INTERNATIONALE POLITIEK

Fascisme of anarcho-kapitalisme?

Image

Is de aankomst van President Trump en zijn bondgenoten in de VS het begin van een nieuw fascistisch tijdperk? Er is al heel wat inkt over gevloeid want de vraag is niet makkelijk te beantwoorden.

Met zijn minachting voor democratie, mensenrechten en solidariteit, intern zowel als extern, valt er heel wat te zeggen voor de stelling dat er een nieuw fascisme aan de macht is gekomen.

Maar wat is fascisme? Hoe moeten of kunnen we het  definiëren? Is het synoniem met totalitarisme? Beslist niet. Totalitair kunnen alle regimes zijn die regeren met harde repressie tegen elke dissidente stem, links zowel als rechts.

Je kan fascisme zien als een aanval op alle waarden van de Verlichting en de Franse Revolutie, vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid en scheiding der machten. Rationaliteit en emancipatie. In een fascistische ideologie kan er geen sprake zijn van sociale mobiliteit. De samenleving is dan als een orgaan met voor ieder een vaste plek met een vaste functie.

Volgens Umberto Eco had het Italiaanse fascisme van de 20ste eeuw helemaal geen filosofie. Mussolini was retoriek, punt. Eco verwijst wel naar een Ur-fascisme dat hij gelijk stelt met irrationalisme, met actie voor de actie, met een afkeer van elke vorm van intellectualisme. Ur-fascisten maken gebruik van gefrustreerde middenklassen die ze angst inboezemen voor alles wat ‘anders’ en ‘vreemd’ is.

Dit zijn heel wat elementen die doen denken aan Trump en aan uiterst rechtse partijen in Europa.

Toch hangt alles af van de ideologische eenheid binnen de nieuwe regeringsploeg in de VS én van de coherentie van het nieuwe beleid. Het is al gezegd: Trump en Musk staan helemaal niet op dezelfde lijn en het valt af te wachten of de verschillen tussen hen zullen aangescherpt dan wel verwaterd worden.

Anarcho-kapitalisme

Musk en met hem de kameraden van Silicon Valley staan eerder aan de kant van wat ‘anarcho-kapitalisme’ wordt genoemd.

Wat er schuil gaat achter die term wordt mooi en duidelijk beschreven door Quinn Slobodian in zijn ‘Crack-up Capitalism’. Vandaag staat Peter Thiel, de stichter van Paypal, symbool voor dit libertaire denken. “Ik geloof niet langer dat democratie en vrijheid verenigbaar zijn”, citeert Slobodian hem. “De belangrijke opdracht voor libertairen is te ontsnappen aan elke vorm van politiek”.

Zij zijn het die overal in de wereld op zoek gaan naar mogelijkheden om alle vormen van reguleringen, van belastingen tot milieu en sociale regels, te omzeilen. Hun voorkeur gaat daarom uit naar totaal nieuwe ‘zones’ waar ze van nul kunnen herbeginnen, geheel en volkomen volgens eigen (economische) inzichten.

We kennen natuurlijk al lang de ‘bijzondere economische zones’ zowat overal ter wereld. Ze komen in verschillende soorten, in alle maten en kleuren, zo’n 82 telt Slobodian er. En in totaal zijn er al meer dan vijf duizend.

Er zijn ook waanzinnige projecten opgezet, allemaal mislukt, in Somaliland, in de bantoestans van Zuid-Afrika zoals Ciskei of in Honduras.

Minder bekend omdat we er al te goed mee vertrouwd zijn: de City of London, Canary Wharf in Londen, Dubai. Ook de ons bekende belastingparadijzen in de Caraïben bijvoorbeeld, behoren er toe. Peter Thiel droomde van een wereld met zo’n duizend verschillende landen, liefst achter hoge muren van prikkeldraad en waar tegen erg lage lonen geproduceerd wordt.

Het kapitalisme van vandaag werkt door gaten te slaan in het grondgebied van natiestaten, aldus Slobodian, en daarin dan uitzonderingsregimes te installeren zonder enige democratie. Als we de wereld van vandaag willen begrijpen, moeten we naar die ‘gaten’ kijken.

