Europese Unie in juni 2007. Europese top in Brussel lanceert herziening verdragen

De staatshoofden en regeringsleiders namen op de Europese top in juni in Brussel acte van het mislukken van de grondwet en plooiden terug op een “hervormingsverdrag” tot herziening van de bestaande verdragen. Ten gronde verandert er niet zoveel, wat ook bleek uit ander Europees nieuws dat deze maand te rapen viel.

“Geen nieuwe referendums!”, daar leken de verzamelde Europese leiders het over eens(1). Zij weten dat de Europese kiezer vandaag niet méér pap lust van hun Europa dan in 2005, en willen daarom kost wat kost nieuwe referenda vermijden. Paradoxaal genoeg zijn zij daarom verplicht de resultaten van de Europese Top naar beneden te praten: enkele aanpassingen aan de bestaande verdragen om Europa beter te laten functioneren nu we met 27 zijn… De Nederlander Balkenende en de Fransman Sarkozy kregen wat snoepjes bestemd voor het thuisfront (zie verder).

Of de “dreiging” van referenda daarmee van de baan is, valt te bezien. In Nederland is volgens een recente peiling 65 procent van de kiezers voor een referendum (inbegrepen 34 procent van wie twee jaar geleden ja zei tegen de grondwet). Een meerderheid van de Tweede Kamer is er verkozen met een uitspraak voor een nieuw referendum in het verkiezingsprogramma. Volgens een andere poll, daterend van 18 juni, is 75 procent in Spanje, 71 procent in Duitsland, 69 procent in het Verenigd Koninkrijk, 68 procent in Italië en 64 procent in Frankrijk voorstander van een referendum. Het klopt dat president Sarkozy in Frankrijk in zijn verkiezingscampagne gepleit heeft tegen een referendum, maar om een referendum te vermijden moet hij een drievijfde meerderheid halen in het congres (de kamer en senaat tezamen), wat veronderstelt dat de socialisten hem steunen. In Denemarken en Ierland komt er sowieso een referendum.

Na de Europese top van juni top ziet de kalender er als volgt uit. Op 1 juli neemt Portugal van Duitsland het voorzitterschap van de Europese Unie over. Portugal wil de Intergouvernementele Conferentie (IGC), die de besluiten van de top in een nieuwe verdragstekst moet gieten, starten op 23 juli, om het nieuwe verdrag te laten ondertekenen door de EU-leiders op 18-19 oktober. De IGC zou drie maanden duren, en wordt dus geen formaliteit. In december 2007 is er een nieuwe Europese top.

Daarna moet het “hervormingsverdrag” geratificeerd worden door de lidstaten, met zeker referenda in Denemarken en Ierland, maar misschien ook elders. Na Portugal neemt Slovenië het voorzitterschap over, en vanaf 1 juli 2008 is het aan Frankrijk om de klus af te maken.

In juni 2009 zijn er Europese verkiezingen, en in de tweede helft van 2010 is België weer voorzitter van de EU, tenzij het systeem tegen dan al veranderd is. In ieder geval blijft de Europese Unie de komende jaren een belangrijk issue, en dat zal allicht niet snel meer veranderen…

Voor de resultaten van de Europese top daadwerkelijk van kracht worden moeten ze dus nog door de Intergouvernementele Conferentie en de ratificatieprocedure in de 27 lidstaten raken.

Verder komen we terug op wat er daadwerkelijk werd beslist, maar we beginnen met wat algemene beschouwingen.

Vanuit een democratisch standpunt is het eigenaardig dat niet de leiders van Nederland en Frankrijk, waar de kiezers in 2005 in meerderheid “neen” stemden, maar die van Polen en Groot-Brittannië het hoge woord voerden en kleur gaven aan de top. Daarmee is een lange traditie bevestigd dat de stem van de democratisch en sociaal bekommerde Europeaan niet doordringt in de cenakels van de EU. Waarmee we niet gezegd willen hebben dat de Poolse en de Britse eisen per sé niet-legitiem waren.

Zoals gebruikelijk ging de top gepaard met heel wat theater, haantjesgedrag, smeuïge details en last minute ontknopingen. Toch mag de top niet teruggebracht worden tot het al dan niet bizarre karakter van de hoofdrolspelers, nog uitvergroot door het nachtelijke uur waarin steevast knopen worden doorgehakt. Ook kunnen de resultaten van de top niet herleid worden tot wat uiteindelijk werd beslist. De top was immers ook een gelegenheid voor verschillende lidstaten en kampen te wegen op de krachtsverhoudingen in Europa, en sporen uit te zetten voor de toekomst.

