De Europese Unie houdt sinds de uitbreiding en de parlementsverkiezingen van juni nog nauwelijks de schijn op; dit is een unie ter verdediging van de meest liberale vorm van kapitalisme, van de zo groot mogelijke vrijheid voor de kapitalistische ondernemer. Weerwerk is er vanuit het parlement nauwelijks, dieprood en groen zijn zwak vertegenwoordigd en stellen zich bovendien zwak op. De sociaal-democratie bakt in het parlement zoete broodjes met rechts. En de Commissie geleid door Jose Manuel Barroso is in haar samenstelling en beleid op en top een voorpost van het kapitalisme.
"Men verwijt mij dat de samenstelling van de Commissie te liberaal is", zei Barroso in een interview met vier kranten. "Maar de Commissie weerspiegelt de politieke families die in Europa aan de macht zijn en ze lijkt me op ideologisch vlak erg evenwichtig".
Het is maar hoe je het bekijkt. Onder de politieke families aan de macht is ook "New" Labour van Tony Blair. Die stuurde zijn vertrouweling (gewezen top ‘spin doctor’) Peter Mandelson als commissaris naar Brussel, wat allesbehalve een dam is tegen het beleid van privatiseringen en sociale afbraak, maar wel zwaar integendeel.
Wie durft Mandelson politiek gezien zomaar links plaatsen van de Franse commissaris, de rechtse Jacques Barrot? Mandelson beheert nu de post Handel, wat ondermeer betekent dat hij namens de EU onderhandelt over de opvolging van de ‘Doha-ronde’ binnen de WTO – Wereld Handelsorganisatie, wat dus een belangrijke post is. Hij volgt de Fransman Pascal Lamy op die in de ogen van de ultraliberalen te etatistisch was. De Fransman Barrot, een vertrouweling van de rechtse president Chirac, had namens zijn regering de post Binnenlandse Markt gewild. Helaas, Parijs moest zich tevreden stellen met de post Transport, met als troostprijs – om het gezicht te redden – een post als vice-voorzitter. "Frankrijk krijgt minder dan Litouwen", luidden enkele spottende commentaren. De Litouwse Dalia Grybauskaite is commissaris voor Budget en Financiële Programmatie.
Als we de Commissie in haar geheel bekijken zit de rechtse Barrot met de restanten aan gaullistische ideeën over de rol van de staat in de economie en de sociale zekerheid eerder aan de linkerkant van dit ultraliberale gezelschap.
Meegaande socialisten
Dit is slechts één illustratie om aan te tonen dat de politieke etikettering hier weinig van tel is. Mandelson, officieel dus van de "socialistische familie", vindt dat Europa meer dan ooit van de globalisering (de aan de gang zijnde, dus kapitalistische) zal profiteren als de handel en de investeringen nog meer worden geliberaliseerd.
Vladimir Spidla, tot in de zomer nog sociaal-democratisch premier van Tsjechië en nu commissaris voor Werk en Sociale Zaken, was als regeringsleider geen ultraliberaal, maar voerde wel een liberaliseringbeleid zoals de EU dat wenste. Zijn post is binnen de commissie bovendien marginaal.
De Hongaar Laszlo Kovacs, commissaris voor Energie, was voordien voorzitter van de Hongaarse SP die als regeringspartij ook al een zeer liberaal beleid voerde. De Poolse Danuta Hubner, Regionaal Beleid, is van hetzelfde sop overgoten; de Poolse sociaal-democraten gaan in hun privatiseringsdrang wel niet zover als OESO (Organisatie voor Economische en Sociale Ontwikkeling) en compagnie willen, maar hun beleid is in alle opzichten op neoliberale leest geschoeid.
Het tegengewicht zou dan moeten komen van Margot Wallström uit Zweden, maar met Institutionele Relaties en Communicatiestrategie speelt ze slechts een marginale rol, verbloemd door een post van vice-voorzitter. De Spanjaard Joaquin Almunia, Economische en Monetaire Zaken, was eertijds minister in de regeringen van Felipe Gonzales. Hij houdt een plaatsje vrij voor Javier Solana die als superdiplomaat van de EU zijn carrière als Navo-secretaris-generaal voortzette. En van de Duitser Günther Verheugen van Bedrijven en Industrie. Dat is een belangrijke post, maar wat te verwachten uit de hoek van een politieke stroming die in eigen land met ‘Hartz4’ de strijdt aanbindt met de werklozen in plaats van met de werkloosheid en die bij voorbeeld op industrieel vlak de aftakeling van de industrie in Oost-Duitsland op zijn minst mee mogelijk maakte.
Privé-ervaring
Met andere woorden, van enig tegengewicht voor het ultraliberalisme is er in de Commissie geen sprake. De ultraliberalen hebben het er meer nog dan in de vorige commissie voor het zeggen.
