Fidel, een legendarische revolutionair

Op negentigjare leeftijd is Fidel Castro, voormalig president van Cuba overleden. Hij belichaamde het verzet tegen sociale onderdrukking en de heerschappij van de VS in zijn continent. Onder zijn bewind heeft het kleine eiland mee de geschiedenis van Latijns-Amerika en Afrika bepaald. Een portret.

Mission impossible

Latijns-Amerika is van oudsher het continent met de grootste kloof tussen rijk en arm en met het meeste sociaal en politiek geweld. Sinds het begin van de negentiende eeuw zwaaiden de VS er de plak, zowel economisch, politiek als militair.
Tegen die situatie kwam er veel verzet. Er waren ontelbare revoltes, maar die werden, meestal met directe hulp uit de VS, in bloed gesmoord. Het Pentagon leidde de Latijns-Amerikaanse militairen op en zo nodig organiseerde Washington een staatsgreep om de bevolking onder de knoet te houden. De VS had het continent in een ijzeren greep.
In de jaren vijftig van vorige eeuw verzamelde een jonge advocaat en zoon van een rijke boer, Fidel genaamd, enkele jongeren rondom zich. Hij begon vanuit het niets, zonder middelen of buitenlandse steun, een guerrillastrijd tegen Batista, de Cubaanse dictator. Hij werd daarin bijgestaan door de Argentijse arts, Che Guevara. In het begin van hun strijd werden de barbudos (mannen met baarden) niet au sérieux genomen, ze waren slechts met enkele tientallen. Maar na amper twee jaar slaagden ze erin om het best getrainde leger van het continent te verslaan. De revolutie was een feit.
Wat niemand voor mogelijk achtte werd in Cuba gerealiseerd. De overheersing van de Noord-Amerikanen werd ongedaan gemaakt, maar nog straffer: op de stoep van de VS werd een socialistische maatschappij opgebouwd. In de uitbouw en de duurzaamheid van die revolutie speelde Fidel een heel belangrijke factor.

Socialisme en internationalisme

Men kan niet naast de resultaten kijken. Cuba realiseerde gratis gezondheidszorg en onderwijs. Er is volledige tewerkstelling en volgens de VN behoort het percentage mensen dat onder de ‘menselijke armoededrempel’ leeft tot de laagste van de wereld. Op sociaal vlak haalt het land het niveau van de rijkste landen, terwijl het economisch gesproken een derdewereldland is. Als Cuba dat al kan met zo weinig middelen … Cuba is ook het enige land dat een zeer hoge sociale ontwikkeling combineert met een lage ecologische voetafdruk, een geruststellende vaststelling voor de toekomst van de planeet.
Cuba slaagde erin om als klein land de VS te weerstaan en kon bovendien uitstekende sociale resultaten voorleggen. Daarom werd het al snel een inspiratiebron voor de landen uit het Zuiden en meer bepaald voor de landen van Latijns-Amerika. Maar het was meer dan een inspiratiebron. Fidel Castro was een internationalist pur sang. Tienduizenden dokters en leerkrachten werden naar tientallen landen van het Zuiden uitgestuurd voor humanitaire missies. Cuba zendt op zijn eentje meer dokters uit dan de Wereldgezondheidsorganisatie. De aidsbestrijding in Zuidelijk-Afrika zou compleet in elkaar storten indien de Cubaanse dokters er zich zouden terugtrekken.
Nog op het Afrikaans continent was het piepkleine Cuba in de jaren zeventig tot negentig een belangrijk tegengewicht tegen supermacht VS. Het Cubaanse leger bracht in Cuito Cuanavale (Angola) een beslissende slag toe aan het leger van Zuid-Afrika, dat tot op het laatste moment door de Westerse democratieën werd gesteund. Dat was het begin van het einde van het apartheidsregime.

Gekoesterd en gehaat

Geen wonder dat deze revolutie een doorn in het oog was voor de VS. Het land werd getrakteerd op tientallen terreuraanslagen en moordaanslagen, een militaire interventie en de langstdurende economische blokkade uit de wereldgeschiedenis.
Ook ondergaat het eiland tot op vandaag een virulente bewustzijnsoorlog. Jaarlijks spenderen de VS tientallen miljoenen dollars om de revolutie in kwaad daglicht te zetten. Het is vandaag ‘bon ton’ om Cuba te ‘bashen’. In het Westen wordt je bijna automatisch gemarginaliseerd als je daar niet aan mee doet. Het is heel moeilijk om in zo’n klimaat een objectief beeld van de Cubaanse maatschappij te geven. De Westerse media hebben ook vaak het belang van de figuur van Fidel Castro onderschat. Ze kwamen meestal niet veel verder dan een karikaturale benadering van zijn persoon.
In de landen van het Zuiden kijkt men heel anders naar Cuba en naar el Comandante. Cuba werd met tweederde meerderheid verkozen in de VN-commissie voor de mensenrechten en is al tweemaal voorzitter geweest van de Niet Gebonden Landen, die zowat driekwart van de wereldbevolking vertegenwoordigen. Naar aanleiding van zijn overlijden noemde president Modi van India Fidel “één van de meeste iconische figuren van de twintigste eeuw”.
In Latijns-Amerika kunnen Cuba en zijn historische leiding op heel wat prestige rekenen. Voor de presidenten van Latijns-Amerika, ongeacht hun politieke kleur, was het hele eer om door Fidel ontvangen te worden, zelfs toen hij hoogbejaard was. Cuba heeft samen met Venezuela met de oprichting van de ALBA (Bolivariaanse Alliantie voor de Volkeren van Ons Amerika) een sleutelrol gespeeld in de integratie van Latijns-Amerika en de blokvorming tegen de VS.

Historische betekenis

De historische betekenis van Fidel en van de Cubaanse revolutie is minstens drievoudig.

1. De strijd voor de soevereiniteit van een land uit het Zuiden. Cuba is er als klein en kwetsbaar ontwikkelingsland in geslaagd om de agressie van de VS (en in mindere mate van Europa) te weerstaan en een eigen autonome koers uit te stippelen. Het toont dat dit mogelijk is. Dat is geen kleine verdienste.
2. De strijd voor een andere wereld. Met vallen en opstaan heeft Cuba een alternatief samenlevingsproject uitgewerkt dat op sociaal en ecologisch vlak een inspiratiebron kan zijn. In het Cubaanse socialisme spelen ethiek en humanistische waarden een vooraanstaande rol. Ook de verregaande participatie van de bevolking aan de besluitvorming is vrij uniek in de wereld.
3. Internationalisme. “Solidariteit is de tederheid van de volkeren”, zei Che Guevara. Fidel Castro heeft dit samen met zijn volk op een indrukwekkende wijze gestalte gegeven. Indien Europa en de VS in verhouding evenveel dokters zouden uitsturen als Cuba, dan was het reusachtige gezondheidsprobleem in de Derde Wereld van de baan.