Polen heeft duidelijk gemaakt dat het meetelt: het is meer dan een hinterland van Duitsland of leverancier van goedkope arbeidskrachten. “Polen is een te belangrijk land voor Europa opdat het aan alles zou verzaken”, verklaarde premier Jaroslaw Kaczynski tijdens de top op de Poolse TV, en de top was nog niet beëindigd of hij stelde nieuwe eisen in verband met een mogelijke blokkeringminderheid als het op stemmen in de Raad aankomt. In de aanloop naar de top eiste Polen een stemmengewicht in de Raad dat in de buurt kwam van dat van Duitsland, alhoewel het maar half zoveel inwoners telt, met als argument dat het zonder de nazie-inval destijds nu veel meer inwoners zou hebben…

Duitsland, fel belaagd door de Polen, heeft zijn rol van Voorzitter als grootste Europese mogendheid waargemaakt, en de top tot een “goed einde” gebracht. Dat versterkt de positie van Angela Merkel in Europa en eigen land, waar de sociaal-democraten afglijden in een diepe crisis. Naast Duitsland heeft ook Frankrijk zijn positie van Europese spil bevestigd: Sarkozy was de grote bemiddelaar, en zal als voorzitter van de Europese Unie in 2008 het werk afmaken. Tony Blair heeft door zijn misdadig avontuur in Irak historisch de kans gemist Groot-Brittannië en zichzelf in het centrum van de Europese politiek te brengen, maar wist toch de schijn te redden door aan de zijde van Sarkozy de Polen te bewerken. Hij hoopt dat het akkoord niet sneuvelt op een Brits referendum of een verkiezingsnederlaag van Labour.

De “federalisten”, onder leiding van onze premier Verhofstadt, hebben in het zand gebeten(2). De federalisten zijn voor een sterk uitgebouwde Europese Unie, met alles erop en eraan, maar op de top overheerste de stem van lidstaten die vonden dat het allemaal te snel gaat of die voor zichzelf een aparte behandeling bedongen. Na deze top is meer dan ooit duidelijk welke de limieten zijn aan de Europese eenmaking. Europa is een belangrijke hefboom voor de neoliberale hervorming van de Europese samenleving, en in de concurrentie op de wereldmarkt, maar verder hoeft het voor vele lidstaten niet te gaan: de nationale staten zijn diep geworteld in eeuwen geschiedenis, en hebben daarom de legitimiteit die de Europese Unie mist om sociale en andere tegenstellingen op te vangen. Ook hebben de lidstaten nog te veel specifieke belangen en eigen troefkaarten om alles zonder meer in een gemeenschappelijke pot te gooien.

De Italiaan Romano Prodi trok onmiddellijk na de top in zijn thuisstad Bologna de conclusie dat een Europa met verschillende snelheden onvermijdelijk is, gelet op het aantal lidstaten dat “eurosceptisch” is of vooral aan de eigen winkel denkt. De echte Europeanen moeten dan maar het voortouw nemen, en onderling nauwer samenwerken. Maar is die weg al niet ingeslagen, met de Eurozone, de Schengenzone, en à la carte initiatieven als Galileo of het Eurocorps, wat de Europese Unie bijzonder ingewikkeld maakt maar daarom niet minder te duchten? Angela Merkel heeft Prodi inmiddels al tegengesproken. Te veel nadruk op verschillende snelheden kan leiden tot het uiteenvallen van Europa, want uiteindelijk denkt elke lidstaat op de eerste plaats aan de eigen winkel.

Alle termen en symbolen die aan een grondwet doen denken zijn verdwenen. Dat was wel het minimum om nieuwe referenda te vermijden, lijkt men te denken. Maar hebben de Fransen en de Nederlanders dan tegen de grondwet gestemd omdat de melodie van de Europese hymne hen niet aanstond? Voor de rest is er met het voorgestelde “hervormingsverdrag” niet zo veel veranderd vergeleken met de ter ziele gegane grondwet.

Laten we eens overlopen welke wijzigingen de grondwet zou aanbrengen in de bestaande verdragen, en die ook in het geplande “hervormingsverdrag” behouden zouden blijven.

De belangrijkste wijzigingen om de Europese Unie “beter te laten” werken zijn behouden. Enkel de nieuwe stemprocedure in de Raad wordt uitgesteld tot 2017, en ook daarna blijft er een soort alarmprocedure bestaan voor minderheden (die de Polen inmiddels weer ter discussie hebben gesteld).

