Zowel in Syrië als in Libië zitten ze in tegengestelde kampen, het Rusland van Vladimir Poetin en het Turkije van Recip Erdogan. In het conflict tussen Armenië en Azerbeidzjan heeft de Turkse president duidelijk kamp gekozen, terwijl Poetin liefst afzijdig zou blijven, wat in de kaart van zijn rivaal speelt. Ze zijn wel degelijk rivalen, maar dan wel in goede verstandhouding, met respect voor elkaar belangen.
Jihad
In het conflict rond Nagorno-Karabach gaat het om een oorlog tussen twee staten, terwijl het in Libië en Syrië meer om een burgeroorlog, met weliswaar zeer uitgebreide buitenlandse deelname, gaat. Nu is het bovendien een oorlog tussen twee gewezen Sovjetrepublieken waarvan de ene aan Rusland grenst en de andere een defensieakkoord met Moskou heeft en twee Russische militaire basissen herbergt.
Dit is voor Poetin een conflict dicht bij het bed. Het opduiken van islamistische jihadisten – tussen 1000 en 2000 – maakt het nog neteliger. Misschien zitten daar wel jihadisten tussen die afkomstig zijn uit een van de Kaukasische gebieden van de Russische Federatie. Vooral uit het naburige Dagestan (Rusland) zijn de voorbije jaren veel radicale moslims naar Syrië en Irak getrokken. Erdogan weet pertinent goed dat hij daarmee bij Poetin een gevoelige pees raakt.
Het wordt hier dus minder makkelijk voor Moskou om met Ankara tot een modus vivendi te komen, Erdogan komt Poetin aan zijn grens provoceren. In een land, Azerbeidzjan, waaraan Rusland jaren lang wapens heeft geleverd, net zoals aan Armenië – met de klacht van Bakoe dat de Armeniërs betere waar kregen.
Waarschuwing
Het is voor Moskou wel een gelegenheid om bondgenoot Armenië eraan te herinneren hoezeer het Rusland wel nodig heeft middenin een voor de rest vijandige omgeving. Toen vier weken “fluwelen revolutie” in mei 2018 opposant Nikol Paschinjan in Jerevan aan de macht bracht (nadien bevestigd door verkiezingen) kreeg Moskou de verzekering dat aan de goede banden niet zou geraakt worden. Men zou het Westen niet omhelzen.
Toch is Moskou achterdochtig. Een autoritaire leider als Poetin voelt zich ideologisch veel meer verwant met de Azerbeidzjaanse collega Aliëv – en met de Turkse collega Erdogan die in 2016 zei dat Azerbeidzjan volledig op Turkse steun kan rekenen om Nagorno-Karabach te heroveren. Hij laat nu zien dat het geen ijdele toezegging was.
Het Kremlin zelf geeft geen commentaar, maar Jevgeny Prigozjyn doet dat wel. Deze oligarch heeft zeer nauwe banden met het Kremlin; hij zorgt met zijn ‘Wagner’ voor huurlingen die onder meer in Libië Erdogans huurlingen bevechten. Er zijn in Jerevan meer Amerikaanse ngo’s dan Armeense legereenheden, aldus Prigozjyn smalend over Armenië. Zolang de Turken Armenië zelf niet binnenvallen, kan men hen niets verwijten, vindt hij. Nagorno-Karabach? Dat is historisch deel van Azerbeidzjan, de beslissing van het lokale parlement van 1988 om bij Armenië aan te sluiten, is door niemand erkend, aldus deze officieuze stem van Moskou.
Wil van het volk
Dat is wel een gevaarlijk argument. Rusland heeft de Krim geannexeerd met het argument dat de bevolking dat wou, maar ook dat is door zeer weinig landen erkend. Moskou voert aan dat Chroesjtsjov de Krim in 1954 tegen de wil van de bevolking aan Oekraïne had geschonken – wat inderdaad zo is. Maar het was Stalin die in 1923 Nagorno-Karabach bij Azerbeidzjan aansloot tegen de wil van de bevolking.
Prigozjyn bevestigt daarmee de vrees in Jerevan dat Moskou hen inzake Nagorno-Karabach in de steek laat, want het defensieverdrag van 2002 gaat alleen over het internationaal erkende grondgebied van Armenië; Nagorno-Karabach dus niet ingesloten. De Armeniërs hebben ook wel gezien hoe Moskou Turkse troepen de vrije hand gaf om het Koerdisch gebied Afrin en later ook andere Koerdische gebieden in Syrië te bezetten. En er islamistische milities de bevolking te laten terroriseren. (Zie https://www.uitpers.be/turkse-terreur-in-syrie/)
Iran?
