Het Israëlisch leger gaat al 19 maanden te keer als een moorddadige psychopaat in Gaza, maar de Europese leiders beginnen zich pas recent te roeren. De taal van het buitenlands beleid van Europese staten ten opzichte van Israël lijkt eindelijk te verscherpen, maar volgen er ook daden?
De afgelopen twaalf dagen keek de wereld toe terwijl negen van de tien kinderen van dokter Alaa al-Najjar dood vanonder het puin van hun huis werden gehaald na een Israëlisch bombardement. Al-Najjar, zelf een kinderarts, was op dat moment druk in de weer in een nabijgelegen hospitaal. De enige overlevenden van de aanval, haar man en haar elfjarig zoontje, zijn zwaar gewond. Een paar dagen later verscheen het beklemmende beeld van het zesjarige meisje Ward Khalil: een verdwaald silhouet in een afbrandend schoolgebouw waar intern ontheemde gezinnen hun toevlucht hadden gezocht. Het meisje overleefde het bombardement op de school, maar haar moeder en twee van haar broers en zussen kwamen om, samen met minsten 33 anderen, waarvan zeker 18 kinderen.
Sinds Israël op 16 mei zijn recentste militaire offensief lanceerde in Gaza -Operatie Gideons Strijdwagens- werden al meer dan 500 mensen gedood en meer dan 180.000 Palestijnen nog maar eens verplicht om te evacueren. Zo’n 80% van de Gazastrook staat onder een Israëlisch evacuatiebevel of is gemarkeerd als ‘no-gozone’, maar ook in de zogenaamde veilige zones is de bevolking van Gaza kwetsbaar voor de opgevoerde willekeurige grond- en luchtaanvallen. Het doel van de uitgebreide Israëlische operatie is volgens het leger het “vernietigen van Hamas” en het “veroveren en innemen” van de Gazastrook, terwijl de burgerbevolking naar het zuiden van de enclave wordt gedreven. Een ander onderdeel van de operatie is de overname door Israël van de distributie van de humanitaire hulp in Gaza.
Sinds 2 maart hield Israël de Palestijnen in Gaza in een wurggreep door de toegang voor alle humanitaire hulp volledig te blokkeren. Het gebruik van honger als een oorlogswapen uit zich op onze schermen in beelden van uitgemergelde en verzwakte baby’s en kinderen, mensen die tussen het puin van vernietigde gebouwen en afvalbergen wanhopig op zoek zijn naar iets eetbaars of bruikbaars als brandstof, enz. De VN waarschuwde dat een half miljoen mensen in Gaza geconfronteerd worden met uithongering, terwijl er voor de hele bevolking een kritiek risico op hongersnood blijft bestaan. Het Palestijns ministerie van Volksgezondheid registreerde zeker 29 gevallen van dood door uithongering.
Pas na 11 weken liet Israël opnieuw een cynisch kleine hoeveelheid hulp toe in de enclave. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu zei dat het noodzakelijk was om de hulp te hervatten omdat de bondgenoten van Israël geen “beelden van massale hongersnood” zouden tolereren. Verschillende ministers in zijn extreemrechtse regering, bekritiseerden deze beslissing als een grove vergissing.
Netanyahu kondigde enkele dagen later een nieuw distributiemechanisme aan dat humanitaire hulp totaal afhankelijk maakt van de Israëlische politieke en militaire doelen, en de bestaande VN-hulpverleningsinfrastructuur buiten spel moet zetten. Vanuit slechts enkele distributiepunten in het Zuiden van de Gazastrook, beveiligd door private contractanten uit de VS en het Israëlisch leger, zouden een paar keer per maand voorverpakte, beperkte rantsoenen uitgedeeld worden door de daarvoor opgerichte ‘Gaza Humanitarian Foundation’ (GHF).
Bij de start van het door de VS-gesteunde initiatief op dinsdag 26 mei liep het onmiddellijk fout toen duizenden uitgehongerde Palestijnen het GHF-distributiecentrum bestormden in de hoop een voedselpakket te bemachtigen, nadat ze urenlang achter ijzeren hekken en in de broeiende zon hadden staan wachten. Minstens vier mensen kwamen om en tientallen raakten gewond in de verwarring. Gisteren werden in gelijkaardige chaotische scenes zes mensen gedood. Bronnen ter plaatse zeggen dat het Israëlisch leger het vuur opende op de wanhopige menigte.
