Het begon met grote en dreigende verklaringen na de verkiezingen, het ging verder met een lange lijst decreten vanaf 20 januari. Vandaag, één week later, lijkt het al bij al nog mee te vallen. Het betekent geenszins dat de dreiging weg valt, wel dat de soep nooit zo heet wordt gegeten als ze wordt opgediend. Want het werd gezegd en herhaald: ook de VS heeft veel te verliezen.
Latijns Amerika is het continent waarop de druk het grootst is. Tientallen miljoenen migranten in de VS, voor diverse landen is de VS de belangrijkste handelspartner – meer dan 80 % van de Mexicaanse export gaat naar de VS – en ja, er is een probleem van veiligheid. Dat dit ook de ‘nationale veiligheid’ van de VS in gevaar brengt, is een geheel andere en twijfelachtige zaak, maar het probleem kan niet geloochend worden.
Ik wil in dit artikel vijf punten bekijken, hoofdzakelijk in verband Latijns Amerika en Mexico, migratie en deportaties.
Racisme en klasse
Eén, het valt op dat er (voorlopig?) niets wordt gezegd over deportaties van Aziatische of Afrikaanse migranten. Voor de Afrikanen geldt wellicht dat ze niet zo makkelijk herkenbaar zijn in het straatbeeld, de VS hebben namelijk een grote zwarte bevolking. Je kan de VS-burgers niet zo makkelijk van ‘illegale’ migranten onderscheiden.
Maar de Aziaten? Er bestaat in de VS beslist ook een anti-Aziatisch racisme. Misschien moeten we aannemen dat Aziatische migranten niet zozeer te zoeken zijn bij de dagloners in de landbouwsector, of in de scholen en crèches?
Het zou betekenen dat de anti-latino mentaliteit vooral moet verklaard worden door racisme én door acties tegen lagere klassen. Ik kom er straks op terug.
‘Moordenaars en verkrachters’
Twee, er is in deze eerste week van Trump II niet beduidend meer gedeporteerd naar Mexico dan vroeger. Onder Biden waren het in 2024 gemiddeld zo’n 500 mensen per dag. Op één week Trump zijn het er zo’n 4000, waarvan de grote meerderheid Mexicanen. Biden heeft in totaal 4,6 miljoen mensen uitgewezen, Obama tijdens zijn twee mandaten 2,6 miljoen en Trump tijdens zijn eerste presidentschap slechts 2 miljoen.
Wel worden er nu militaire vliegtuigen ingezet en de migranten worden geboeid vervoerd. Dat gaf afgelopen zondag aanleiding tot een incident met de Colombiaanse President Petro die eiste dat zijn mensen met waardigheid werden behandeld. Trump voerde meteen een douanetarief in van 25 %, Petro deed hetzelfde en voor de dag om was werd alles opgelost. Trump doet nu triomfantelijk, maar daar is geen enkele reden voor. Colombia zal uitgewezen migranten nu zélf ophalen. Bovendien werd aan de 15.666 VS-burgers die zich illegaal in Colombia bevinden, gevraagd zich meteen bij de officiële diensten te melden.
Ook Brazilië protesteerde tegen de onmenselijke en denigrerende behandeling van zijn migranten. ‘Het zijn moordenaars en verkrachters’, zo luidt het antwoord in Washington. Er werden ook beelden verspreid van geboeide migranten op een vliegtuig naar Guatemala. Pure propaganda, aldus de commentaar.
Vast staat dat de dreigementen van Trump en zijn ‘grenstsaar’ Tom Homan vooral angst wekken bij de miljoenen mensen die al jaren lang in de VS werken en er belastingen betalen.
Langs de VIP-route
Drie, het is opvallend dat de migrantenkaravanen blijven komen! Mensen laten zich niet afschrikken, wat meteen aangeeft hoe moeilijk het is om in eigen land te overleven. Armoede, geweld en een totaal gebrek aan perspectief duwen mensen de gevaarlijke route op. Ze zijn zich bewust van de gevaren en de onzekerheid, maar het is hun enige keuze.
