Een Wereld Sociaal Forum in Afrika

Van 6 tot 11 februari 2011 vond in Dakar, Senegal het tweede Sociaal Forum in Afrika plaats. Het eerste was vier jaar geleden in Nairobi, en erg veel goede herinneringen zijn daar niet van over gebleven wegens de té opzichtige aanwezigheid van religieuze organisaties en grote ngo’s. Daarom was het uitkijken naar hoe alles dit keer zou verlopen. Dit Forum vond ook precies tien jaar na het eerste Forum in Porto Alegre plaats.

Een Wereld Sociaal Forum is niet makkelijk te evalueren. Alles hangt af van de plek van waarop je dat doet. Ik kan een beoordeling geven als lid van de Internationale Raad die van redelijk dicht bij de organisatie was betrokken, ik kan het Forum beoordelen vanuit de workshops die ik zelf of samen met anderen georganiseerd heb en ik kan het Forum bekijken als bezoeker die zich wil laven aan de internationale debatten op hoog niveau. Telkens zal het resultaat anders zijn.

Laat me beginnen met het meest positieve: de workshops die ik organiseerde en waar ik aan deelnam. Van daaruit gezien was het forum erg interessant, ook al kon het beter. Maar de discussies over een Afrikaanse kijk op ‘ontwikkeling’ en ‘samenwerking’, over de Zuid-Zuid relaties, over een nieuw ontwikkelingsparadigma, over de vernieuwing van de linkerzijde in Noord en Zuid en over de toekomst van het forumproces waren zeer geslaagd.

Wat ik hier vooral wil onderstrepen is hoezeer er eigenlijk gelachen wordt met onze paternalistische visie op zogenaamde ‘ontwikkeling’. De Afrikanen waar ik mee sprak, zoals Yash Tandon, mensen die werken voor onderzoeksinstellingen of universiteiten schrijven de huidige ‘samenwerking’ volledig af en pleiten ervoor dat Afrika zijn lot in eigen handen neemt, met een eigen stem spreekt en zich ‘empowert’. Het probleem van Afrika, zo werd herhaaldelijk gesteld, is niet de armoede maar de onrechtvaardige geopolitieke en handelsrelaties. De regeringen zijn machteloos want worden permanent onder druk gezet door de internationale financiële instellingen. Zolang daar geen eind aan komt, kunnen zogenaamde ‘hulp’ en ‘samenwerking’ niets uithalen. Ook de Europese deelnemers aan die workshops begrepen dat zeer goed, hoewel er hier en daar nog geprobeerd wordt nieuwe westerse concepten in te voeren, zoals het streven naar ‘geluk’ en ‘nieuwe indicatoren’. Die indicatoren kunnen echter niets uithalen als het beleid niet grondig verandert. Bemoedigend is in elk geval dat diverse groepen zijn begonnen met het uitwerken van nieuwe concepten en het uittekenen van een nieuw paradigma.

In de workshop over de toekomst van het Forum werd nog een keer een boompje opgezet over de ‘ideologie’ in het Forum. Het werd een discussie tussen de Zuidafrikaanse socioloog Patrick Bond en Immanuel Wallerstein. Bond is er een groot voorstander van om het Forum te politiseren en met krachtdadige verklaringen en acties uit te pakken, waarop Wallerstein enkel kan herhalen dat er dan niet één maar verschillende ideologieën het Forum binnensluipen en dat de discussies die nu voorzichtig en aan de marge worden gevoerd, dan in alle hevigheid tot verdeeldheid in het Forum zullen leiden. De linkerzijde is het namelijk helemaal niet eens over wat de toekomst moet bieden, zelfs niet in verband met de cruciale thema’s die hier op dit Forum werden besproken, zoals het klimaat of migratie. Thematische fora kunnen in dat opzicht misschien wel soelaas bieden omdat ze toelaten op één punt te focussen en zo te proberen de standpunten dichter bij elkaar te krijgen. Ik verdedigde er de stelling van François Houtart die nu werkt aan een theoretisch kader rond het Gemeenschappelijk Goed van de Mensheid.

In de workshop over de toekomst van links hadden we een zeer erg goed debat met Edgardo Lander over de vele spanningen in de linkse debatten in Latijns Amerika. Enerzijds proberen de linkse regeringen om de sociale uitgaven op te trekken en een minimale sociale bescherming uit te bouwen. Maar daarvoor is uiteraard geld nodig en dat kan er enkel komen door meer olie en delfstoffen te ontginnen en uit te voeren. Dat druist dan weer in tegen de eisen van de inheemse bewegingen die willen werken aan een ‘buen vivir’ zonder die extractienijverheid. Daarbij komen nog de geopolitieke spanningen bij en de pogingen om tot een regionale integratie te komen. Het zijn drie spanningsvelden die zowel binnen de regeringen als binnen de sociale bewegingen en de linkerzijde lopen. Pedro Paez gaf nog een keer een erg boeiend overzicht van de manier waarop in Latijns Amerika naar de financiële crisis wordt gekeken en wat de Banco del Sur en de Sucre daar kunnen tegen doen.

