Terwijl Washington een deal sluit met Moskou over Oekraïne, en Kiev zich verplicht ziet om in ruil voor politiek-militaire steun zijn grondstoffen bij de VS in de uitverkoop te zetten, lijken de Europeanen zich te vergalopperen aan een militair opbod in een vruchteloze poging om relevant te blijven.
Getuige onze eigen minister van Defensie, Theo Francken, die op X trots uitpakt met een interview dat hij gaf voor de RTBF onder de titel: “Moet België zich voorbereiden op een oorlog? Ja, absoluut”. Francken verspreidt graag mee het beeld dat de Russen aan de deur staan, klaar om ons te overrompelen.
In het regeerakkoord wordt een serieuze stap gezet in deze oorlogsvoorbereiding met het plan om tegen 2029 het equivalent van 2% van het bruto binnenlands product (BBP) -ongeveer 5,5 miljard meer dan vandaag- uit te geven aan het militair apparaat, met een pak nieuwe militaire aankopen bovenop de miljardenbestellingen van de vorige twee regeringen. Francken vindt dat “te traag” en bazuint al enkele dagen rond dat het veel vlugger moet. “Alle andere landen zitten op 2%. We moeten onze belofte nakomen. De NAVO vraagt ons dat te doen vóór de NAVO-top in Den Haag”, zo zei hij op de Franstalige openbare omroep. Daarmee duwt hij flink op het gaspedaal, want die NAVO-top vindt in juni van dit jaar plaats. De vraag is of zijn coalitiepartners het zo vlug en zo heftig willen spelen, want waar moet dat geld zo plots vandaan komen zonder dat de begroting met enkele miljarden extra in het rood gaat? Het zou te veel de contradictie tonen met de boodschap die deze regering wil meegeven dat er bezuinigd moet worden. Francken weet zich evenwel gesteund door het geroffel van de oorlogstrom dat Europa in zijn greep lijkt te hebben. Hij krijgt ook de hulp van de NAVO die de druk op ons land opvoert.
Kort na zijn aantreden als nieuwe NAVO-secretaris-generaal vorig najaar zei Mark Rutte dat het tijd is om “over te schakelen naar een oorlogsmentaliteit”. In een toespraak voor het Europees Parlement in januari van dit jaar benadrukte Rutte dat de militaire uitgaven veel hoger moeten (3,6% of 3,7% van het BBP). “Als dat niet gebeurt, kunnen Europeanen maar beter Russisch leren of overwegen om naar Nieuw-Zeeland te verhuizen”, zo besloot hij.
Het Russische defensiebudget bedraagt in nominale cijfers maar iets meer dan een kwart van wat de Europese NAVO-lidstaten uitgeven – zelfs met andere koopkrachtpariteiten is dat nu al een erg groot verschil, laat staan met een norm die 3% van het BBP of meer bedraagt. Maar belangrijker: als Rusland zelfs niet in staat is om Oekraïne de baas te worden, waarom zou het dan een nieuw militair avontuur wagen tegen een veel machtigere en superieure militaire alliantie. Het is zeer onwaarschijnlijk dat Moskou een nieuw front wil openen met een eigen bevolking die oorlogsmoe is en het steeds moeilijker heeft met de menselijke en economische kost van de oorlog in Oekraïne. Dat is ook de reden waarom Moskou maar al te graag rond de tafel gaat zitten met Washington. Toch blijft de Europese politieke kaste, met de steun van het gros van de media, de indruk wekken dat het Russische imperialisme hongerig kijkt naar de rest van Europa. Dan hoeven we het ‘by the way’ niet te hebben over het eigen imperialisme en de militaire dominantie van een globaliserende NAVO die tentakels heeft in alle uithoeken van de wereld.
Incoherent militarisme
Om een oorlogsmentaliteit tot stand te brengen, zoals de NAVO-baas vraagt, is oorlogspropaganda nodig (in het federaal regeerakkoord heet dat werken aan een “nieuwe veiligheidscultuur”). Hoe ga je anders de bevolking overtuigen dat ze hun eigen sociale bescherming moeten afbouwen terwijl er miljarden beschikbaar moeten gemaakt worden om in het militair industrieel complex te investeren? Hoe bewerkstellig je anders dat er voldoende jonge kandidaten zijn voor Franckens plan van een vrijwillige legerdienst. Hoe krijg je het anders gedaan om iedereen mee te krijgen in het idee om van een autofabriek een wapenfabriek te maken?
