Op vrijdag 21 januari ontploft in Madrid een bom. Pedro Blanco Garcia, luitenant-kolonel van het Spaanse leger, komt daarbij om het leven. De bom maakt meteen ook een explosief einde aan het staakt-het-vuren, dat de Baskische afscheidingsbeweging ETA eenzijdig had afgekondigd in september 1998. De bom viel niet onaangekondigd. Op 28 november 1999 zei de ETA het bestand op dat toen 14 maanden had standgehouden. De ETA oordeelde dat de Spaanse regering geen noemenswaardige stappen ondernam om het conflict in Baskenland politiek op te lossen.
Vraag is of het Baskische front, dat gevormd werd bij de akkoorden van Lizarra, zal standhouden. Maar de bal ligt niet in het minst in het kamp van Madrid. De onbuigzame houding van de Spaanse regering is in veel Baskische ogen de hoofdoorzaak van de bomaanslag.
De reactie van de Spaanse regering is heftig. Regeringswoordvoerder Josep Piqué verklaarde: “Het enige antwoord van de Spaanse staat is de aanslagen te doen stoppen en de daders te arresteren. De ETA moet begrijpen dat ze haar doelen niet met geweld zal bereiken. Meer dan ooit is er eenheid nodig van alle democratische krachten.” Bedoeling van de Spaanse regering is Herri Batasuna, de politieke arm van de ETA, en Euskal Herritarrok (een uitgebreide versie van Herri Batasuna) politiek te isoleren in Baskenland. De Baskische autonome regering is samengesteld uit de grootste Baskische partij, de conservatieve PNV, Eusko Alkartasuna (EA, de Baskische partner van de Volksunie) met de punctuele steun van Euskal Herritarrok. De PNV en EA veroordelen de ETA-aanslag krachtig en eisen ook dat Herri Batasuna dat doet. Maar de PNV nam niet deel aan de massa-betoging in Madrid tegen de ETA. Arzalluz, de voorzitter van de PNV verklaarde: “Ik zie niet in waarom wij in Madrid zouden gaan betogen met diegenen die ons in Baskenland willen verdelen.”
Arnaldo Otegi, voorzitter van Herri Batasuna en woordvoerder van Euskal Herritarrok verklaarde van zijn kant dat “de eerste aanslag na het staakt-het-vuren een tragische gebeurtenis is die niemand gewild heeft en die had kunnen vermeden worden.” Hij voegde eraan toe dat “Euskal Herritarrok betreurt dat er een slachtoffer gevallen is, dat de daders verantwoordelijk zijn, maar dat heel de politieke klasse medeplichtig is, omdat niets gedaan werd om de aanslag te voorkomen.”
Arnaldo Otegi viel uit tegen die politieke krachten die weigeren te erkennen dat het conflict een politiek conflict is dat een politieke oplossing vereist. De drie Baskische partijen, PNV, EA en EH, zijn allen ontstemd over het hysterisch amalgaam dat Madrid maakt van Baskische politieke partijen met de gewapende organisatie ETA. Arnaldo Otegi benadrukte dat “Euskal Herritarrok een politieke strijd levert, geen gewapende.” Hij herinnerde eraan dat het staakt-het-vuren van ETA er gekomen is, niet door veroordelingen of persmededelingen, maar door een geduldig mierenwerk dat geleid heeft tot de akkoorden van Lizarra. Hij vraagt ETA de stappen die gezet zijn gedurende de 14 maanden van staakt-het-vuren, naar waarde in te schatten.
De ETA oordeelt dat Madrid onvoldoende stappen zette tijdens het bestand dat anderhalf jaar duurde. De Madrileense regering heeft zelfs geen symbolische stap gezet om tegemoet te komen aan de belangrijkste eis van ETA: het overbrengen van de Baskische gevangenen naar hun thuisland. Velen zitten nu tot 3.000 kilometer verwijderd van hun families. Om de druk op de Spaanse regering te verhogen, achtte ETA het opportuun om het staakt-het-vuren op te blazen en terug aan te knopen met bomaanslagen.