De versterking van de Europese instellingen kan tellen. De machtspositie van de voorzitter van de Europese Commissie, die al groot was, wordt nog versterkt. Het aantal Europese commissarissen wordt beperkt, zodat niet alleen de efficiëntie maar ook de autonomie van de Commissie versterkt wordt (niet elke lidstaat zal nog “zijn” commissaris hebben).

De Europese Raad (samengesteld uit de staatshoofden, regeringsleiders en de Voorzitter van de Commissie, en niet te verwarren met de Raad, samengesteld uit een minister per lidstaat) wordt een volwaardige instelling, met een eigen reglement en een vaste voorzitter in de plaats van de huidige zesmaandelijkse beurtrol. Ook de Ministerraad krijgt een vaste voorzitter.

Het buitenlands beleid van de Europese Unie wordt in de toekomst geleid door de Hoge Vertegenwoordiger, die de “buitenlandse” bevoegdheden bundelt die momenteel nog verspreid liggen over de Europese Commissie, de reeds bestaande Hoge Vertegenwoordiger Javier Solana, en de minister van Buitenlandse Zaken van het land dat de Unie voorzit. Deze Hoge Vertegenwoordiger nieuwe stijl zal over een eigen uitgebouwd apparaat (men noemt het geen ministerie) beschikken.

Blair heeft weliswaar bedongen dat uitdrukkelijk genoteerd wordt dat dit laatste niets verandert aan de bestaande spelregels in het buitenlands beleid van de Unie, waar in de Ministerraad unanimiteit de regel blijf zodat elke lidstaat blijft beschikken over een vetorecht. Ook de Europese zetels in de VN-Veiligheidsraad staan uitdrukkelijk niet ter discussie. Maar toch kan de toegenomen macht van deze Hoge Vertegenwoordiger ook zonder de formele titel van Minister van Buitenlandse Zaken de geruisloze versterking van het Europees buitenlands- en defensiebeleid versnellen.

Het executief van de Europese Unie wordt door de combinatie van deze hervormingen gevoelig versterkt. Staan daar democratische hervormingen tegenover?

De invloed van het Europees Parlement wordt versterkt, zoals ook de grondwet voorzag, in die zin dat op meer domeinen zal beslist worden met de “medebeslissingsprocedure“. In die procedure kan het Europees Parlement wetsvoorstellen amenderen en heeft het een soort vetorecht (maar enkel de Europese Commissie kan wetgevende initiatieven nemen).

De medebeslissingsprocedure zal vooral belangrijker worden in wat nu de “derde pijler” van de Europese Unie is, en die volledig naar de “communautaire pijler” wordt overgeheveld(3). Uit de derde pijler waren eerder migratie, asielprocedures en regels in verband met visa al naar de “eerste (communautaire) pijler” overgeheveld, waar de medebeslissingsprocedure de regel is. Maar gevoelige materies zoals strafrecht, samenwerking tussen politiediensten en bestrijding van criminaliteit of “terrorisme” bleven in de derde pijler, waar beslist wordt met unanimiteit, zodat iedere lidstaat een vetorecht heeft. In de medebeslissingsprocedure is het niet alleen zo dat het Europees Parlement een grotere invloed heeft, maar wordt ook in de regel in de Ministerraad bij gekwalificeerde meerderheid gestemd. Dat betekent dat een lidstaat geen vetorecht meer heeft, en in de minderheid kan worden geplaatst. De lidstaat staat dus een stukje soevereiniteit af, wat gevoelig ligt in materies die zo dicht bij de kern van de staatsmacht liggen als politie en rechterlijke macht (of defensie). Het is dus geen toeval dat de weerstand tegen de uitbouw van een Europese staat, met alles erop en eraan, zich op deze materies focust. Blair heeft dan ook bekomen dat Groot-Brittannië in deze materies zich aan beslissingen mag onttrekken. Meer in het algemeen zullen lidstaten samen maatregelen kunnen nemen in zaken zoals erkenning van vonnissen, bepaling van strafbare feiten en strafsancties, samenwerking tussen politiediensten en een Europees openbaar ministerie (Eurojust) terwijl andere lidstaten niet meedoen: een functionering à la carte dus.

Vergeleken met de grondwet zullen er in het “hervormingsverdrag” ook wat extra-wijzigingen aan de bestaande verdragen staan.

De Nederlandse premier Balkenende heeft voor zijn thuisfront bekomen dat het subsidiariteitprincipe wordt versterkt. Dit principe, nu reeds ingeschreven is in de Europese verdragen, zegt dat Europa slechts mag optreden daar waar het Europees optreden een echte meerwaarde heeft vergeleken met een afzonderlijk optreden van de lidstaten(4). Een nieuw artikel zal aan de verdragen worden toegevoegd dat de rol van de nationale parlementen verduidelijkt en versterkt (meer raadpleging)(5).