Het is goed daaraan te denken wanneer we horen dat Trump migranten wil sturen naar Guantanamo of naar El Salvador. Waarom niet terug naar hun landen van herkomst? Wil hij reservelegers installeren of ze meteen aan het werk zetten als slaven in speciale zones? President Bukele van El Salvador zal hem beslist niet tegen houden.

Staten

Het grote verschil tussen het fascisme en dit anarcho-kapitalisme is de rol van de Staat.

Voor Mussolini was het fascisme de eengemaakte Staat. Zonder Staat kon de natie, basis van het fascisme, niet bestaan.

Met het neoliberalisme dat in de jaren ’70 en ’80 werd ingevoerd zagen we een totale hervorming van de Staat. Wat eerst werd gezien als een ‘afslanking van de Staat’ werd echter snel herkend als een totaal andere invulling ervan. In het neoliberalisme is de Staat er niet langer voor de bevolking en voor sociale integratie, wel voor de bescherming van de markt. Vandaar de privatisering van openbare diensten, de afbouw van verzorgingsstaten, de deregulering van de economie. De Staat moet het eigendomsrecht beschermen en de marktregels zo goed als mogelijk laten functioneren.

In datzelfde neoliberalisme moesten individuele rechten echter wel worden erkend, mensenrechten en diversiteit stonden bovenaan de agenda, ook al werden ze niet altijd goed toegepast. Maar rechten voor vrouwen en LGTB, abortus en euthanasie kwamen er door. De allerarmsten moesten geholpen worden. Een formele democratie met verkiezingen hoorde er bij. Het was tenslotte ‘liberalisme’. Internationale samenwerking en multilateralisme waren er eveneens bij, een resultaat van de moordende Tweede Wereldoorlog. Na de Koude Oorlog werd de illusie gewekt dat we met de mondialisering in één ééngemaakte wereld leefden zonder ideologische verschillen.

Dat alles hoeft niet langer voor anarcho-kapitalisten. Hoe meer Staten hoe liever, omdat ze dan tot bijna niets worden herleid en handig gemanipuleerd kunnen worden.

Ze maakten een indicator voor ‘economische vrijheid’ tégen de liberale ‘Freedom House’ indicator. Bij hen stonden Hong Kong en Singapore bovenaan, en zelfs het dictatoriale Guatemala van de jaren ’80 stond bij de eerste vijf landen! Democratie was niet meer dan een fetisj. Een autoritaire regering die de markt beschermt is veel beter dan een democratische regering die denkt aan de basisbehoeften van mensen en wil herverdelen wat haar niet toebehoort, aldus hun denken.

Ze dromen van ‘gated communities’ en ‘chartered cities’ waarin burgers ‘contract-burgers’ worden, dit is, in feite klanten van een onderneming die Staat wordt genoemd. Het is hun betekenis van een ‘sociaal contract’

De mondialisering wordt stilaan herleid tot een eilandengroep van offshore economieën, van ‘start-up’ naties waar geen rechten gelden, maar enkel ruwe macht. Kapitalisme is immers veel belangrijker dan democratie.

Hun grote voorbeeld, waar ook alles begon, is Hong Kong. Het succes ervan wordt verklaard door de afwezigheid van enige democratie. Net zoals in Singapore.

Hun logica is aan het werk, er worden meer en meer muren gebouwd, voor meer dan 20.000 km al. Met zijn douanerechten en aangekondigde handelsoorlogen maakt Trump een eind aan die oude ene wereld, tenzij er enkel de VS mee bedoeld wordt natuurlijk.

Mét de Staat

Quinn Slobodian komt echter tot een verrassend maar evident besluit.

Wie de talrijke verhalen leest over hun fantasieën en utopieën en hun vele mislukkingen naast de enkele successen, moet zijn dromen bijstellen.

Ten eerste hadden de anarcho-kapitalisten niet meteen door dat het succes van Hong Kong en Singapore bijvoorbeeld niet ondanks de Staat maar juist door efficiënt overheidsoptreden tot stand is gekomen. Hong Kong was een succes omdat het een Britse kolonie is geweest, zo wordt nu gezegd. Of met andere woorden, anarcho-kapitalisten hebben de Staat wel degelijk nodig om iets van hun dromen te verwezenlijken. Belastingparadijzen ontstaan niet uit het niets maar omdat Staten beslissen dat ze er komen.