Maar het is niet zeker dat iedereen binnen ETA en binnen Herri Batasuna het eens is met deze benadering, omdat het de akkoorden van Lizarra op de helling zet. Die akkoorden veranderden de krachtsverhoudingen tussen Baskenland en de Spaanse staat. Omdat het zogenaamde “democratische front” van Spaanse partijen met PNV en EA tegen Herri Batasuna vervangen werd door een Baskisch nationaal front met alle 23 Baskische partijen, vakbonden en sociale organisaties.
Als het stof in Madrid is weggewaaid, zal blijken of het Baskische nationale front standhoudt.
HISTORISCHE “LIZARRA-AKKOORDEN”
In 1997 executeert ETA conservatieve gemeenteraadsleden, zoals Miguel Angel Blanco. Ook veel fervente aanhangers van de Baskische zaak zijn geschokt. Herri Batasuna geraakt politiek geïsoleerd. De leiding van HB wordt eind ’97 gevangengezet wegens het verspreiden van een video waarop ETA-militanten te zien zijn. Het Baskisch dagblad Egin krijgt in juli ’98 een verschijningsverbod. Dit politiek en gerechtelijk offensief van Madrid valt in Baskenland in slechte aarde. Vele Basken pikken het niet dat de ETA-aanslagen door Madrid gehanteerd worden om de politieke repressie in Baskenland op te voeren.
De grootste Baskische vakbond ELA doet in het uiterst symbolische Guernica een oproep een einde te stellen aan het conflict binnen een democratisch kader dat de zelfbeschikking van Baskenland moet verzekeren. De nieuwe leiding van Herri Batasuna gaat hierop in. In Noord-Ierland keurde Sinn Fein net de Goede-Vrijdagakkoorden goed. De Ierse zon schijnt tot in Baskenland. Op 12 september ’98 ondertekenen 23 Baskische organisaties de “Verklaring van Lizarra” en enkele dagen later kondigt ETA een eenzijdig staakt-het-vuren af.
De ondertekenaars van Lizarra vertegenwoordigen de sociale en politieke meerderheid in Baskenland. Zij stellen een politieke oplossing voor die verdergaat dan het huidig autonomie-statuut in Baskenland. Arnaldo Otegi: “Dit front kan leiden tot zelfbeschikking en democratie in Baskenland. Wij verschillen met de PNV op vlak van sociale en economische politiek, maar wij zijn bereid een nationaal Baskisch front mee sterk te maken als stap naar een onafhankelijk Baskenland. De samenwerking tussen linkse independentisten en gematigd-rechtse nationalisten is een stap naar zelfbeschikking.” De PNV stapte mee in de boot en verraste vriend en vijand toen ze vorig jaar verklaarde dat Baskenland in 2004 de 16de lidstaat van de Europese Unie zal zijn.
De verkiezingen van oktober ’98, één maand later, vinden plaats onder het gunstige gesternte van Lizarra. Euskal Herritarrok behaalt met 18% haar historisch hoogste score. De Baskische autonome regering wordt gevormd door PNV en EA, met de kritische steun van EH. De Partido Popular van Aznar en de sociaal-democratische Spaanse Socialistische Arbeiderspartij (PSOE), die ook opkomen in Baskenland, schieten in hun gebruikelijke Spaanse furie en beschuldigen de PNV ervan de “gevangene van ETA” te zijn. In hun kiescampagne stelden ze het Baskisch nationalisme gelijk met xenofobie en waarschuwden ze voor een nieuw Sarajevo. Hun vurig “pro-Spaans” pleidooi schopte de twijfelende kiezers in het Baskische kamp. Enkele maanden later organiseren de drie Baskische partijen een grote meeting met 666 Baskische gemeenteraadsleden, ook uit Navarra en uit Frans Baskenland. De PNV zit de meeting voor. Zij meent dat de Spaanse regering te weinig doet voor de politieke gevangenen en voor de zelfbeschikking van de Basken. De slotresolutie spreekt zich uit voor een “onafhankelijk Baskenland”. Madrid spreekt van een provocatie. Arnaldo Otegi: “We organiseerden deze bijeenkomst ook met Baskische gemeenten die buiten het huidige autonomie-akkoord vallen. Want de Basken willen dat. We proberen de zelfbeschikking in de praktijk af te dwingen. We hebben daarvoor de goedkeuring van Madrid niet nodig.”