Balkenende heeft ook bekomen dat een protocol over de openbare diensten wordt toegevoegd aan de verdragen. Een protocol heeft dezelfde rechtskracht als de verdragen zelf. Naar verluidt heeft ook de Belgische regering dit voorstel ingediend, en het opent nieuwe perspectieven(6).

De Franse president Sarkozy heeft dan weer afgedwongen dat “een interne markt waar de concurrentie vrij en onvervalst is” uit de doelstellingen van de Europese Unie wordt gelicht. Dit leidde (uiteraard) tot paniek bij de Europese Commissie, en hevig heen en weer getelefoneer tussen Tony Blair en zijn opvolger Gordon Brown. Sarkozy zei dat hij de Commissie, die toeziet op het concurrentiebeleid in de binnenmarkt (fusies tussen bedrijven, kartelvorming, overheidssteun,…), aan banden wilde leggen, meer bepaald om de vorming van grote Europese bedrijven (“des champions Européens”, met als lichtend voorbeeld Airbus) mogelijk te maken, die de concurrentie op de wereldmarkt aankunnen. Hij haalde zijn slag thuis, maar in een protocol bij het Verdrag zal wel het belang van de vrije concurrentie als instrument (dus niet als doel…) worden bevestigd. Hij liet ook een nieuwe doelstelling aan de Unie toevoegen: de bescherming van haar burgers. Sarkozy slaagde er anderzijds niet in het mandaat van de Europese Centrale Bank te wijzigen.

Tony Blair verkreeg dat het Handvest van de grondrechten niet texto in de verdragen komt. Een artikel in de verdragen zal echter bevestigen dat het Handvest juridisch bindend is, zodat dit Handvest, aangenomen in Nice (2000), voor het eerst rechtskracht krijgt. Deze rechtskracht geldt slechts binnen de bevoegdheidsdomeinen van de Unie(7). Tony Blair heeft bekomen dat het Handvest niet geldt voor Groot-Brittannië en dat men er zich voor rechtbanken in Groot-Brittannië niet op kan beroepen. De Poolse gebroeders Kaczynski van hun kant hebben bekomen dat het Handvest geen gevolgen heeft “voor het recht van de lidstaten om wetgeving vast te stellen op het gebied van de openbare zeden, het familierecht en de bescherming van de menselijke waardigheid alsmede de eerbiediging van de lichamelijke en morele integriteit van de mens”. Tja…

De Unie zal rechtspersoonlijkheid krijgen, en dus kunnen toetreden tot het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens, dat dan als zodanig zal opgenomen worden in de interne rechtsorde van de Unie. De toetreding moet door de Raad echter met eenparigheid van stemmen worden besloten en door de lidstaten worden bekrachtigd. Een eventuele toetreding betekent niet dat de Unie nieuwe bevoegdheden krijgt op het domein van de mensenrechten, wel dat de mensenrechten een belangrijkere rol spelen binnen de bestaande bevoegdheden.

Balkenende verkreeg niet dat de zogenaamde Kopenhagencriteria die de voorwaarden bepalen waaronder nieuwe lidstaten kunnen toetreden uitdrukkelijk in de verdragen worden opgenomen, maar er komt toch een vagere hint naar de bestaande afspraken in verband met de uitbreiding. Onmiddellijk na de top blokkeerde Frankrijk economische hoofdstukken in de toetredingsonderhandelingen met Turkije, wat het verantwoorde met technische argumenten, maar niet iedereen was bereid dit te geloven.

Het verdrag voegt ook enkele nieuwe elementen toe aan het Europees beleid. Zo verkreeg Polen een clausule van energiesolidariteit, en werd de strijd tegen de opwarming van de planeet in de verdragen opgenomen.

De Europese Commissie publiceerde een mededeling over de toepassing in de lidstaten van richtlijn 96/71 over uitzendarbeid(8). Deze richtlijn is veel in het nieuws gekomen tijdens de controverse over de Bolkensteinrichtlijn: het over de grenzen heen leveren van diensten gaat immers dikwijls gepaard met uitzendarbeid.