Een tweede punt dat ze even waren vergeten: ze hebben niet alleen precaire en onderbetaalde arbeidskrachten nodig, maar ook meiden en knechten om hun huishouden en hun was te doen. André Gorz stelde dit enkele decennia geleden al vast. Daar iets tegenover stellen in termen van rechten hoort er niet langer bij, dus feodale arbeidsvoorwaarden zijn prima. Reproductie van de arbeidskracht, hooguit. Migranten kunnen de klus prima klaren als we ze afzonderen in kampen.

Drie, anarcho-kapitalisten beseffen vandaag dat ze beter af zijn met duizend contracten mét de Staat dan met duizend Staten. Ze hebben geleerd dat  ze met hun ‘zones’ geen eilanden van vrijheid hebben gecreëerd, maar dat Staten die eilandjes gebruiken om hun eigen doel na te streven. De vele ‘zones’ versterken enkele kapitalistische grootmachten. Met andere woorden, anarcho-kapitalisten beseffen nu dat ze de Staat maar beter accepteren om er zaken mee te doen. Duidelijker kan je de houding van Trump en Musk vandaag niet omschrijven.

De oude wereld verdwijnt

Anarcho-kapitalisme is geen fascisme en is geen radikaal neoliberalisme, zo mag uit dit alles blijken. Ik heb in dit artikel slechts enkele elementen van het boek van Slobodian overgenomen. Het verdient aandachtige lectuur. Anarcho-kapitalisme is een totaal ander programma dat wel een vruchtbare voedingsbodem vindt in het neoliberalisme en aardig past in uiterst-rechtse ideologie. Het is echter ruw kapitalisme met machtsdenken. Wat vandaag in de VS aan het gebeuren is lijkt op een snijpunt van anarcho-kapitalisme, neoliberalisme en fascisme te liggen. Wie of wat zal het halen? Of komt het tot een fusie en een nieuwe ideologie?

Dit anarcho-kapitalisme op een bedje van neoliberalisme en conservatisme betekent echter wel het eind van een wereld, wellicht het echte eind van de 20ste eeuw? Het eind van de transitieperiode die met de val van Muur werd ingezet? Wie de vele internationale vertogen over stedenbeleid, start-up naties en nieuwe sociale contracten in het licht van de nieuwe ideologie leest, beseft dat er wel degelijk een nieuwe wereld in de maak is. Zoals ik al eerder schreef, het samenlevingsmodel van West-Europa, hoe onvolmaakt ook, bestaat niet langer in de literatuur van internationale instellingen.

Vanwaar moet het verzet komen? Waar staat links? Waar willen we naar toe? Want die oude wereld komt geheid niet terug.

Willy Brandt zei zo’n kleine vijftig jaar geleden: West-Europa heeft nog slechts zo’n twintig of dertig jaar democratie voor zich.

Relevant

“Trump is erg hypocriet”

Er gaat geen dag voorbij of er komt een of ander gruwelverhaal uit Washington. President Trump gaat door met dreigen en alweer dreigen. Van Palestina naar Panama en Mexico.…

Het extreme normaal

Laten we Trump II over ons rollen, even slikken en uitkijken naar 2028? Geloven we echt dat het “maar” voor vier jaar is en de schade beperkt blijft? Ondanks…

“Mexicaans Amerika”

De foto’s deden de ronde op facebook. President Trump liet ook zijn oog vallen op Mexico, hoewel hij dat van de 52ste deelstaat van de VS niet meer vermeldt.…

Laatste bijdrages

Ontwikkelingssamenwerking?

Minder dan een maand na de machtsovername door Donald Trump in de VS, is de twijfel weg over hoe hij te werk gaat. Met de grove borstel, zonder rekening…

Modi en Trump, zoveel gemeen

Washington heeft de rode loper uitgerold voor Narendra Modi, de Indiase premier die zowat overal eregast is. Nog niet lang geleden in Moskou, eerder deze week in Parijs waar…

GOEDGELOVIGHEID IS HET OORKUSSEN VAN DE DUIVEL

Duitsland op een gevaarlijke tweesprong In Wittenberg staan twee grote standbeelden op het marktplein voor het stadhuis. Links staat Luther. Hij wordt er ten onrechte van verdacht dat hij,…

Alles anders en beter?

You May Also Like

×