De inzet van die milities is ook zorgwekkend voor het aangrenzende Iran, want die huurlingen zijn in Syrië de vijanden van Irans bondgenoot president Assad. Azerbeidzjan is voor Iran om een andere reden een speciale buur: de Azeri’s zijn verwanten van de 16 tot 20 miljoen Azeri’s die in het noordwesten van Iran leven.
Iraans Azerbeidzjan, met de stad Tabriz, was tot de 19e eeuw de rijkste regio van het Perzische rijk, ook nadat Rusland in het begin van de 19e eeuw het noorden had veroverd – de huidige republiek Azerbeidzjan. Na de Eerste Wereldoorlog namen autonomisten de macht in Tabriz en riepen een autonome regio uit met het Azeri als officiële taal. Teheran maakte gewelddadig een einde aan die droom.
Die herleefde na de Tweede Wereldoorlog. In Tabriz werd een autonome republiek Azerbeidzjan uitgeroepen met steun van Moskou en van de in 1941 opgerichte communistische Toedeh. Maar na het vertrek van de Sovjettroepen uit Iran, herstelde Teheran weer snel zijn orde. Er zijn sindsdien weinig uitingen van Azeri nationalisme. Azeri’s spelen een grote rol in de sjiïtische clerus en in de politiek, de bazaar van Tabriz is een belangrijk economisch centrum, er zijn enkele media in het Azeri, taal en cultuur krijgen een plaats(-je) in het onderwijs.
(https://www.uitpers.be/ahvaz-en-irans-etnische-tijdbommen/)
Iran is ook bezorgd over de invloed van Israël in Bakoe. Voor Israël is Azerbeidzjan een uitstekende post om grote vijand Iran te observeren. Israël zorgt er, samen met Turkije, voor dat Azerbeidzjan gesofisticeerd materiaal heeft, vooral drones, waarmee het een grote overmacht heeft in de lucht. Armenië moet het met veel minder doen, de militaire uitgaven van de vijand zijn groter dan het totale budget van Armenië.
Afspraken
In die context ziet het er voor Armenië niet goed uit. Rusland zal Bakoe en Ankara wel al duidelijk hebben gemaakt aan Armenië zelf niet te raken. Maar Nagorno-Karabach, dat is een ander paar mouwen. Waarom zou Moskou de goede relaties met Bakoe in het gedrang brengen voor een gebied dat het tenslotte 97 jaar geleden, tegen eerdere afspraken in, bij Azerbeidzjan voegde en nog steeds de soevereiniteit van Azerbeidzjan daarover erkent.
Waarom zou Moskou om dezelfde reden de goede verstandhouding met Ankara op de helling zetten? Het gaat het Kremlin ook om verdere afspraken met Erdogan in Syrië, Libië en binnenkort mogelijk ook in andere landen en regio’s.
Bovendien hebben de geestesgenoten Poetin en Erdogan een gelijkaardige negatieve kijk op het Westen, waartoe Erdogan zich minder en minder rekent. Turkije is dan wel lid van de Navo, maar Erdogan laat niet na de ‘bondgenoten’ te chanteren en vaak voor schut te zetten. Ondanks de dreiging van Washington, kocht hij bij Rusland toch een S-400 raketafweersysteem. Zijn maritiem machtsvertoon in het oosten van de Middellandse Zee werkt danig op de heupen van Navo-partners Griekenland en Frankrijk.
Rusland en Turkije zijn natuurlijk geen bondgenoten, hun ambities botsen. Maar dat gebeurt in de beste verstandhouding. zelfs als ze op het slagveld elkaar treffen, wordt dat direct afgekoeld. Begin dit jaar kwamen in de Syrische provincie Idlib 33 Turkse militairen om het leven bij een Russisch bombardement. Er kwam snel een bestand en een akkoord voor gezamenlijke patrouilles in dat gebied. Vijf jaar eerder had de Turkse luchtmacht boven Syrië een Russisch gevechtsvliegtuig neergehaald, maar dat escaleerde evenmin.
Dat zal in Transkaukasië niet anders zijn Poetin en Erdogan vinden er ondanks alles wel een modus vivendi. Zo zullen de Armeniërs tot hun scha ondervinden.