De Europese Unie wil dat voorrang wordt gegeven aan het vrij verkeer van diensten. De vrije markt heeft voorrang. Controlemaatregelen om sociale fraude te vermijden, en die dit vrij verkeer moeilijker maken, moeten dus echt nodig zijn. Men denkt hier aan het soort maatregelen dat ook de Belgische regering invoerde, onder druk van de vakbonden, om de toegenomen fraudemogelijkheden ten gevolge van het vrije dienstenverkeer in te dammen: de verplichting een activiteit te melden alvorens ze wordt aangevat, de verplichting sociale documenten beschikbar te houden, de hoofdelijke aansprakelijkheid tussen opdrachtgevers en onderaannemers, enz. De Commissie vindt dat al die maatregelen tot het absolute minimum moeten worden beperkt, maar geeft wel toe dat de samenwerking tussen de lidstaten met het oog op informatie-uitwisseling en grensoverschrijdende controle niet erg ontwikkeld is, zodat controlemaatregelen in het land waar het werk wordt uitgevoerd noodzakelijk blijven. We zijn benieuwd wat onze nieuwe Minister van werk over dit rapport te zeggen zal hebben.

De totale afbraak van het monopolie van de nationale posterijen wordt enkele jaren uitgesteld. Zij hebben nu nog een monopolie voor de bedeling van brieven van minder dan 50 gram. In 2009 zou ook dit monopolie verdwijnen, maar onder sterke druk van een tiental lidstaten heeft de Ministerraad op 7 juni beslist dit met enkele jaren uit te stellen. Dit geeft de posterijen wat meer tijd om zich aan te passen. De liberalisering van de brievenpost dreigt op een sociaal bloedbad uit te lopen. De Europese vakbonden mobiliseerden tegen de plannen (zie ons vorig nummer van Uitpers).

De plannen van de Europese Commissie om het gemakkelijker te maken aanvullende pensioenrechten mee te nemen wanneer men in een andere lidstaat gaat werken werden in het Europees Parlement sterk afgezwakt. De verordeningen die de sociale zekerheid in de EU coördineren zorgen ervoor dat pensioenrechten opgebouwd in de wettelijke stelsels (de ‘loopbaan’) meegenomen worden naar andere lidstaten. Maar dat geldt niet altijd voor de aanvullende pensioenrechten (de zogenaamde ‘tweede pijler’), die in een aantal lidstaten een aanzienlijk deel van het pensioen uitmaken. De Europese Commissie wilde dit oplossen om de internationale mobiliteit van werknemers te versterken, maar het Europees Parlement zag veel praktische en technische bezwaren, zodat het voorstel van de Commissie sterk werd uitgehold. Het Europees Parlement vindt dat elke lidstaat zelf moet zorgen dat aanvullende pensioenrechten naar andere lidstaten kunnen meegenomen worden.

Op 27 juni heeft de Europese Commissie ook een mededeling gedaan over haar benadering van flexicurity op de arbeidsmarkt. Je vindt de mededeling via de volgende link:

http://ec.europa.eu/employment_social/news/2007/jun/flexicurity_fr.pdf

Sociaal schiet Europa dus niet erg op, maar voor de bedrijven liggen de kaarten beter. Zo nam de Ministerraad op 12 juni maatregelen om de greep van aandeelhouders op bedrijven te versterken. Zo zullen zij in de toekomst elektronisch of per volmacht kunnen stemmen en wordt het moeilijker voorwaarden te koppelen aan hun stemrecht, zoals de bepaling dat ze de aandelen een zekere tijd in bezit moeten houden alvorens verder te verkopen. Flitskapitaal zal zo meer gaan wegen op de ondernemingen.

Internetbedrijven die in Luxemburg profiteren van lage belastingen kunnen dit blijven doen. Wanneer internetbedrijven zoals iTunes, Skype of eBay producten verkopen via internet wordt de BTW-aanslagvoet bepaald door het land waar het bedrijf gevestigd is, en niet door het land waar de koper woont, op voorwaarde dat het bedrijf binnen de EU is gevestigd. Om die bedrijven aan te trekken heeft Luxemburg voor hen een extra lage BTW ingevoerd, met succes en tot groot ongenoegen van de andere lidstaten. Op de Ministerraad van 5 juni gebruikte Luxemburg echter zijn vetorecht in fiscale zaken, om aanvallen op deze onfrisse praktijk af te slaan. De Luxemburgse minister Jean-Claude Juncker, die zichzelf graag portretteert als een groot Europeaan, moest toegeven dat de affaire niet goed was voor zijn imago. Maar er stonden 300 miljoen euro jaarlijkse inkomsten op het spel.

De Europese Unie is begonnen met het herzien van haar handelssysteem voor uitstootrechten van broeikasstoffen, ondermeer kooldioxide. Er blijken heel wat misbruiken te bestaan. Het systeem is twee jaar oud. Volgens een woordvoerder van het milieuagentschap van de EU zou de uitstoot van broeikasstoffen in 2005 en 2006 echter nog met 0,8 procent gestegen zijn, in plaats van verminderd.