Zeker, Bolkestein is weg, maar voor Nederland komt Neelie Kroes-Smit, commissaris voor Concurrentie. Barroso vond haar de geschikte persoon voor die strategische post omdat ze haar sporen heeft verdiend. Van 1982 tot 1989 als minister van Transport en Telecommunicatie die de gedeeltelijke (en erg betwiste) privatisering van de Post doorvoerde. Waarna ze verscheidene directieposten in de privé-sector bekleedde. Met die ervaring in de privé begrijpt Kroes-Smit beter waarom het gaat, aldus Barroso die met haar benoeming ook wou bewijzen dat kleine lidstaten evenveel rechten hebben als grote – terwijl het in feite om ideologische keuzes gaat.
Dat geldt ook voor de Ier Charlie McCreevy op de cruciale post van Interne Markt en Diensten, voorheen de portefeuille van Bolkestein die de Fransen zo graag hadden gewild. Als Iers minister van Financiën snoeide hij, ondanks de economische boom in zijn land, fors in de programma’s voor sociale bescherming, maakte de arbeidsmarkt "flexibeler" (en precairder) en verlaagde de belastingen voor de hogere inkomens.
Minestrone
Als kers op de taart hebben we Rocco Buttiglione op de post van Justitie, vrijheid en veiligheidszaken, onder meer ook belast met asielbeleid en immigratie. Hij was tot zijn benoeming minister voor Europese zaken in een regering die een bijzonder streng asielbeleid instelde en waarin ministers van de Lega Nord zitten die het liefst kanonnen op de Italiaanse kusten zouden plaatsen om boten met migranten weg te schieten. "Maar onze regering voert in de praktijk een humaan en christelijk beleid", aldus Buttiglione.
De man kwam in Italië vooral in het nieuws na de uiteenspatting van de christen-democratie, de DC. Hij werd de leider van de officiële opvolgster, de PPI, maar probeerde een putsch door te voeren om die PPI bij de rechtse alliantie van Silvio Berlusconi onder te brengen. Toen dat mislukte, trok hij uit de PPI en trok met een eigen partijtje naar rechts. De katholieke filosoof had dus in de eerste plaats gewerkt voor Berlusconi, wat die later beloonde met een ministerportefeuille die zeker niet in verhouding staat tot het electorale gewicht van diens stroming.
Aanvankelijk was verwacht dat Rome zittend commissaris Monti, nochtans ook ‘liberaliseerder’, zou bevestigen. Maar de UDC, waarvan Buttiglione deel uitmaakt, deed begin van de zomer zeer lastig in de coalitie. Door Buttiglione tot commissaris te benoemen, verdeelde en verzwakte Berlusconi de UDC. Die benoeming gebeurde dus vooral om interne strubbelingen binnen de rechtse coalitie tot bedaren te brengen. Bovendien heeft Berlusconi iemand die hem schatplichtig is op een post die hem erg interesseert om persoonlijke redenen, justitie. Van Buttiglione kan op die post niet worden verwacht dat hij vaart zet achter de coördinatie van de strijd tegen de grote financiële delinquentie, zelf zat hij in een "universitaire" stichting die haar financiën in Liechtenstein onderbracht.
Parlementair weerwerk?
Valt er vanuit het parlement van de EU, het EP, veel weerwerk te verwachten?
Er was na de verkiezingen van juni enige hoop dat er toch nog zoiets als een linkse en centrum-linkse samenwerking zou komen, met het gros van de socialistische fractie, de groenen, de fractie van communisten en bondgenoten, enkele regionalisten en diversen. Bij de socialisten leken vooral de PS uit Frankrijk en België daar werk van te willen maken.
De illusie hield niet lang stand. Suggesties voor een min of meer linkse kandidatuur voor het voorzitterschap van het EP tegenover de kandidaat van de conservatieve EVP werden snel onderuit gehaald. Vooral de Duitse, Spaanse en Britse socialisten wilden een afspraak met de EVP over de verdeling van de posten, met het voorzitterschap gedeeld in twee periodes, zoals vroeger al was gebeurd. En zo geschiedde. De posten werden in onderlinge afspraak verdeeld. Wat tot hemeltergende situaties leidt. Zo leidde die postjesverdeling ertoe dat de ultraconservatieve Anna Zaborska voorzitster werd van de commissie mensenrechten. Zaborska voerde in haar eigen land, Slovakije, campagne voor het volledig verbod op abortus en voor discriminatie van homoseksuelen. De socialisten waren verbolgen, maar niet te lang – want bij de ‘lottizzazione’ hadden zij het voorzitterschap van de commissie economische en monetaire zaken gekregen.
Alle grote "Europeanen" van de Commissie en het EP, Barroso voorop, zeggen dat een betere communicatie met de burgers van de Europese Unie een van hun grootste prioriteiten is. De praktijk ziet er al van in het begin zeer anders uit: feitelijke consensus over het neoliberale beleid en een verkaveling van de posten. Dit kan er toch niemand van overtuigen dat de beleidsverklaringen over betere communicatie met de burgers ernstig gemeend zijn? Er komt zeer snel een nieuwe test voor het democratisch gehalte van de EU: in hoeveel van de 25 lidstaten krijgen de burgers een zeg over het verdrag dat pompeus ‘Grondwet’ is gedoopt?
(Uitpers, nr. 56, 6de jg., september 2004)
