Fort Europa

In België probeert de N-VA te scoren met een hard anti-immigratiediscours. De partij beseft heel goed dat de 44% kiezers die ze tijdens de vorige stembusgang van het Vlaams Belang heeft afgesnoept, anders naar de oorspronkelijke stal zou kunnen terugkeren. In het Duitse Beieren zijn er heel binnenkort deelstaatverkiezingen, op dezelfde dag als de gemeenteraadsverkiezingen in België (14 oktober 2018). De Beierse conservatieve christendemocraten van de CSU voelen de hete adem van het extreemrechtse AfD in de nek. De CSU probeert de meubelen te redden met een rigide anti-immigratiediscours. In Italië legde dezelfde strategie de extreemrechtse Lega geen windeieren. De partij behaalde een historisch hoge score in de algemene verkiezingen van maart dit jaar.
De discussie over migratie domineert de Europese agenda al enkele jaren. Hoe langer de discussie aansleept, hoe verdeelder de Europese leiders zich lijken op te stellen. Hoewel ze afgelopen juni overeenkwamen om ‘gecontroleerde centra’ te openen waar vluchtelingen vanuit hun aankomstland naartoe zouden worden geleid om vlug uitsluitsel te krijgen over hun recht op asiel, lijkt geen enkele lidstaat bereid om daar werk van te maken. Ook de recente oproep van de voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, in zijn ‘State of the Union’ om de Europese grenswacht te versterken tot 10.000 manschappen tegenover 1500 nu, stuit op weerstand. De Hongaarse premier Viktor Orbán wil niet dat de Europa de verdediging van zijn nationale grenzen overneemt en beschuldigt de Europese Unie ervan de migratie te willen managen in plaats van te stoppen: “Ons thuisland is geen transferhuis, noch een ontvangstkamp”. Rechtse demagogen lijken er bewust op uit om migratie op de agenda te houden om er bij de komende verkiezingen electoraal munt uit te slaan.
De groeiende crisissfeer die over migratie hangt, staat in schril contrast met de scherpe daling van de vluchtelingenstroom naar Europa. Volgens het VN-Hoogcommissariaat voor de Vluchtelingen trokken in 2015, 1 miljoen migranten via de zee naar Europa. In 2017 zakte die toestroom met een zesde, tot 172.000. Ook in 2018 lijkt de daling zich door te zetten met eind september nog maar 82.000 vluchtelingen sinds het begin van het jaar. Dit is grotendeels het gevolg van de militarisering van de buitengrenzen van de Europese Unie. Volgens een rapport van Amnesty International besteedde de EU meer dan 2 miljard euro aan hekkens, bewakingssystemen en patrouilles op land en zee.
In november publiceerden mensenrechtenorganisaties een lijst met 33.293 namen van mensen die sinds 1993 de overtocht naar Europa niet overleefden als gevolg van de “militarisering, de asielwetten, het detentiebeleid en de deportaties”. De toenemende afgrendeling van Europa noopt vluchtelingen tot grotere risico’s, waardoor het aantal doden verhoudingsgewijs in stijgende lijn gaat.
Het akkoord dat de Europese Unie in maart 2016 met Turkije sloot, zorgde weliswaar voor een sterke vermindering van de toestroom van Syrische vluchtelingen, maar het aantal Syriërs op de vlucht bedraagt nog altijd 12 miljoen, van wie 5 miljoen buiten de Syrische grenzen. Om de vluchtelingenstroom uit Sub-Sahara Afrika te stoppen, geeft de EU financiële en militaire steun aan de Libische kustwacht, die de vluchtelingen onderschept om ze vervolgens naar Libische kampen over te brengen waar ze blootstaan aan mishandelingen en een gebrek aan voedsel.
Ook met andere Noord-Afrikaanse landen probeert de EU akkoorden af te sluiten die vluchtelingen in plaatselijke ‘verwerkingscentra’ zouden onderbrengen. Op de jongste informele EU-top van staats- en regeringsleiders in Salzburg werd de autoritaire Egyptische regering, die de binnenlandse oppositie en kritische media aan harde repressie onderwerpt, zelfs geprezen voor haar succesvolle afgrendeling van Mediterraanse kust voor vluchtelingen en migranten.
En zo dreigt Europa zijn geloofwaardigheid als vaandeldrager van democratie en mensenrechten volledig te verliezen. Het valt daarbij op hoe in het debat over vluchtelingen de kwestie van de Europese verantwoordelijkheid in het ontstaan van de vluchtelingencrisis, volledig uit de weg wordt gegaan. Een voorbeeld is de bloeiende Europese wapenhandel naar het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Het is een cynische vaststelling dat wapens makkelijker de grens over geraken dan de mensen die het wapengeweld proberen te ontvluchten.
Dit artikel verscheen eerder in het Tijdschrift Vrede