarde en duurzaamheid van vastgoed voorspelt op basis van data en kunstmatige intelligentie. Een zoveelste voorbeeld van de verloedering van de perswereld waarvoor het verstrekken van informatie het laatste van haar zorgen is geworden. Pers- of mediabedrijven zijn bedrijven als andere geworden waarvoor het maken van steeds meer winst de absolute prioriteit is. Guido Van Liefferinge analyseert in zijn boek ‘Fuck de Media, Red de Pers’ die toenemende verloedering en biedt een aantal remedies aan.
Guido Van Liefferinge was redacteur bij Het Laatste Nieuws, lanceerde nadien onder andere Joepie, Dag Allemaal en Goed Gevoel. Hij was ook hoofdredacteur van Het Nieuwsblad. Hoezo, een stichter van wat gemeenzaam ‘de boekskes’ wordt genoemd die nu komt vertellen wat de ware opdracht van de pers is? Zeer zeker en de auteur is ervan overtuigd dat populaire journalistiek niet tegenstrijdig hoeft te zijn met integriteit en kwaliteit. In zijn boek heeft hij het vooral over de mainstreammedia en uiteraard over de (a)sociale media die helemaal niets meer met informatie te maken hebben, maar alleen maar gigantische geldmachines zijn.
Van Liefferinge schrijft de a van (a)sociale media tussen haakjes, maar zijn boek toont aan dat die haakjes best zouden wegvallen. Want sociale media staan voor ontvoogding en bevrijding, terwijl asociale media voor verknechting en onderwerping staan. Slechts een voorbeeld: tijdens de huidige coronapandemie biedt Facebook alle kansen om mensen die vatbaar zijn voor pseudowetenschap met allerlei onzin te bestoken. De directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie zei hierover: ‘We vechten niet alleen tegen een pandemie, maar ook tegen een infodemie.’ Chamath Palihapitiya, voormalig vicepresident van Facebook, verklaarde onlangs zich schuldig te voelen voor de rol die hij speelde in het ontwikkelen van ‘tools die het sociale weefsel van de samenleving kapotmaken.’
Dat de asociale media iedere verantwoordelijkheid ontkennen voor wat op hun platformen verschijnt omdat de content wordt gecreëerd door individuele gebruikers, noemt Van Liefferinge onzin. De content verschijnt immers in het openbaar en kan dus niet als een louter persoonlijke communicatie worden gezien. De auteur geeft de Oostenrijkse activist Max Schrems een pluim omdat die het gedaan kreeg dat het Europees Hof van Justitie twee opeenvolgende verdragen tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten illegaal verklaarde. Krachtens die verdragen had Facebook de data van Europese burgers zonder meer naar de VS kunnen versassen.
Concentratie contra informatie
De auteur beschrijft de steeds toenemende mediaconcentratie en de opgang van de leugencultuur met alternatieve feiten en fake news, de manipulatie en de demagogie van de media, de almacht van een ongrijpbare mediacratie die blijkbaar geen verantwoording hoeft af te leggen en geen enkele kritiek duldt. Van Liefferinge richt de schijnwerpers op de verstrengeling van de belangen van de adverteerders en van de mediamagnaten. Die verstrengeling leidde tot een concentratiegolf die de onafhankelijkheid van de redacties en de onderzoeksjournalistiek zwaar onder druk zette. Kleine kranten gingen genadeloos ten onder. Op de Vlaamse krantenmarkt vormen DPG Media (Het Laatste Nieuws, De Morgen, VTM, Humo, Flair, Story enz.) en Mediahuis nu een duopolie. Alleen De Tijd ontsnapt daar nog aan. De pers werd zo een eenheidsworst.
Maar er is niets nieuws onder de zon. Al in 1919 schreef Upton Sinclair in zijn boek ‘The Brass Check’: ‘Op elke redactie in de Verenigde Staten is dezelfde continue strijd aan de gang tussen de commerciële dienst en de nieuwsdienst.’ De waterdichte schotten tussen de eigenaar en de journalisten en tussen de commerciële dienst en de redactie van de krant werden gaandeweg gesloopt, soms letterlijk. Kathryn Downing, toen uitgever van de Los Angeles Times, liet in 1999 de stenen muur tussen de redactie en de commerciële afdeling afbreken.
Wat er gebeurt als de macht over de media in te weinig handen wordt geconcentreerd, bewijst de mediamagnaat Rupert Murdoch die niet alleen in zijn geboorteland Australië, maar ook in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten kranten bezit. In dat laatste land bezit hij ook de tv-nieuwszender Fox News. Volgens van Liefferinge ligt Murdochs imperium aan de grondslag van het groeiende extreme conservatisme in die landen. De Brexit en de verkiezing van Donald Trump tot president van de VS zijn volgens de auteur parels aan de kroon van dat imperium. In Australië heeft Murdoch 70 procent van de krantenmarkt in handen. In het Verenigd Koninkrijk beslist hij sinds de jaren tachtig wie eerste minister wordt. Murdochs journalistieke visie kan in één zin worden samengevat: kranten en tv-zenders moeten de mensen niet informeren, ze moeten hen de indruk geven dat ze geïnformeerd zijn.
Krantenconcentraties en de opkomst van de asociale media zorgen samen voor de teloorgang van het journalistenberoep. Persorganen hebben alleen maar ‘kneedbare jonkies’ nodig, zoals Van Liefferinge schrijft. Ervaren rotten in het vak worden richting uitgang geleid. Op de redacties verschijnen nu digitale scoreborden met de artikels die veel worden aangeklikt op de site. De Amerikaanse nieuwssite Gawker betaalt journalisten volgens het aantal pageviews dat ze halen. De tweets van politici worden nieuws. Journalisten die machthebbers durven bekritiseren worden bedreigd en zelfs vermoord.