Kritiek
De gebeurtenissen van de afgelopen weken lijken eindelijk enige kritiek op Israël los te weken bij de Europese leiders en regeringen. Het duurde eerder al meerdere maanden en vereiste vele Palestijnse doden alvorens sommigen van hen zich durfden uit te spreken voor een staakt-het-vuren. Pas na 19 maanden van onbeschaamd Israëlisch bloedvergieten en onmenselijk leed in Gaza, én aanhoudende druk van verontwaardigde burgers in de Europese steden, lijken verschillende Europese leiders nu te beseffen dat ze hun kop niet langer in het zand kunnen steken. Zelfs de met historische schuld beladen, fervent pro-Israëlische Duitsers lieten een zeldzaam kritisch geluid horen. Bondskanselier Mertz zei gisteren dat “de strijd tegen het Hamas-terrorisme het lijden van de burgers in Gaza niet rechtvaardigt” en dat hij “niet langer begrijpt wat Israël probeert te bereiken”.
Zijn uitspraken komen er nadat Frankrijk, Het Verenigd Koninkrijk en Canada op 19 mei een gezamenlijke verklaring uitbrachten waarin ze zich fel kanten “tegen de uitbreiding van de Israëlische militaire operaties in Gaza”, omdat “het niveau van menselijk lijden in Gaza ondraaglijk” is. Verder veroordeelt de tekst “de weigering van de Israëlische regering om essentiële humanitaire hulp te verlenen aan de burgerbevolking”, evenals “de verfoeilijke taal gebruikt door leden van de Israëlische regering” en “de dreiging van gedwongen verplaatsing van burgers die geconfronteerd worden met de wanhopige vernietiging van Gaza”.
Interessant is dat de drie landen stellen: “Wij hebben altijd het recht van Israël gesteund om Israëli’s te verdedigen tegen terrorisme. Maar deze escalatie is volkomen disproportioneel”. Dat is een subtiele, maar duidelijke verschuiving van het narratief. Het recht van Israël om zich te verdedigen is een terugkerend mantra bij westerse regeringen, maar wordt doorgaans hoogstens gevolgd door het vriendelijke en vage verzoek aan Tel Aviv dat het zich daarbij aan het internationaal recht zou houden, niet door veroordelingen. Frankrijk, het VK en Canada dreigen in hun gezamenlijke verklaring zelfs met “verdere concrete maatregelen” indien Israël geen hulp toestaat in Gaza, en eindigen met de bewering dat ze “vastbesloten zijn om een Palestijnse staat te erkennen”.
Dat laatste lijkt nu hét grote strijdpunt te zijn waarin de nieuwbakken westerse kritiek op Israël zich moet culmineren. President Macron is een waar diplomatiek offensief gestart met als doel op de aankomende VN-Conferentie voor de Vreedzame Oplossing van de Palestijnse Kwestie en de Implementatie van de Tweestatenoplossing (17 tot 20 juni), de erkenning van de Palestijnse staat door zoveel mogelijk Europese landen te kunnen aankondigen.
De demarche van de grote traditionele Israël-bondgenoten Frankrijk en het VK stuit de regering Netanyahu uiteraard tegen de borst. De Israëlische minister van Strategische Zaken dreigde in een reactie met de annexatie van delen van de Westelijke Jordaanoever – een bizarre dreiging aangezien deze annexatie al volop aan de gang is en ook duidelijk ingeschreven staat in het huidige Israëlische regeerakkoord.
Hoewel symbolisch belangrijk, is Macrons push voor de erkenning van een Palestijnse staat in wezen niet meer dan een tik op de vingers voor Israël. De Franse president klopt zichzelf op de borst omdat hij initiatief neemt uit morele overwegingen, maar laten we niet vergeten dat 147 van de 193 lidstaten van de Verenigde Naties (75%), reeds een Palestijnse staat erkennen. Wat Europa betreft, deden verschillende kleinere landen dat eind de jaren 1980 al. In 2014 volgde met Zweden het eerste grote westerse Europese land. Spanje, Ierland, Noorwegen en Slovenië -de Europese landen die het afgelopen anderhalf jaar het meest uitgesproken waren in hun kritiek op de moorddadige Israëlische praktijken in Gaza- erkenden de Palestijnse Staat in de lente van vorig jaar.
In België keurde het federaal parlement zopas de zogenaamde Gaza-resolutie van de meerderheidspartijen goed –een mager beestje– waarin expliciete steun wordt toegekend aan het vredesinitiatief van Macron. Een eventuele erkenning van de Palestijnse staat -een internationaalrechtelijk erkend en op zichzelf staand recht- wordt echter aan een resem voorwaarden verbonden die niet meteen kunnen en zullen verwezenlijkt worden.