Maar stel dat je een gewone bezoeker bent van het forum en wil komen luisteren naar al die belangrijke mensen? Dan moet het forum een grote ontgoocheling zijn geweest, want het was een totale desorganisatie. Er waren veel te weinig zalen en er was geen programma! De nacht voor de start van het Forum werden er nog tenten gebouwd om een aantal workshops in onder te brengen, maar wie wist waar wat zou plaats vinden?

Ik ben zelf erg tevreden met de vele gesprekken die ik kon voeren, maar ik had ook graag Naomi Klein gehoord, en Evo Morales en Lula, en Ana Cecena Martorella, Susan George en Boaventura de Sousa Santos. Ze waren er allemaal, maar wie wist waar en hoe laat? Op een grote meeting met Samir Amin – die eerst was uitgesteld – waren nog geen honderd mensen aanwezig, gewoon omdat niemand het wist!

En dat waren niet de enige problemen. De tolken die hun werk nog nooit eerder zo goed hadden georganiseerd en voorbereid, zaten de eerste dag te huilen van frustratie, want alles liep in het honderd. De ‘Dakar extended’, de videoconferenties waarmee mensen thuis ook kunnen ‘deelnemen’ aan het Forum liep één op de twee keer op de klippen, omdat de stroom uitviel of het contact niet kon gemaakt worden. De workshops, die altijd van te voren worden bekeken om te zien wat er kan samengesmolten worden – zodat er ook op zalen kan bespaard worden – waren nu veel te talrijk. Ik telde de eerste dag minstens tien workshops over ontwikkeling vanuit een Afrikaans perspectief! Kortom, veel mensen die voor het eerst op een Forum aanwezig waren, reageerden gedemotiveerd, een beetje chaos is fijn, een beetje chaos is feest, maar zo’n wanboel?

Al die problemen werden uiteraard uitvoerig besproken op de Internationale Raad die na het WSF plaats vond. Het zalentekort werd verklaard door de nieuwe rector die de Universiteit had gekregen en die de afspraken van de oude rector niet wilde naleven. Ons werd in juli verzekerd dat de Universiteit gedurende die week de deuren zou sluiten, maar dat was dus niet zo, er werd nog steeds les gegeven en dus waren de zalen bezet.

Het Afrikaans organiserend comité kan niet gewoon met de vinger worden gewezen. Het is begrijpelijk dat ze wilden bewijzen dat ze alles perfect aankonden, vooral omdat de Brazilianen eerder wantrouwig waren en iedereen de slechte herinneringen van Nairobi nog in het hoofd had. En wij, Internationale Raad, hebben niet ingegrepen, terwijl we wisten dat dit kon gebeuren. Het is dus een gedeelde verantwoordelijkheid en daaruit blijkt eens te meer dat de Internationale Raad zich beter moet structureren en de nodige mechanismen moet instellen om formele afspraken te kunnen maken.

Op andere punten deed het Comité uitstekend werk. De openingsmars was een groot feest met meer dan 70.000 mensen, uit heel Afrika en uit heel de wereld. De mobilisatie, ook tijdens het Forum, was opmerkelijk goed en de inhoudelijke interesse bijzonder groot. Misschien hielp het wel dat de studenten nog aanwezig waren op de universiteit!

Er werd een halve dag gediscussieerd over deze evaluatie, en al bij al was de beoordeling positief. Niemand van de Internationale Raad was eenzijdig negatief, hoewel er veel vragen zijn gesteld en alles nog lang niet opgelost is.

De financiering blijft een oud zeer. De eerste Fora in Porto Alegre werden mee gefinancierd door de Ford Foundation, Petrobras en een grote Braziliaanse Bank. Verder hebben enkele Nederlandse, Finse, Franse en Italiaanse ngo’s steun gegeven. Oxfam België staat nog steeds in voor de computers in het perscentrum. De meeste financiering loopt echter achteruit en dit WSF in Dakar, dat was gestart met een begroting van 4 miljoen $ heeft het uiteindelijk moeten doen met 1,6 miljoen $. Er is wat heibel geweest rond financiering van de Marokkaanse en Algerijnse regeringen, en dat is begrijpelijk. Ook Petrobras stond er opnieuw met een grote tent. De vraag blijft wie het Forum moet betalen? De bewegingen zelf hebben beslist geen geld en zij die hard roepen dat het allemaal veel goedkoper kan, vergeten dat zij die in relatief dure hotels logeren dat allemaal uit eigen zak betalen. Maar de sprekers moeten reizen, de tolken moeten reizen, tenten kosten geld, programma’s drukken kost geld, een perscentrum en een website kosten geld … Er werkten zo’n duizend vrijwilligers voor het WSF, zeer veel mensen logeerden bij Afrikaanse gezinnen, er zijn grenzen aan wat je kan besparen. Maar het is een feit dat veel telkens opnieuw weerkomende kritiek kan worden vermeden met een grotere transparantie.

