President Jacques Chirac is uiterst zenuwachtig. Hij gaat zich persoonlijk in de campagne gooien voor het referendum van 29 mei over het verdrag van Europese grondwet. Die nervositeit heeft te maken met opiniepeilingen die een winst van het “non” voorspellen. Chirac is niet de enige die nerveus rondloopt, ook voor de leiding van de PS, die zich engageerde voor het “oui”, staat zeer veel op het spel. Zij trachten de kiezers onder druk te zetten met uitspraken als “de grondwet of de chaos”.
Toen Chirac en de leiding van zijn UMP beslisten om de Fransen hun zeg te geven over die ‘grondwet’, dachten ze dat dit een fluitje van een cent was. Uiterst-links en uiterst-rechts zouden, om zeer uiteenlopende redenen, wel tegenstemmen, maar het gros van de kiezers zou “voor Europa” stemmen.
Aan de rechterzijde groeide echter de twijfel rond de trouw van de rechtse kiezers. Op partijvergaderingen en ruimere bijeenkomsten bleken veel rechtse kiezers de goedkeuring van de grondwet als een aanloop tot de Turkse toetreding te zien. Nu is Chirac zelf een grote voorstander van die toetreding, terwijl de UMP voor een “speciaal associatieverdrag” met Turkije is, dus niet voor vol lidmaatschap.
Die Turkse kwestie kwam rechts zo hoog op de agenda te staan, dat kopstukken van de UMP nu een zeer merkwaardige campagne voeren: stem voor de grondwet om Turkije buiten te houden. Want, aldus de redenering, met de grondwet zal de Europese Unie veel hechter worden, zo hecht dat er geen plaats is voor verdere uitbreiding.
Met dat soort campagne, kunnen ze natuurlijk niet beweren dat veel neen-stemmers in feite niet over de grondwet maar over Turkije stemmen. Want ze maken zo zelf van ja-stemmers tegenstanders van de Turkse toetreding.
Linkse verwarring
Daarmee is er rechts wel een verwarde situatie: tegenstanders van de Turkse toetreding voeren zowel campagne voor oui als voor non.
De verwarring is niet minder groot bij links. Niet bij de communistische PCF en uiterst-links, die voeren samen met bewegingen als Attac actief en met succes campagne tegen deze grondwet die het economisch liberalisme grondwettelijk vastlegt. Op die meetings komen ook socialisten en groenen. Bij die groenen (Verts) heeft een krappe meerderheid zich voor het oui uitgesproken, maar bij de basis ligt dat anders. De nieuwe partijleiding gaf de tegenstanders spreekverbod naar buiten. Het moet gezegd dat de Verts als partij al een tijdje aan het verloederen zijn en iet goed meer weten waar het met de Franse groenen naartoe moet.
Vooral bij de PS is er beroering. De partij organiseerde eind 2004 een intern referendum waarin bijna 60 procent van de leden zich voor ‘oui’ uitsprak. Er was een heftige campagne aan voorafgegaan waarbij de twee linkse groepen, Nouveau Monde en Nouveau Parti Socialiste (NPS) ijverden voor het ‘non’, samen met ex-premier Laurent Fabius.
De houding van Fabius werd door de meesten binnen en vooral buiten de partij afgedaan als een zet met het oog op de presidentsverkiezingen van 2007. Binnen de PS staat al een tijdje alles in het teken van de strijd om de kandidatuur voor die verkiezingen.
Partijvoorzitter François Hollande tracht naar voor te komen als de man die de partij weer een project gaf (in de vorm van een bijzonder vaag “réformisme de gauche”), Jack Lang hoopt op zijn vroegere populariteit te kunnen teren, Dominique Strauss-Kahn steekt zijn ambitie niet weg, de rechtse Bernard Kouchner zou ook wat graag het Elysée betrekken, Fabius werkt al meer dan twintig jaar aan zijn weg naar het Elysée, en zo zijn er nog wel enkele gegadigden.
Fabius kreeg voor zijn houding de volle lading over zich. Niet alleen van de partijleiding, maar ook in de media. De krant Le Monde wijdde een editoriaal aan “La faute de Fabius”, andere media ontketenden een politieke lynchpartij omdat Fabius als man van het establishment zich “tegen Europa” durfde keren. Henri Emmanuelli (Nouveau Monde) kreeg nog meer drek over zich omdat hij de houding van zijn partijleiding vergeleek met de houding van de socialisten die in 1940 de volmachten van Pétain goedkeurden.
Maar nu blijkt uit diverse opiniepeilingen dat een grote meerderheid van socialistische kiezers die grondwet verwerpt. De voorstanders van die grondwet hebben al een uitleg gevonden: de mensen doen dat om de regering Raffarin af te straffen voor haar beleid van sociale afbraak, om hun woede te luchten over de afbraak van de 35-urige werkweek. De massale demonstraties tegen dat beleid toonden inderdaad aan dat die afkeer voor het regeringsbeleid diep zit.
Maar de linkse basis vindt tegelijk dat de belangrijkste politieke leiders van links, Hollande en compagnie, niets doen om dat beleid te bestrijden. Hollande werd op een protestbijeenkomst in Guéret tegen het regeringsbeleid, zelf zwaar aangevallen.
In de protesten worden de verwerping van het regeringsbeleid en van de EU-grondwet inderdaad aan elkaar gekoppeld, zo bleek ook op de betoging van 19 maart in Brussel. Maar hoe zou dat komen? Gewoon omdat het een inderdaad met het ander heeft te maken. Een liberaal beleid van sociale afbraak ligt volledig in de lijn van die ontwerptekst voor grondwet, daarom ook dat die moet worden verworpen.
Denkt u dat het sociaal Europa wordt opgeofferd, vroeg Le Monde aan Pierre Defraigne, vroegere kabinetschef van de gewezen socialistische EU-commissaris Pascal Lamy. “We zien een toename van de ongelijkheden, er is steeds meer armoede. Om hervormingen te doen slagen, hebben we het vertrouwen van de mensen nodig. Als die mensen, niet zonder reden, denken dat de pleidooien voor flexibiliteit een voorwendsel zijn om het aandeel van de lonen in de toegevoegde waarde te doen dalen of om het aan deel van de sociale uitgaven in de budgetten te doen inkrimpen, verzetten ze zich tegen die hervormingen”.
Chirac en de leiders van UMP en PS hoopten dat te kunnen doorbreken door alles te concentreren op hun strijd tegen de richtlijn Bolkestein. De concessies daarover op de lentetop in Brussel moesten ook dienen als een geschenk aan Chirac om zijn campagne voor het oui te kunnen voeren.
Het is slechts een schijntoegeving. De richtlijn Bolkestein mag dan al gedeeltelijk opgeborgen en herschreven worden, met de goedkeuring van de Europese grondwet is het een koud kunstje om ze integraal weer boven te halen.
En België?
De discussie die nu in Frankrijk zeer breed wordt gevoerd over het karakter van die grondwet, toont aan dat er wél over de grond van de zaak kan worden gediscussieerd. De houding van de SP.A en van Spirit die zich tegen een referendum verzetten met het argument dat het VB er misbruik zou van maken, snijdt absoluut geen hout. Als men die redenering doortrekt, zou men immers beter ook geen verkiezingen meer houden, want uiterst-rechts maakt daar ook misbruik van.
Waarom willen die partijen een debat ten gronde over het klassenkarakter van die ‘grondwet’ uit de weg gaan? Erger nog, waarom verdedigen ze die ‘grondwet’? Omdat het beter is dan “Nice”? Alsof er alleen die keuzemogelijkheid is.
(Uitpers, nr. 63, 6de jg., april 2005)