Van Liefferinge beschrijft uitvoerig wat de gevolgen zijn van de omvorming van persbedrijven tot multimediale bedrijven. Samengevat: we produceren alleen maar wat verkoopt en alles wat geschreven of uitgezonden wordt staat in dienst van de commerciële overeenkomsten met partners en adverteerders. Maar op alle redacties bestaat toch een redactiestatuut dat de onafhankelijkheid van de redactie waarborgt? De auteur noemt die statuten een vijgenblad voor de schaamteloze inmenging van de commerciële diensten.
Internet is nachtmerrie
En het internet dan, toch dé uitvinding van de 20ste eeuw? Van Liefferinge stelt vast dat dit systeem bijdraagt tot de ontmenselijking van de samenleving. We horen of zien mekaar niet meer. Dat geldt trouwens ook voor zoveel andere maatregelen die als ‘vooruitgang’ of ‘modernisering’ worden gepresenteerd: afschaffing van de loketten in dienstverlenende bedrijven, onmogelijkheid om telefonisch informatie te bekomen enz. De internetbedrijven hebben alleen maar tot doel ons dag en nacht te volgen. Shoshana Zuboff, professor aan de Harvard Business School, heeft het over ‘het tijdperk van het toezichtskapitalisme’. Het dataïsme, het non–stop verzamelen van alle informatie over iedere internetgebruiker, is een biljoenenbusiness geworden. De informatie die Google en consoorten over de modale surfer verzamelt beslaat gemakkelijk enkele miljoenen pagina’s. Maar de profeten van het digitale kapitalisme hebben daar wel een remedie tegen: je moet maar niets doen wat je geheim wilt houden. Dat is ook de mening van de Vlaamse minister-president en minister van Cultuur, Jan Jambon, als het over de alom tegenwoordige camera’s gaat: als je niets te verbergen hebt, heb je niets te vrezen.
Tim Berners-Lee, de ontwerper van het internet, het ‘world wide web’, zegt nu dat het internet in plaats van een veelbelovende droom een nachtmerrie is geworden. Hij stelt voor dat internationaal regels worden vastgelegd, een soort ‘contract van het web’. Hij wil dat de gebruikers de totale controle over hun persoonlijke gegevens terugkrijgen. Daar willen de internetmiljardairs uiteraard niet van weten. Ze besteden honderden miljoenen dollar om te lobbyen tegen iedere nieuwe wetgeving in hun sector. Ze ijveren er zelfs voor om geschillen tussen overheden en digitale bedrijven te onttrekken aan de gewone rechtbanken, om ze over te laten aan arbitragecolleges waar duurbetaalde zakenadvocaten de plak zwaaien. Het zou erop neerkomen dat multinationals EU-landen zouden kunnen verplichten enorme financiële compensaties uit te keren als ze door de wetten van een land (lonen, arbeidsomstandigheden, milieu, consumentenbescherming) verlies zouden lijden. Tegenover dictaturen, zoals China, zijn de internetgiganten heel wat inschikkelijker uit vrees geboycot te worden.
Macht internetgiganten breken
En de overheid? De auteur stelt vast dat in Vlaanderen het Vlaams Commissariaat voor de Media en zijn opvolger de Vlaamse Regulator voor de Media lelijk gefaald hebben in hun opdracht de vrije, diverse en onafhankelijke pers, journalisten en klokkenluiders te beschermen en de mediaconcentratie te beperken. De Vlaamse regering schafte integendeel het Vlaams Journalistiek Fonds voor de kleine spelers af. Daarentegen ontvingen Mediahuis en DPG Media de voorbije jaren ieder 919.000 euro subsidie voor een strategie die ze gemakkelijk zelf konden financieren. In het jaar dat DPG de subsidie opstreek, boekte het bedrijf een winst van 178 miljoen euro.
Tot slot pleit de auteur voor beschermende maatregelen op nationaal en Europees vlak om journalisten en klokkenluiders te beschermen. De Europese Commissie werkt aan een ‘Strategic Lawsuit Against Public Participation’ dat het procederen tegen journalisten alleen maar om ze monddood te maken onmogelijk moet maken. Tevens moet een essentiële nutssector als de pers worden bevrijd uit de dwangbuis van de door winst gedreven mediamastodonten. Persbedrijven zouden voor een vennootschapsvorm kunnen kiezen die het midden houdt tussen een gewoon bedrijf (met aandelen) en een stichting.
Door de antitrust- en privacywetgeving moet de macht van de internetgiganten gebroken en opgesplitst worden. De oprichting van een Europees commissariaat voor digitale ontwikkelingen en regelgeving dringt zich op. En waarom niet meteen het gebruik van cookies en pixels verbieden? Die dienen toch maar om alle mogelijke informatie over de gebruikers te verzamelen om ze nadien maximaal te commercialiseren. Als niet wordt ingegrepen evolueren we volgens Guido Van Liefferinge onvermijdelijk naar een samenleving waar een handvol plutocraten en hun conglomeraten de dienst uitmaken en aan iedere democratische controle ontsnappen. Dat wordt een wereld waarin de technologie de menselijke interacties volledig overneemt en generaties van onderdrukten voortbrengt.
Piet Lambrechts
EPO
2022
200 blz., € 20