Bedrijven kregen dankzij succesvol lobbyen en verkeerde informatie te veel uitstootrechten, en lieten bovendien hun klanten opdraaien voor de kosten. Het gevolg is dat uitzendrechten die op het hoogtepunt verhandeld werden voor 30 euro, vandaag nog 0,25 euro waard zijn. Dat komt er op neer dat de uitstoot van broeikasstoffen voor bedrijven geen dure zaak is.

Bedrijven kunnen hun doelstelling ook halen door bij te dragen aan de vermindering van de uitstoot in het Zuiden. Maar ook die mogelijkheid blijkt volgens persberichten zeer fraudegevoelig.

Op de Europese top van maart 2008 willen de Europese leiders een plan klaar hebben om milieuvriendelijke technologieën te promoten. Europa wil in deze sector een sterke concurrentiepositie uitbouwen. De aanpak bestaat er uit niet minder te produceren, maar meer en milieuvriendelijker. Erg geloofwaardig is het allemaal niet, maar er valt wel geld te verdienen.

Inmiddels loopt het niet zo goed met de pogingen een Europese energiepolitiek uit te bouwen. De Nabuccopijplijn, die gas moet aanvoeren uit Centraal-Azië en eventueel Iran en Egypte, en niet via Rusland, raakt niet gefinancierd. Inmiddels sloot Rusland akkoorden met de landen in Centraal-Azië om de EU de pas af te snijden, en bereikte het Russische staatsbedrijf Gazprom een akkoord met Italië voor een pijplijn van de Zwarte Zee via Bulgarije en Oost-Europa naar Italië. Voorlopig krijgt Europa de lidstaten niet op één lijn.

Dezelfde problemen blijven zich voordoen met Europese industriële initiatieven. Airbus kreeg wel vele nieuwe bestellingen op het Franse luchtvaartsalon, en de Europese Unie wil 800 miljoen euro vrij maken voor de ontwikkeling van een “groen vliegtuig” (onder het bekende motto: meer vliegen, maar toch milieuvriendelijker). Het project voor dit “groene vliegtuig”, zonder enige ironie clean sky gedoopt, moet ten goede komen aan Airbus, Rolls-Royce, Saab, Thales, Dassault en Eurocopter.

Maar met het Europees satellietprogramma Galileo blijft het misgaan, en de financiering raakt maar niet rond. Het Europees Defensieagentschap (EDA), dat de samenwerking rond Europese industriële projecten moet bevorderen in het militair-industrieel complex, hoopt dat een eventuele mislukking van Galileo geld zal vrij maken voor (andere) militaire projecten.

Het Europees Hof van Justitie oordeelde dat Zweden zijn inwoners niet mag verbieden alcohol in het buitenland te kopen(9). Zweden mogen enkel alcohol kopen in het buitenland als ze die persoonlijk over de grens brengen. Anders moeten ze zich voor alcohol uit het buitenland richten tot een Zweeds overheidsbedrijf, dat het monopolie heeft op alcoholverkoop in Zweden. Een Zweed die alcohol gekocht had in het buitenland via internet, en daar een boete voor kreeg, stapte naar het Europees Hof van Justitie.

In de Europese Unie geldt het vrij verkeer van goederen. Lidstaten mogen enkel belemmeringen instellen voor dit vrij verkeer om zwaarwichtige redenen, bijvoorbeeld gebaseerd op overwegingen in verband met de volksgezondheid. Zweden argumenteerde dus voor het Hof dat het overheidsmonopolie nodig is om het alcoholmisbruik te beperken en minderjarigen te beschermen. Het Hof onderzocht de zaak, en floot de Zweedse overheid terug. Hieruit kunnen twee besluiten getrokken worden. Ten eerste is de markt regel, en volksgezondheid de uitzondering. Ten tweede oordeelt niet de democratisch verkozen Zweedse overheid hoe dit evenwicht het best wordt verwezenlijkt, maar wel het Europese Hof van Justitie.

Een soortgelijke betwisting deed zich voor rond de roetfilters die de Nederlandse regering verplicht wilde maken voor vrachtwagens en dieselmotoren, daarmee enkele jaren vooruitlopend op een soortgelijke verplichting die er in gans de Unie zit aan te komen. De Nederlandse regering vond dat zuiverder lucht er niet snel genoeg kon komen, maar het Hof van Justitie oordeelde dat het vrij verkeer van goederen belangrijker was, en het Hof heeft steeds het laatste woord.