De Lizarra-akkoorden hertekenen de politieke kaart in Baskenland. Het Baskisch front creëert een dynamiek die onweerstaanbaar naar meer autonomie en zelfs richting onafhankelijkheid gaat. Waarom vinden de meerderheid van de Basken het huidig autonomie-akkoord ontoereikend?
NAAR DE WORTELS VAN HET CONFLICT
Alex Aguirre Zabal is vertegenwoordiger van de Baskische regering voor de Europese Unie. Hij is lid van de PNV en was minister van Arbeid in de Baskische autonome regering (1)
“Eind de 19de eeuw verloren de Basken twee oorlogen tegen Madrid. Het was de aanzet tot een reeks opstanden. Onder de Spaanse republiek in 1931 verkregen we een autonomie. Maar de Republikeinen verloren de burgeroorlog tegen Franco. Guernica, het symbool van de Baskische vrijheid, ging in vlammen op. In 1937 bezette het fascistisch leger van Franco het Baskische grondgebied. Baskische dagbladen en radio werden verboden. Zelfs Baskisch spreken was verboden. Slechts bij de dood van Franco in 1975 werd de Baskische taal terug onderwezen in het openbaar onderwijs. Maar er was nog geen autonomie. Die kwam er in 1980 met de ondertekening van een akkoord. Maar dat autonomie-akkoord is beperkt qua territorium en qua bevoegdheden. Het geldt niet voor de Baskische provincie Navarra en voor Frans Baskenland. In 1981 beloofde François Mitterrand een departement voor Frans Baskenland, maar dat is er nooit gekomen. Voor de Basken is hun grondgebied nog steeds doorkruist door grenzen en administratieve rompslomp.”
Wel wordt de Baskische taal onderwezen in het openbaar onderwijs. Alex Zabal: “Kinderen kunnen kiezen. Ofwel kiezen ze onderwijs in het Baskisch. Dus ook vakken als wiskunde en aardrijkskunde kunnen ze in het Baskisch volgen. Het Spaans is dan de tweede taal. Ofwel kiezen ze voor onderwijs van alle vakken in het Spaans en is het Baskisch de tweede taal. De laatste jaren is er een grote revival van het Baskisch, ook en vooral onder de jongeren. Verder hebben we Baskische televisie, radio en dagbladen.”
De Basken in de autonome regio zijn bevoegd voor opvoeding en onderwijs, financies, administratie, industrie, landbouw, transport, gezondheidszorg en visvangst. Dat is niet niks. Ze verkiezen ook hun eigen Baskische parlement en heffen zelf belastingen. Alex Zabal: “Slechts 6,4% van de belastingen dragen we over aan de Spaanse regering. Dat geldt dient voor de bevoegdheden die nationaal blijven: het leger en het buitenlands beleid.” Het buitenlands beleid blijft dus nationale materie. Dat creëerde een diplomatiek schandaal tussen Spanje en Turkije toen de Baskische regering het Koerdisch parlement in ballingschap wilde uitnodigen. Het Hooggerechtshof moest uiteindelijk een uitspraak doen.
Organisch hangt het Baskische parlement af van de Spaanse grondwet. 65% van de Basken verwierpen echter die grondwet omdat ze niet het hele Baskische volk en grondgebied erkent. Het is een beperkte autonomie die de weg naar een verenigd en onafhankelijk Baskenland blokkeert.
Alex Zabal: “Sommigen beschouwen het huidig autonomie-statuut als een eindpunt. Maar zowat 50 bevoegdheden, waar we grondwettelijk recht op hebben, zijn nog niet overgedragen door de Spaanse staat aan de Baskische regering. Sociale zekerheid, de vlieghaven, buitenlands beleid, bv. Wij vragen niet het onmogelijke. Laat de Basken, alle Basken, in een referendum beslissen welke toekomst ze zelf willen voor Baskenland. Dat is de essentie van zelfbeschikking.”
(1) Interview met MedyaTV in december 1999.
