INTERNATIONALE POLITIEK

Europees Parlement schiet eindelijk in actie voor Armeniërs

Image
Weken nadat Azerbeidzjaanse troepen met bruut geweld de regio Nagorno-Karabach (Artsach voor de Armeniërs) aanvielen en 120.000 mensen wegjaagden, schiet het Europees Parlement in actie. De Armeense premier Nikol Pasjinjan kreeg alvast enkele toezeggingen en nog deze maand komt er in Brussel vredesoverleg.

Genocide

Niet alleen de joden hebben een volkenmoord ondergaan – de lijst is oneindig veel langer, en de slachtoffers waren minder mondig dan de joodse intelligentsia. Dat gaat van de Azteekse en Inkabeschaving over de uithongering der Oekraïners onder Stalin en de Rwandese uitroeiingen tot de Rohingja vandaag in Birma. En natuurlijk de Armeense genocide van 1915.
Er zit een patroon in de vervolging van Armenië. Het christelijke Kaukasusland werd door het Ottomaanse Rijk gedecimeerd. De mannen werden zoveel mogelijk uitgemoord, vrouwen, kinderen en ouderlingen stierven als vliegen op de dodenmarsen in de Syrische woestijn op weg naar hun concentratiekampen in Deir ez-Zor. Al in 1895 vond een pogrom plaats in de Oost-Anatolische stad Erzuum, met honderden moorden en 40.000 mensen die gedeporteerd werden naar de Syrische woestijnstad. Amper 200 Armeniërs overleefden de martelgang.
Turkije, waar het nog altijd verboden is te gewagen van een volkenmoord, stond in de Groote Oorlog aan de kant van keizerlijk Duitsland. Het ging met de grove borstel door zijn minderheden: Arameeërs, christenen, jezidi, Grieken, Koerden, manicheïsten, soefisten, Assyriërs stonden de “reinheid” van de nationalisten in de weg. Etnische zuiveringen kenden nog een hoogtepunt in de jaren 1920-1922, kort voor de machtsgreep van Kemal Atatürk. Uiteindelijk ging drievierde van de Armeense bevolking voor de bijl.
Turken en Sovjets vielen de pas door de geallieerden erkende republiek Armenië binnen, de Sovjet-Unie hechtte het land aan – tot het uiteenvallen van de grootmacht in 1991. De Armeense diaspora heeft al die tijd alle moeite gehad om hun onheil erkend te krijgen. België erkende in 2015 de volkenmoord, ook de VS (pas in 2021), Duitsland, Rusland en Frankrijk volgden. Het Europees Parlement had de volkenmoord al erkend in een resolutie van 2005 (“The tragic events […] constitute genocide within the meaning of the convention on the prevention and the punishment of the crime of genocide adopted by the UN General Assembly on 9 December 1948”).

Nagorno-Karabach

Datzelfde parlement nodigde op 17 oktober 2023 eerste minister Nikol Pasjinjan uit voor een update van Armeniës vastklampen aan de democratische instellingen, de toenadering tot de Europese Unie, en – vooral – de mangelende steun van de bondgenoten in het dispuut over Nagorno-Karabach. Die landstreek in Azerbeijdjan, een voormalige Russische “oblast” nu “Artsach” genoemd, telde na de krijg van 1992 tot 1994 een vrijwel volledige Armeense bevolking. Bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie riepen afscheidingsgezinden meteen de (nooit internationaal erkende) onafhankelijkheid uit, los van Bakoe en het islamitische Azerbeidzjan.
De regio was met Armenië verbonden door een corridor, Latsjin, en werd ook bestuurd door Armeniërs. Maar de gouw bleef een twistappel tussen de buurlanden. Officieel gaven de Russen steun aan de Armeniërs, Turkije aan de Azeri. De groeiende macht van Turkije, de inval in Syrië, de steun aan anti-Assad milities, de onderdrukking van de Koerden, de groeiende autoritaire politiek van Erdoğan, die ook een begerig oog liet vallen op de olievoorraden van Bakoe, wijzigden niettemin de machtsverhoudingen.
In 2020 overweldigde Azerbeidjaanse troepen het zuidelijke deel van Nagorno-Karabach, en liet zich node door Rusland dwingen om een deel in Armeense handen te laten. De Russen zonden een vredesmacht, die allesbehalve de vrede nastreefde. De oorlog die Rusland uitvoerde naar Oekraïne, verhoogde de rol van Erdoğan, die zich opwierp als bemiddelaar en leider van de Kaukasus. In stilte kocht hij, als NAVO-lid met het tweede grootste leger, luchtafweer van Moskou, tot woede van de Verenigde Staten. Zelf bevoorraadde hij – deels uit tweestrijd met Iran – vechtende partijen (waaronder Azerbeidzjan) met Bayraktar-drones en tanks. De open zweer barstte begin dit jaar.
Kwam bij dat Azerbeidjan nauwe banden met Israël had aangeknoopt: “Het heeft er geavanceerde wapensystemen ter waarde van mogelijk meer dan $10 miljard aangeschaft. Israëlische raketten met een lange reikwijdte en vooral de zgn. kamikaze-drones hebben het tekort aan luchtmacht van Azerbeidzjan gecompenseerd”, onthulde BNN-Vara op 6 oktober. Israël legt geen mensenrechtenbeperkingen op aan de verkoop van dodelijke wapensystemen. Netanjahoe zelf is de wapenverkoop gaan regelen met Alijev in 2016.