De Europese Gemeenschap heeft een Europees biolabel ingevoerd, om de grensoverschrijdende verkoop van bioproducten te bevorderen. Verkoop van biologische producten over grote afstanden is niet… ecologisch, maar zo redeneert Europa natuurlijk niet. De biologische landbouw in Europa is sinds 1998 verdubbeld, al blijft ze marginaal. Het Europese label stuit in biologische kringen op heel wat kritiek, omdat bioproducten voor Europa maar 95 procent biologisch moeten zijn. Kleine hoeveelheden genetisch gewijzigde organismen zijn toegelaten. Volgens de Europese Commissie getuigt die marge van gezond verstand, omdat ook de producten van goedmenende bioboeren per ongeluk kunnen besmet worden. Volgens de Groenen dient de marge om bioteelten op industriële schaal, die slordiger te werk gaan, te beschermen.

Besmetting is mogelijk wanneer er niet voldoende afstand ligt tussen velden met biologische teelten en velden met genetisch gemanipuleerde gewassen. Wat dat betreft treedt Europa echter niet regelgevend op. Sommige lidstaten hebben strenge criteria, andere niet en dat zijn dan niet toevallig de landen waar relatief veel genetisch gemanipuleerde gewassen worden geteeld (Frankrijk en Spanje).

Een ander domein waar de EU regelgevend zou kunnen optreden is in de strijd tegen het overgewicht. Elk jaar komen er in de EU 400.000 kinderen bij met overgewicht, en de helft van alle volwassenen binnen de EU lijdt aan overgewicht. De Europese Commissie heeft echter besloten niet op te treden. De producenten zullen verplicht worden duidelijke informatie op hun producten te zetten over de voedingswaarde, meer niet. “Als de gebruikers het ongezonde voedsel niet zouden kopen zou het ook niet geproduceerd worden”, zei de bevoegde commissaris Kyprianou. De kinderen moeten de informatie op de producten dus beter lezen… Indien een lidstaat echter probeert regels uit te vaardigen kan men er gif op in nemen (!) dat het Hof van Justitie zal oordelen dat deze maatregelen de binnenmarkt verstoren zonder zwaarwichtige (!!) argumenten.

Er werd in juni in de Europese Unie weer heel wat “vooruitgang” geboekt met het opzetten van databanken allerhande en andere technieken om u en mij in het oog te houden.

Zo kwamen de ministers van binnenlandse zaken overeen elkaar automatische toegang te geven tot elkaars genetische databanken, bestanden met vingerafdrukken en bestanden met verkeersovertredingen. De gegevens moeten gemakkelijk kunnen vergeleken worden, zonder het mogelijk te maken individuen te identificeren. Voor dat laatste zijn in een volgende stap de nu gebruikelijke procedures nodig. Persoonlijke identificeerbare gegevens zouden wel worden uitgewisseld in het kader van bijvoorbeeld sportevenementen en massabetogingen.

Met deze stap worden elementen uit het bestaande Prümverdrag, in 2005 ondertekend door onder meer België, EU-recht. Andere elementen uit datzelfde verdrag, zoals het recht van de politie achtervolgingen verder te zetten op het grondgebied van een andere lidstaat of de mogelijkheid politiemensen in te zetten op vliegtuigen, werden wegens Brits verzet niet weerhouden. In het kader van massa-evenementen (zie hoger) wordt wel de mogelijkheid geopend tot politieoptredens op elkaar grondgebied.

Ook werd een mechanisme overeengekomen om informatie over strafregisters sneller te laten circuleren tussen de lidstaten.

Het VIS (Visa Informatie Systeem) wordt een databank met vingerafdrukken en foto’s van al wie een visum heeft aangevraagd binnen de Schengenzone. Alle lidstaten die deelnemen aan de Schengenzone plus Europol hebben er vrij toegang toe. Het systeem is vooral gericht tegen asielzoekers die na een afgewezen asielaanvraag een tweede poging doen in een andere lidstaat.

Op dezelfde vergadering konden dezelfde ministers het daarentegen niet eens worden over een akkoord tot bescherming van private gegevens! Men struikelde over de mogelijkheid dergelijke gegevens door te geven aan derde landen (lees: de VS). Ook over de vraag of verdachten van strafbare feiten in de EU moeten beschikken over een aantal minimumrechten (recht op een tolk, juridische bijstand in de eigen taal,…) raakten de ministers het niet eens.

