T.E.LAWRENCE. Zeven zuilen van wijsheid. Amsterdam (Atheneum-Polak &Van Gennep). 2009. (Vertaald en toegelicht door Sjaak Commandeur )
” De hier vertelde geschiedenis is niet die van de Arabische beweging maar van mij daarbinnen. Het is een verhaal over het dagelijkse leven, povere gebeurtenissen, kleine mensen. Er zijn hier geen lessen voor de volkeren, geen wereldschokkende onthullingen.” ( p.28-29 ). Met deze woorden begint de schrijver zijn verhaal .
Ieder weldenkend mens heeft wel gehoord van Lawrence of Arabia, zeker na het uitkomen van de film in 1962.Weinigen weten echter dat hij ook zijn wedervaren neergeschreven heeft, onmiddellijk na de gebeurtenissen en dit in de jaren 1919 tot en met 1922 en nog gecorrigeerd in 1925 en 1926. De voor ons liggende uitgave is van 1926 en het is deze die vertaald is naar het Nederlands en uitgegeven in 2009.
Laat ik beginnen met te zeggen dat ik ten zeerste onder de indruk ben van de vertaling door Sjaak Commandeur: wat een mooi Nederlands.
Waarover gaat het verhaal? T.E. Lawrence ,oftewel T.E.L., beschrijft zijn ervaringen van de jaren 1917 en 1918 als Brits verbindingsofficier gedetacheerd bij de Arabische opstandelingen onder leiding van sjeik Feisal (de latere koning van Irak) in de Hedjaz (in het huidige Saoedi-Arabië ) en het toenmalige Syrië (Palestina/Israël, Libanon en het huidige Syrië).
Hij was echter meer dan een verbindingsofficier. Hij zou uiteindelijk min of meer de opstand mede leiden.
Zijn boek kan begrepen worden als een actie van zelfrechtvaardiging en verontschuldiging naar de Arabieren vanuit het schuldbesef dat hij de vrijheidsstrijd van de Arabieren gebruikt en verraden heeft ten gunste van de geallieerde grootmachten Engeland en Frankrijk.
Zo schrijft hij in zijn inleiding :
” Het kabinet bracht de Arabieren op de been om voor ons te vechten met de ondubbelzinnige belofte van naoorlogs zelfbestuur. Arabieren geloven in personen, niet in instituties. Ze zagen mij als niet-gebonden aan de Britse regering en eisten van me dat ik haar schriftelijke belofte bekrachtigde. Dus moest ik meegaan in het complot en heb ik de mannen, zo weinig als mijn woord waard was, hun beloning toegezegd. In de twee jaar van ons deelgenootschap onder vuur werden ze gewoon me te geloven en mijn regering, net als mij, voor oprecht te houden. In deze verwachting hebben ze enkele grootse daden verricht, maar in plaats van trots te zijn op wat we samen deden, leefde ik natuurlijk al die tijd in grote schaamte. Het was van meet af aan duidelijk dat als wij de oorlog wonnen, deze belofte een dode letter zou zijn,… ” ( p.30 )
Het boek beschrijft in chronologische volgorde de hoger genoemde gebeurtenissen, echter niet als een saaie opsomming van feiten maar doorweven met moreelfilosofische, politieke en militaire (à la Von Clausewitz) beschouwingen, zeer scherpe analyses van individuele karakters en bijzonder aangrijpende – literaire – beschrijvingen van de verschillende woestijnlandschappen.
Voor velen zou het nog leerzaam zijn te lezen wat T.E.L. schrijft over Joden, Druzen, Maronieten, Palestijnen, Grieks-Orthodoxen,etc. om de huidige situatie in Libanon, Palestina/Israël en de logische betrokkenheid van Syrië daarin te begrijpen. Laten we naar vroeger kijken om het nu beter te begrijpen, zou ik zeggen.
Zijn karakterbeschrijvingen van de verschillende Arabische leiders en Engelse militairen is een Tolstoi van Oorlog en Vrede waardig. Hij maakt het ons zo duidelijk dat oorlog politiek is en bijgevolg niet altijd rationeel is maar dikwijls ook emotioneel, laat staan irrationeel. Deze karakterbeschrijvingen beperken zich niet tot het psychische, maar beschrijven ook het fysieke en soms de lichaamstaal van de individuen. Prachtig.
En dan zijn er nog de landschapsbeschrijvingen, in het bijzonder de regelmatig voorkomende beschrijving van de vernietigende kracht die van de woestijn en de zon uitgaat. Ik heb nog nooit in mijn leven zo sterk het begrip dorst “aangevoeld” en bij het lezen van die passages besef je pas wat het woord “overleven” betekent.
Ik ga niet verder uitwijden. Ik kan allen maar besluiten dat ik dit zwaarlijvige boek van 823 pagina’s met een niet te stillen honger ben blijven lezen. Het is voor mij persoonlijk het meest boeiende boek dat ik de laatste jaren gelezen heb en een van de boeiendste boeken die ik in mijn ganse leven reeds gelezen heb.
Niet zo zeer omwille van het onderwerp, maar omwille van de benadering van het onderwerp:
– geplaatst in een globaal kader en met een voldoende maar niet overtollige relaas van feiten, waarbij deze plaatselijke woestijnoorlog tegen de Turken in het kader van de grote oorlog WO I gezien wordt.
– benaderd vanuit een kosmopolitische, dus niet-eurocentristische geest met veel begrip en uitleg van het typische van een woestijnvolk.
– eigenwijze kijk op mensen en dingen, waarbij de schrijver zich niet schaamt ongezouten kritiek op jan en alleman te leveren bijvoorbeeld in zijn kijk op christendom en islam.
– indrukwekkende beschrijving van de leegte van de woestijn, wat de typische psychologische struktuur van de woestijnmens vormt.
– een episch en poëtisch taalgebruik, dat des te meer aangrijpend is door de sublieme en literair evenwaardige vertaling.
– afwisseling van beschrijvingen en beschouwingen en steeds op het juiste moment.
Het is inderdaad literatuur van de hoogste orde. De uitgever Atheneum-Polak & Van Gennep heeft terecht dit boek uitgegeven in zijn Perpetua-reeks.
Mag ik boutadisch besluiten met te stellen dat het boek een zeer spannend jongensboek is voor rijpere intellectuelen.
Ik wil het aan ieder ten volle aanraden. Het krijgt dan ook het hoogste beoordelingscijfer mee : 5.
(Uitpers nr. 115, 11de jg., december 2009)
U kunt dit boek via de link hieronder rechtstreeks bestellen bij:
en wie via Uitpers bestelt, helpt Uitpers!
De link:
http://www.groenewaterman.be/anne/index.dll?webpage=index.htm&inpartcode=892370&refsource=uitpers