Gas

Azerbeidzjan liet zich overigens niets gelegen aan de wapenstilstand die Rusland had afgedwongen. Op 19 september deed het een massale inval in de rest van Nagorno-Karabach. De militie van het Armeense deel (en Armenië zelf) waren geen partij voor het zwaar bewapende invasieleger. De Russen hielden zich afzijdig, omdat de strafmaatregelen van Europa en de VS danig beginnen te bijten. Ze hebben Jerevan nodig om hun handel met India, Iran (waar een omvangrijke minderheid Azeri-Turken wonen, en dat wapens levert aan… Armenië) en Turkije (dat zijn broedervolk in Azerbeidzjan onverkort steunt) te handhaven. De pijplijn van Bakoe naar Novorossiïsk pompt per jaar nog 2 miljoen ton olie door. In ruil neemt Azerbeidzjan Russisch gas af, het stoort zich niet aan de sancties.
De gevolgen van die machtsverhoudingen waren navenant. Na één dag capituleerden de Armeniërs. De Republiek Artsach wordt op 1 januari 2024 opgeheven. De zowat 120.000 Armeense bewoners kregen de keus: zich aanpassen of ophoepelen. Vertrouwen hadden de Armeniërs niet, zij kozen eieren voor hun geld, en moesten zelfs lang aandringen om langs de Latsjin naar veiliger oorden te trekken. De Russische vredestroepen waren niet scheutig om hulp te bieden. Nu al is ruim 80 % van de inwoners vertrokken naar het Armeense hartland, een snelle vorm van etnische zuivering. De grenzen met de twee opdringerige buurlanden, Azerbeidzjan en Turkije, zijn gesloten. Ook de luchthaven in hoofdplaats Stepanakert blijft potdicht, al sinds 2008. De vergelijking met de sinds 1974 ontoegankelijk luchthaven van het verdeelde Nicosia in Cyprus is frappant. Turkije heeft er alle belang bij alleen de eigen of deels met investeringen uitgebouwde vliegvelden open te houden. Van gebiedsafstand is nergens sprake, wat de Europese Unie ook mag zeggen.