De voorzichtigheid en voorwaardelijkheid van de formuleringen in deze resolutie zijn herkenbaar. De woorden ‘oorlogsmisdaden’ en ‘genocide’ komen er niet eens in voor, net zoals die opvallend ontbreken in de gezamenlijke verklaring van Frankrijk, het VK en Canada. Daarin wordt louter gewag gemaakt van de “schandalige acties van de regering Netanyahu”.
Ondanks de vele rapporten van de Verenigde Naties, mensenrechtenorganisaties, en de onderzoeken en uitspraken van het Internationaal Gerechtshof en het Internationaal Strafhof die daarop wijzen, lijken Europese en andere westerse leiders de term genocide in de context van Gaza nog steeds niet in de mond te durven nemen. (Al noemde de Spaanse premier Pedro Sánchez Israël deze maand openlijk een “genocidale staat”.) Het zegt alles over de mate waarop ze zich ondanks de steeds ongemakkelijker wordende realiteit toch in bochten blijven wringen om Israël te vrijwaren, terwijl ze tegelijk de indruk willen wekken dat ze de mensenrechten en het internationaal recht hooghouden.
Geen woorden, maar daden
Al gaat het hier duidelijk om een geval van mosterd na de maaltijd, toch blijft het belangrijk dat meer Europese landen Israëls beleid eindelijk openlijk veroordelen en scherper bekritiseren. Die kritiek heeft momenteel echter een aantal problematische aspecten.
Het eerste probleem is al aangehaald en bestaat uit de systematisch omfloerste en disproportionele bewoordingen ervan, voortdurend ingebed in een bepaald narratief van Israël als belangrijke bondgenoot, Israël als slachtoffer van niet-uitgelokt terrorisme (alsof er geen decennialange voorgeschiedenis van bezetting en onderdrukking is), Israël dat het recht heeft op zelfverdediging (tegen een volk zonder leger dat het een bezettings-, kolonisatie en apartheidsregime oplegt?), enz.
Een tweede, groot probleem is dat de recente kritiek voorlopig niet gepaard gaat met concrete en gepaste maatregelen. Op het niveau van de Europese Unie is er nog steeds geen enkele sanctie doorgevoerd tegen Israël. Er heerst geen wapenembargo tegen het land en geen verbod op handel met de illegale Israëlische nederzettingen op bezet Palestijns gebied. (Ierland staat op het punt om als eerste individuele EU-lidstaat wel zo’n verbod in te stellen. Op 27 mei keurde de Ierse regering daartoe wetgeving goed. Het wetsvoorstel zal naar verwachting later dit jaar aan het parlement worden voorgelegd en definitief worden goedgekeurd.)
Het Associatieakkoord tussen Israël en de EU, dat het land een bevoorrechte positie geeft op de Europese markt, is nog steeds niet opgeschort ondanks een ondubbelzinnige, ingebouwde mensenrechtenclausule, die het akkoord al lang had moeten opheffen wegens de flagrante Israëlische schendingen. Vorige week kondigde Kaja Kallas, de Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid, aan dat onderzocht zal worden of Israël de mensenrechtenclausule in het Associatieverdrag naleeft. Dit gebeurt met de steun van 17 van de 27 lidstaten (waaronder België). Het gaat om muizenstapjes, maar het feit dat dit onderzoek er nu komt, weerspiegelt wel een verschuiving in de attitudes ten opzichte van Israël in Europese politieke kringen. In tussentijd blijven de enige geldende maatregelen op EU-niveau (ingesteld in april 2024) een reisverbod en de bevriezing van activa van vier kolonisten en twee kolonistenorganisaties wegens ernstige mensenrechtenschendingen tegen Palestijnen op bezet gebied.
Ook op nationaal niveau zijn er maar weinig sancties ingevoerd tegen Israël. Al zijn sommige Europese regeringen duidelijk een pak kritischer dan andere, toch heeft bijvoorbeeld geen enkel land zijn ambassadeur teruggetrokken uit Israël. (Omgekeerd haalde Israël zijn ambassadeurs weg uit Spanje en Noorwegen, en in Ierland werd de ambassade zelfs in zijn geheel opgedoekt wegens het “extreem anti-Israëlisch beleid” van de Ierse regering.) Enkele EU-landen schortten de wapenhandel met Israël geheel of gedeeltelijk op. De belangrijkste Europese wapenleverancier aan Israël, Duitsland, zet die gewoon voort, al groeit de discussie binnen de Duitse regering om restricties op te leggen. In 2023 verleende Duitsland voor 326,5 miljoen euro aan wapenvergunningen aan Israël.