Francken is een ideologische militarist die vindt dat een sterk militair apparaat noodzakelijk is om onze politieke en economische belangen te verdedigen in een dreigende wereld. Militaristen hebben dreigingen en vijanden nodig, en kijken naar de symptomen van conflicten, niet naar oorzaken. Hij is ook een overtuigd trans-Atlantist en het solo-optreden van Washington onder Trump lijkt hem daar niet vanaf te brengen: “Ik ben een Atlanticus. De NAVO is essentieel. Het is de hoeksteen.”
Het bezoek van Macron aan het Witte Huis legde er nog eens vingerdik op hoe de Europeanen zichzelf zien als onderaannemers van het spel dat de VS speelt. De boodschap van Trump was: Macron en co mogen troepen ontplooien in Oekraïne als de regering Zelensky een grondstoffendeal met de VS slikt. Over de inspraak van Europa in een vredesakkoord dat het kader moet vormen voor de troepeninzet is er weinig duidelijk. En binnen Europa zit niet iedereen op dezelfde lijn wat het inzetten van boots-on-the-ground betreft. En toch. In plaats van te werken aan een coherent beleid rond Oekraïne en een eensgezind antwoord op het solo-optreden van Washington, gaat de discussie overal over de nood aan een Europese defensiemacht, niet over hoe Europa zijn strategische politieke autonomie kan invullen?
In Europa heerst momenteel de gevaarlijke kakofonie van het incoherent militarisme. Zo wordt nu heel openlijk de denkpiste ingeslagen van een Franse nucleaire paraplu in het geval de VS zijn militaire aanwezigheid in Europa zou terugschroeven. Friedrich Merz, de beoogde nieuwe bondskanselier van Duitsland, stelde afgelopen vrijdag al voor dat Parijs en Londen bespreken “of hun nucleaire bescherming ook naar ons kan worden uitgebreid”. Volgens Franse bronnen moet het niet moeilijk zijn om “een paar Franse gevechtsvliegtuigen met kernwapens in Duitsland” te plaatsen.
Détente
Waar blijven de niet gemilitariseerde vredesvisies? De Europese politieke creativiteit beperkt zich tot de cultivering van de angstpsychose om de militarisering te legitimeren in plaats van het heft in handen te nemen en gesprekken met Moskou aan te knopen met een duidelijk plan voor een Europese gedeelde veiligheidsarchitectuur die tot een duurzame vrede moet leiden. Francken en zijn Europese collega’s lijken met al dat spierballengerol een zelfvervullende werkelijkheid na te streven op een continent waar aan weerszijden kernwapens staan opgesteld. Het is een uitermate gevaarlijk spel om in onderaannemerschap te treden van een deal tussen Trump en Poetin, en voor de rest te vervallen in oorlogsretoriek. Dat is de failliete piste van de afgelopen jaren.
In 1967 ontwikkelde de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Pierre Harmel voor de NAVO een doctrine die een beter evenwicht nastreefde tussen militaire afschrikking -waar de NAVO zich tot dan toe beperkte- en diplomatieke ontspanning (détente) met de Sovjet-Unie. Het werd gezien als een Europese regeling die diplomatieke kanalen zou openen met de Warschaupactlanden in Midden- en Oost-Europa. Dat mondde uit in brede onderhandelingen in de Finse hoofdstad Helsinki over de veiligheid in Europa (1973-1975), die een impuls gaven aan een reeks van politieke afspraken en ontwapeningsakkoorden. Het inzicht was toen groot en gedeeld dat het militair opbod en de wapenwedloop een groot gevaar vormden voor het voortbestaan van Europa omwille van het gevaar van een open nucleaire oorlog die -in de woorden van VS-president Reagan en Sovjetleider Gorbatsjov 40 jaar geleden- “door niemand kan gewonnen worden en nooit mag worden gevoerd.”
Wat Europa dringend nodig heeft is visionair leiderschap met voldoende politiek gewicht om een halve eeuw later werk te maken van Helsinki II.