Pasjinjan

Om die redenen voelde Pasjinjan zich op een thuiswedstrijd. “We hebben het moeilijk”, erkende hij, “maar voor het eerst heeft de demokratie niet tot verdeeldheid maar tot vereniging geleid”. Hij doelde daarmee op zijn overleving sinds hij in 2018 aantrad als regeringsleider. In heel zijn politieke loopbaan behield hij diep wantrouwen tegenover de Russen. Hij legde het aan met Turkije, wat hij vandaag allicht even diep betreurt. Wel wierp hij zich op als de man van het burgerlijk ongewapend verzet (Gandhi achterna), wat tot de “fluwelen revolutie” leidde. Hij slaagde erin een vredesbestand af te sluiten met Poetin in Sotsji en Alijev om de grenzen te demilitariseren. Zijn aanpak tijdens de verloren 44 Dagen Oorlog in 2020 kostte hem echter veel krediet. Maar hij overleefde straatprotesten, een vermeende coup van het leger, en politiek gestook. Bij vervroegde verkiezingen in 2021 won zijn partij meer dan de helft van alle stemmen.
Ook al was de publieke opinie zeer verdeeld en licht ontvlambaar, de instellingen bleven overeind. “De vrijheid van meningsuiting en van vergadering is nooit aan banden gelegd in Armenië. Het gebruik van geweld bleef achterwege. De rechtsstaat is nooit in vraag gesteld”. Na zijn ontslag en de aankondiging van vervroegde verkiezingen gebeurde niettemin het ondenkbare. Amper twee dagen later drongen de Azeri Armeens grondgebied binnen. Pasjinjan kon niet nalaten zijn grote frustratie te bespelen: “Landen waarmee we bilaterale veiligheidsafspraken hadden gemaakt kwamen hun belofte niet na”(lees: Rusland liet ons in de steek). “Daar zat maar één bedoeling achter: de verkiezingen doen mislukken, de staat lamleggen, en een overgangsregering aanstellen. Het volk heeft toen de demokratie en de soevereiniteit gered”.
Het kon nog erger. Want na de overrompeling van Nagorno-Karabach dit jaar, werd een heel volk verdreven van zijn geboortegrond. Armenië boog niet en slaagde erin op heel korte tijd liefst 100.000 vluchtelingen te huisvesten, niet in tentenkampen of opvangfaciliteiten, maar bij de mensen thuis of in degelijke woningen. Ook ekonomisch zijn er grote verschuivingen. “Ondanks alle rampen en plaatselijke dreigingen, is de economie blijven groeien. “Sinds ik aantrad in 2018 zijn de fiskale inkomsten met 70 % gestegen, met het wegwerken van de ontspoorde vrijemarkt zijn de monopolies van oligarchen verdwenen”.
Een echte goed nieuwsshow werd het echter niet. Armenië heeft dringend nood aan internationale steun, 100 miljoen dollar om de noden te lenigen van de verdreven mensen uit Nagorno-Karabach; maar ook om de begroting niet te doen ontsporen. De Europese Unie en de lidstaten zijn in elk geval al over de brug gekomen.
Pasjinjan betreurt dat de beslissingen van het Internationaal Gerechtshof, en de resoluties van het Europees Parlement of de Vergadering van de Raad van Europa niet gehonoreerd werden. De vraag om een onderzoekscommissie naar Latsjin te sturen is door de VN, de OESO of afzonderlijke parlementaire afvaardigingen nooit ingewilligd. Latsjin was immers sinds december vorig jaar wederrechtelijk dicht gehouden. Daardoor ontstonden voedseltekorten; gas, olie, geneesmiddelen, stroom vielen weg in Nagorno-Karabach. “Elke maand heb ik dit jaar deze problemen aangekaart. Niemand bewoog”.
Het Europees Parlement is wel bijgesprongen. In september drongen de parlementsleden erop aan om strafmaatregelen te nemen tegen hooggeplaatste ambtenaren in Azerbeidjan, en opschorting van het partneriaat met het land. Het EP stelde ook de verdrijving van bijna alle Armeniërs uit Nagorno-Karabach gelijk met een etnische zuivering. Turkije, ten slotte, wordt aangemaand om zijn bondgenoot wat in te tomen. En niet min: het is hoog tijd om de grote gasinvoer uit Bakoe te kortwieken, en bij een nieuw machtsvertoon van het leger alle invoer van gas en olie stop te zetten. (Er waren maar 9 tegenstemmen op 536 aanwezige parlementsleden).
Voor Armenië is het zonneklaar: Azerbeidjan wil geen vrede. Het bewijs ? Op de informele top van de Europese regeringsleiders in Granada op 6 oktober, weigerde president Alijev van Azerbeidjan mee aan te schuiven aan de onderhandelingstafel. Dat druist in tegen alle afspraken die exact een jaar geleden in Praag zijn opgemaakt tussen de Franse president Macron, Raadsvoorzitter Michel, Alijev en Pasjinjan. Dit jaar hebben we (zonder Macron) de weg geëffend voor konkrete ingrepen. Normalisering tussen beide landen kan maar met een wederzijdse erkenning, aanvaarding van vaste grenzen en het afgesproken behoud van grondgebied. Dat stond al beschreven in de Verklaring van Alma-Ata (1991). Die verklaring is plechtig ondertekend door twaalf leden van het GOS. “Wij hebben ons daartoe verbonden, Azerbeidjan zwijgt erover in alle talen”. Voor Armenië is het duidelijk dat Azerbeidjans landhonger na Nagorno-Karabach niet gestild is. Zeggen de Azeri immers niet dat er geen grens bestaat tussen beide landen ? Ze willen evenmin gebruik maken van de stafkaarten die in de Sovjet-Unie nog opgemaakt zijn.