Medeplichtigheid
En dat brengt ons direct bij het derde probleem bij de recente kritiek op de activiteiten van Israël. Die is totaal hypocriet als ze tegengesproken wordt door daden die het Israëlisch beleid net faciliteren. Zo noemde de Britse minister van Buitenlandse Zaken David Lammy de recente escalatie van de militaire operatie door Israël “moreel niet te rechtvaardigen”. Toch blijft zijn land rechtstreeks wapens en surveillance-informatie leveren voor de genocide in Gaza.
Het VK onder de Labour-premier Starmer heeft sinds de Hamas-aanval van 7 oktober 2023 hard gewerkt om het recht van Israël te steunen om “zichzelf te verdedigen” en een slachting aan te richten in Gaza. Maar de urgentie en aanhoudende horror van de situatie waarmee de Palestijnen nu worden geconfronteerd, lijkt tot een -zeer laattijdige- kentering in de Britse houding ten opzichte van Israël geleid te hebben. Een dag na de publicatie van het gezamenlijk standpunt met Frankrijk en Canada, kondigde Lammy aan dat de besprekingen van het VK met Israël over de nieuwe bilaterale vrijhandelsovereenkomst op pauze worden gezet, dat de Israëlische ambassadeur wordt uitgenodigd om naar het Britse standpunt te luisteren en dat er nieuwe sancties worden opgelegd aan kolonisten op de bezette Westelijke Jordaanoever.
Hoewel dit misschien substantiële stappen lijken met het oog op de isolatie van de zionistische staat, komen ze neer op weinig meer dan cosmetische maatregelen. Zo viseren de sancties amper drie kolonisten, twee buitenposten (nederzettingen van Israëli’s op bezet Palestijns gebied, die niet geautoriseerd zijn maar wel gedoogd en beschermd worden door de Israëlische staat), en twee kolonistenorganisaties. Ook de opschorting door de regering van de onderhandelingen over haar vrijhandelsovereenkomst met Israël is misleidend. Het gaat niet om de opschorting van de bestaande vrijhandelsovereenkomst (wat wel een enorme impact zou hebben), maar om een pauze in de onderhandelingen over een toekomstig plan om de betrekkingen nog verder te verdiepen.
In de toespraak op 20 mei voor het Huis van Afgevaardigden waarin hij deze maatregelen bekendmaakte, benadrukte de Britse minister van Buitenlandse Zaken meermaals de uitzonderlijke vriendschapsband van hemzelf en het VK met Israël en de toewijding van zijn land aan de veiligheid van Tel Aviv. Hij somde zijn bezwaren op tegen Israëls “laakbare acties en retoriek”, maar kon het niet opbrengen om het woord genocide te gebruiken.
Veel erger is dat het hele discours van Lammy afleidt van de acties van het VK die de genocide van Israël praktisch ondersteunen. Hoewel de Britse regering vorig jaar 30 wapenvergunningen naar Israël schorste, bleven er zeker 315 van kracht, o.a. voor onderdelen van de F-35 gevechtsvliegtuigen die Gaza platbombarderen. Een aantal mensenrechtenorganisaties, waaronder Al-Haq, Amnesty International en Human Rights Watch sleepten de Britse regering voor het gerecht voor de aanhoudende levering aan Israël van F-35-onderdelen. Deze maand hoorde het Hooggerechtshof de argumenten. De advocaten van de regering argumenteerden dat er niet juridisch is vastgesteld “dat er een genocide heeft plaatsgevonden of plaatsvindt in Gaza” en dat er “geen aanwijzingen zijn dat Israël opzettelijk vrouwen of -kinderen viseert”.
Het Verenigd Koninkrijk verdedigt Israël dus juridisch en ondersteunt het militair. Geen enkele misleidende verklaring van Lammy kan deze feiten veranderen.
Een andere manier waarop het VK Israël militair steunt, is door gebruik te maken van RAF-Akrotiri, een Britse luchtmachtbasis op Cyprus, om voor het Israëlisch leger surveillancevluchten uit te voeren boven Gaza en om wapentransporten (ook vanuit de VS) te faciliteren. In vijf van de zes dagen voorafgaand aan de fameuze toespraak van Lammy in het Brits parlement, werden surveillancevluchten uitgevoerd boven Gaza ter assistentie van Israël. Bovendien schendt het VK ook nog eens het internationaal recht door te weigeren om verzamelde bewakingsgegevens over te dragen aan het Internationaal Strafhof.
Over het algemeen lijkt de verandering in toon jegens Israël vanuit de hoogste politieke Europese kringen, na 19 maanden van stilte, gefabriceerde onmacht of openlijke solidariteit, een veel te late poging om de erfenis van Europa’s medeplichtigheid aan Israëls genocide te verdoezelen.