De kranten berichtten in juni over het Clearing House: dat is een geheime vergadering van terrorismebestrijders die, om de zes maanden, zonder enig toezicht, samenkomen om de officiële EU-lijst van terroristische organisaties te updaten. Voor organisaties die op deze lijst komen hangen daar natuurlijk allerlei gevolgen aan vast. Enig toezicht op dit Clearing House zou nuttig zijn vinden velen, maar de EU kon niet zeggen hoe of wanneer dat zou worden aangepakt.

En tenslotte vernamen we dat Europol een netwerk heeft opgezet om samen te werken in het screenen van het internetverkeer van “islamterroristen” (dixit het hoofd van Europol). Slechts vijf mensen per lidstaat hebben toegang tot de website die de spil vormt van deze nieuwe samenwerking.

Al die databanken moeten er ondermeer toe dienen de grenzen van Fort Europa beter te bewaken.

Wat dat betreft was er weer heel wat triestig nieuws. Men weet dat vorig jaar duizenden mensen verdronken in pogingen over zee Europa binnen te raken. Het ziet er naar uit dat het dit jaar niet anders wordt. Begin juni kwam het bericht dat 27 Afrikaanse schipbreukelingen drie dagen lang zich vastgeklampt hadden aan visnetten van een schip in de middellandse zee. Malta wilde hen niet opnemen omdat ze eerst buiten de zone waren opgemerkt waar Malta voor verantwoordelijk is. In dezelfde periode vond een Frans schip 18 drijvende lijken, waarschijnlijk afkomstig van een boot met 53 Afrikanen waar de Maltese autoriteiten enkele dagen eerder een foto va n hadden genomen.

Dit leidde tot een walgelijk stukje toneel in de Europese Unie. Spanje bekritiseerde Malta scherp, omdat het juridische spitsvondigheden liet voorgaan op de elementaire plicht mensen in nood te redden. Malta repliceerde dat ook de andere lidstaten solidair moesten zijn, want dat het alleen het gewicht van al die vluchtelingen niet aankon. De verantwoordelijke Europese Commissaris pikte daarop in met te zeggen dat het allemaal schandalig was, en dat er inderdaad onvoldoende solidariteit is binnen de Europese Unie. De lidstaten hadden aan Frontex 115 boten, 25 helikopters en 23 vliegtuigen beloofd, en slechts 20 boten en vier helikopters geleverd. Zo gaf Frattini de indruk dat Frontex een liefdadig agentschap is om mensen in nood op zee te redden, terwijl het eigenlijke doel van Frontex is de grenzen van de EU beter te bewaken en daarvoor gemeenschappelijke middelen vrij te maken.

Inmiddels is het aantal asielaanvragen binnen de EU sinds 2002 gehalveerd. Verleden jaar waren er 182.000 asielaanvragen.

De Europese Raad heeft beslist een Europese politiemacht naar Afghanistan te sturen, om daar te helpen met de opbouw van een politiecorps. Zo geeft de EU vorm aan een veiligheids- en defensiebeleid beleid waarin “civiele wederopbouw” een belangrijk punt, is dat de eigenheid van de Europese aanpak moet onderstrepen.

EUpol Afghanistan zal bestaan uit 160 mensen, en kost tot maart 2008 43,6 miljoen euro. De EU herinnert er terloops aan dat het in Afghanistan de grootste donor is: één derde van de internationale hulp komt uit de EU.

Dat onze bondgenoten van de VS in datzelfde land een oorlog uitvechten, en welke gevolgen dat heeft voor het EU-optreden, wordt in het persbericht terzake niet gepreciseerd.

Tenslotte vermelden we nog dat de website van het Riziv ( www.riziv.fgov.be ) sinds kort een nieuwsbrief over gezondheidszorg in Europa publiceert. De nieuwsbrief bevat een overzicht van al het Europees nieuws in verband met gezondheidszorg en sociaal beleid, met allerlei links naar relevante documenten. De nieuwsbrief wordt in opdracht van het Riziv gemaakt door het Europees Sociaal Observatorium.

(Uitpers, nr 88, 8^ste jg., juli-augustus 2007)

Dit artikel werd afgesloten op 30 juni 2007. De informatie steunt op www.euobserver.com, de websites van de Europese instellingen, de kranten en allerlei nieuwsbrieven. We geven maandelijks een samenvatting van de belangrijkste actualiteit binnen de Europese Unie.

http://www.consilium.europa.eu/cms3_applications/applications/newsroom/LoadDocument.asp?directory=nl/ec/&filename=94943.pdf

(8)http://ec.europa.eu/employment_social/emplweb/news/news_en.cfm?id=252

(9) Zaak C-170/04, gemakkelijk terug te vinden op de site van het Europees Hof van Justitie http://www.curia.europa.eu/index.htm