Overleg

Toch blijft Pasjinjan geloven in een oplossing. Later in oktober is een overleg voorzien in Brussel, met beide kemphanen en Louis Michel. Dat kan een vredesverdrag opleveren, vrijlating van de gevangenen, onderzoek naar vermiste personen, ontmijning. De Europese Unie is dit jaar in februari begonnen met de grensbewaking tussen beide landen. Het is de eerste keer dat de EU zich inschrijft in de beveiliging van Armenië. Intussen gaat Armenië zijn politie-apparaat grondig vernieuwen, daarin bijgestaan door de Unie. Dat past in een veel ruimer hervorming van de hulpdiensten, het rechtssysteem, de schoolopvoeding en de openbare ambtenarij.
Vrede heeft een brede onderbouw nodig. Op lange termijn willen de Unie en Armenië hun economische banden aanhalen in de visie van Pasjinjan, “en s’efforçant de libérer tout le potentiel de l’accord de partenariat global et renforcé (…). L’Arménie est prête à se rapprocher de l’Union européenne, dans la mesure où l’Union européenne le juge possible”. En Pasjinjan besloot: “Ik ben ervan overtuigd dat de democratie vrede kan brengen, veiligheid, eenheid, voorspoed en geluk. (…) Leve de democratie !” Wat nogal vloekt met de laatste strofe van het volkslied (Mer Hajrenik, Ons Vaderland):
Amenayn tegh mahe mi é Overal is de dood hetzelfde
Marth mi ankham bid merni,       Iedereen gaat maar één keer dood.
Bayc jerani vor ir azghi               Maar gelukkig is degene
Azatootyan gha zohwi.                Die zijn leven geeft voor zijn land.

Relevant

Armenië lonkt naar VS na teleurstelling in Rusland

Met een lopend proces in Bakoe tegen de voormalige leiders van Nagorno-Karabach en een steeds brutalere president Ilham Alijev, is Jerevan op zoek naar nieuwe strategische partners. De desillusie…

Proces tegen Karabach-leiders in Bakoe

Bakoe. – In de Azerbeidzjaanse hoofdstad Bakoe is het proces gestart tegen 16 voormalige leiders van de betwiste regio Nagorno-Karabach. De beklaagden, onder wie voormalig de facto-presidenten en ministers…

De weeklacht van Armenië

Verwacht u niet aan een evenwichtige studie over de twistappel Nagorno-Karabach als u het getuigenverhaal van Jens De Rycke doorleest. De “onderzoeksjournalist” (de man gaat inderdaad ter plekke en…

Laatste bijdrages

Ontwikkelingssamenwerking?

Minder dan een maand na de machtsovername door Donald Trump in de VS, is de twijfel weg over hoe hij te werk gaat. Met de grove borstel, zonder rekening…

Modi en Trump, zoveel gemeen

Washington heeft de rode loper uitgerold voor Narendra Modi, de Indiase premier die zowat overal eregast is. Nog niet lang geleden in Moskou, eerder deze week in Parijs waar…

GOEDGELOVIGHEID IS HET OORKUSSEN VAN DE DUIVEL

Duitsland op een gevaarlijke tweesprong In Wittenberg staan twee grote standbeelden op het marktplein voor het stadhuis. Links staat Luther. Hij wordt er ten onrechte van verdacht dat hij,…

Alles anders en beter?

You May Also Like

×