Er was ook bezwaar tegen het feit dat zowel Evo Morales op het Forum aanwezig was als de neoliberale Senegalese president Wade. Politici zijn volgens sommigen niet gewest op het forum, terwijl Morales toch een bondgenoot van de sociale bewegingen is. President Wade is een ander verhaal: voor het Senegalese parlement en a fortiori voor de president is het volstrekt normaal om buitenlandse gasten te ontvangen, niet aanwezig zijn is in Afrikaanse ogen een geweldige belediging. Wade zei ook openlijk dat hij het niet eens was met de doelstellingen van het Forum, maar het niettemin van harte welkom heette. Vandaar dat op het parlementaire forum ook Senegalese leden van alle politieke fracties erbij waren.

Problematisch was wel de grote Marokkaanse delegatie, betaald door de Marokkaanse regering. Ze bestond eigenlijk uit drie delen: Marokkanen uit de Europese migratie, Marokkanen van Marokkaanse sociale bewegingen, en mensen – politie, zo zeggen sommigen – die wilden beletten dat er solidariteitsacties met de Saharawi’s werden georganiseerd. Daarbij is ook geweld gebruikt, wat uiteraard niet kan en scherp veroordeeld werd.

Maar verder was dit forum een groot succes op het vlak van veiligheid en gezelligheid. Dakar is een leuke stad en de mensen zijn bijzonder aardig.

Het Forum werd afgesloten met een dertigtal ‘convergentie’-vergaderingen. Daar wil men proberen om rond enkele uitgekozen thema’s – klimaat, migratie, gender, onderwijs, huisvesting, water … – gemeenschappelijke teksten en actie-agenda’s goed te keuren. Men mag niet vergeten dat het WSF zelf geen slotteksten of resoluties goedkeurt, dat is de taak van de deelnemende organisaties zelf. Op die manier wil men de steriele ideologische tegenstellingen vermijden. Sommigen zijn het met die stelling nog steeds niet eens en ze groeperen zich in een ‘assemblee van sociale bewegingen’ die meer en meer succes heeft. De laatste vergadering telde bij de 2000 deelnemers en keurde een resolutie goed (http://www.cadtm.org/Declaration-de-l-assemblee-des,6437).

Het is overigens triest om vast te stellen dat de linkerzijde zelf nog steeds erg verdeeld is over het WSF en dat sommigen alles doen om het in een slecht daglicht te stellen of het te minimaliseren. Maar zeventig of honderdduizend mensen bijeen brengen is niet niets, ze inhoudelijke debatten op hoog niveau te laten voeren is een onvoorstelbare bron van informatie en uitwisseling. De contacten met mensen van over de hele wereld, van Afrika tot Latijns Amerika, Canada en Azië is zeer verrijkend. Wie de Nigeriaanse vertegenwoordiger van Friends of the Earth bezig hoort, of een Afrikaans cyber-activist zijn strategie laat uitleggen, vergeet dat niet gauw. En nee, inderdaad, we zijn het over heel veel dingen oneens met elkaar, maar wie bereid is te luisteren en te leren, de standpunten van de ander te bespreken en er over na te denken, die komt met veel meer bagage terug naar huis dan waarmee hij of zij vertrok. Het mondiale karakter van het WSF verplicht je om een open geest te hebben, om af te stappen van begane paden, om na te denken over wat beter en anders kan. Het leert je vooral om erg te relativeren. In deze tijd van een zogenaamde ‘beschavingscrisis’ moeten we alle eigen waarheden durven bevragen en bespreken met anderen. Want niemand heeft momenteel een afdoend antwoord op de problemen van vandaag.

Het allerpositiefst aan dit Forum was uiteraard het succes van de Tunesische en Egyptische opstanden. Niet toevallig, zo werd er door velen op gewezen, is de dynamiek van de Maghreb en Masjrek Fora in 2010 bijzonder groot geweest, met meer dan 10 evenementen. Dag na dag werd in Dakar meegeleefd met de mensen op het Tahrir plein in Kairo en werd gedacht aan de Egyptische kameraden die er niet bij konden zijn. Een paar Tunesische kameraden zijn komen getuigen op de vergadering van de Internationale Raad, en dat was tegelijk ontroerend en hoopgevend. ‘Een andere wereld is mogelijk’ is niets meer dan een slogan, maar als de betekenis ervan ook doordringt tot bij de mensen, dan wordt veel, erg veel mogelijk.

Over het volgende Forum zijn de eerste gesprekken al gevoerd, maar dat wordt moeilijk. Velen zouden willen dat Europa de taak op zich neemt, maar daar zijn heel veel praktische bezwaren tegen: Europa is erg duur, het is moeilijk voor mensen uit het Zuiden om visa te krijgen en de sociale bewegingen hier zijn niet bepaald bij de meest dynamische die open staan voor een goede samenwerking. Porto Alegre en Salvador de Bahia zijn kandidaat om nog een forum te organiseren, net als Montreal. Maar iedereen hoopt stilletjes dat we over twee jaar ergens in de Maghreb of de Mashrek een groot forum kunnen houden … Een feest van de vrijheid!

Ondertussen bereiden we ons voor op de G8/G20 in Parijs en Cannes, op COP17 in Durban, op het Waterforum in Marseille in 2012 en op Rio+20 in mei 2012 …