Covid-19, de besmettelijke ziekte die eind 2019 in China de kop opstak, teistert vandaag de hele wereld. Op 11 maart riep de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) het coronavirus dan ook uit tot pandemie. De paniek rond de ziekte doet ons echter vergeten dat de wereld al verschillende van zulke uitbraken meemaakte én weerstond. Microbioloog en voormalig directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding Roel Coutinho helpt ons daar met zijn nieuwe boek Epidemieën en Pandemieën even terug aan herinneren.
Onder de noemer Elementaire Deeltjes probeert uitgeverij Athenaeum al sinds 2014 een introductie tot grote, uiteenlopende thema’s in zakformaat aan te bieden. Dat gaat van de beginselen over de Europese Unie tot machtspolitiek, de Russische revolutie en Beethoven. Eind januari was het echter de beurt aan Epidemieën en Pandemieën, een korte uiteenzetting over het ontstaan, de verspreiding en de bestrijding van enkele van de grootste ziekte-uitbraken ter wereld. Een betere uitgavedatum hadden we ons niet kunnen inbeelden.
Verwacht van dit boekje alvast geen uitgebreid, algemeen, enorm complex verhaal over het ontstaan en de verspreiding van virussen. In Epidemieën en Pandemieën richt Coutinho zich namelijk eerder op concrete voorbeelden, waarmee hij op een eenvoudige manier de trends bij de verspreiding van ziektes onder de wereldbevolking uitlegt. De grote uitbraken – denk aan hiv, Mexicaanse en Spaanse griep, cholera, ebola en de pest – krijgen elk een bondig hoofdstuk. Die zijn niet enkel interessant, maar ook tekenend: ze tonen aan hoe snel de ziekten zich over de wereld kunnen verspreiden als er onvoldoende internationaal gecommuniceerd wordt. In de epiloog stelt hij dan ook treffend: “We moeten ervoor zorgen dat we zo snel mogelijk op de hoogte zijn van een onverwachte toename van ziekte of sterfte. Die surveillance moet wereldwijd plaatsvinden (…) We leven in een steeds kleiner wordende wereld: wat ver weg gebeurt, kan ons binnen enkele dagen bereiken.” Dat is even slikken, nu blijkt dat we in 2020 op dat vlak nauwelijks verder staan dan bij de influenzapandemies van 1918 en 1968.
Opvallend genoeg vult Coutinho die hoofdstukken aan met enkele speciale fenomenen: biologische wapens, de antivaxx-beweging en muggenziekten. Zeker die twee laatste zijn bijzonder actueel: in december 2019 ging De Morgen nog undercover bij de antivaccinatiebeweging in België, en vorig jaar bleek dat de tijgermug (drager van virussen als dengue en zika) weer in ons land was aangetroffen. Dat zal alvast niet de laatste keer zijn, want de opwarming van de aarde zou er wel eens voor kunnen zorgen dat malaria en andere muggenziekten zich terug in ons land kunnen vestigen.
In elk geval: Epidemieën en Pandemieën is een uitstekend boekje dat er wonderwel in slaagt om de lezer op een eenvoudige manier bij te spijkeren over het ontstaan, de verspreiding, de bestrijding en de gevaren van virussen. Het biedt belangrijke achtergrondkennis die niet alleen vandaag wenselijk is, maar ook in de toekomst zijn dienst zal bewijzen. We zullen per slot van rekening in de toekomst ongetwijfeld met nog meer (her)opduikende epidemieën en pandemieën te maken krijgen. Een aanrader voor iedereen, en zeker voor zij die thuis in quarantaine zitten.