Aan de Noordgrens met Mexico is er bij de ‘coyotes’ ook geen paniek. ‘Het zal gewoon duurder en gevaarlijker worden’, zo wordt gesteld. Maar de muur zit vol gaten en met de tunnelbouw gaat het goed. De ontgoocheling was het grootst bij de duizenden mensen die een afspraak in regel hadden met de VS-migratiediensten, maar op 20 januari ging alles dicht. Mensen willen het liefst legaal het land inkomen, maar die mogelijkheid is nu weg. Dan maar illegaal.
Voor Mexico is dit wel een probleem, omdat er stilaan meer ‘wachtenden’ zijn dan gedeporteerden. Voor de gedeporteerden is er opvang en sociale hulp voorzien – ‘Mexico te abraza’ -, voor de wachtenden eveneens, maar minder. Hoe dan ook zullen mensen die in een procedure zitten niet langer aan de VS-kant van de grens mogen wachten, ze moeten in Mexico blijven.
De economische motor
Vier, er werd herhaaldelijk op gewezen dat de VS zijn migranten nodig heeft. Vijf procent van de arbeiders in de VS is van Mexicaanse origine, legaal en illegaal. In sectoren zoals de bouw of de landbouw maken ze rond de 15 % uit!
Mochten de latino’s als een onafhankelijke economie beschouwd worden, ze zouden op nummer vijf staan op de wereldranglijst, met een BBP van 3600 miljard US$! 60 % daarvan komt van mensen met Mexicaanse origine. 50 % van alle nieuwe bedrijven wordt gesticht door latino’s. Hun groei is groter dan die van andere bevolkingsgroepen. De ‘illegalen’ alleen al betaalden in 2022 96 miljard US$ aan lokale, regionale en federale belastingen. En 45 % van alle latino’s stemde voor Trump! Latino’s zijn, volgens alle bronnen, een belangrijke economische motor voor de VS.
Als Trump dan tonitrueert dat er razzia’s komen in ziekenhuizen, scholen en kerken kan er daarom maar één besluit uit getrokken worden. Opnieuw worden lagere klassen én de sociale sector geviseerd. Mensen die nodig zijn voor de economie – de pluk, of de heropbouw van los Angeles – worden eventjes niet bedreigd. Bovendien kunnen de miljoenen meiden en knechten makkelijk vervangen worden door nieuwe – ‘illegale’ – migranten.
Voor Mexico en de landen van Midden-Amerika zou het wegvallen van de ‘remittances’ wel een ramp zijn. Gemiddeld gaat het in Mexico om 3,5 % van het BBP, voor arme regio’s zoals Chiapas zelfs om 15 %. De economieën van Guatemala, El Salvador of Honduras kunnen gewoon instorten zonder de bijdrage van de migranten. Trump vermeldde gisteren nog een bijkomend wapen om landen onder druk te zetten: juridisch gezien kan hij die remittances zelfs tegen houden. Het zou zuiver diefstal zijn, maar het kan.
Geen terrorisme
Vijf, in de relaties tussen de VS en Mexico gaat het niet enkel om migratie en deportatie. Twee andere belangrijke dossiers kunnen nog veel roet in het eten gooien.
Op dag één van zijn ambtsperiode verklaarde Trump de narcokartels ‘terroristische organisaties’. Dat is gewoon onzin, want enig ideologisch of politiek doel hjebben die kartels niet. Ze willen veel winst maken, net zoals de farmabedrijven in de VS die het land met opioïden hebben overspoeld. Het geeft Trump wel het recht om militair tegen op te treden, op Mexicaans grondgebied dus. Nu zal het wellicht zo’n vaart niet lopen, maar het is eens te meer een instrument in Trump’s handen om te dreigen. Het kan ook gevolgen hebben voor de toegang van Mexico tot financiële markten, want banken zijn doodsbang van sancties.
Mexico verklaart zich al jarenlang bereid om met de VS samen te werken in de bestrijding van de drugshandel. Het vraagt daarbij in eerste instantie dat de VS iets doet aan de binnenlandse vraag én aan de binnenlandse trafiek. Veel producten komen uit Mexico maar ook de VS kent zijn kartels. Bovendien komen de basisprodukten voor de fentanyl uit China, niet uit Mexico. In tweede instantie vraagt Mexico dat de VS iets doet aan de illegale wapenexport. Drugsbendes in Mexico zijn vaak beter gewapend dan het leger! In die zin kan een militair optreden van de VS trouwens ook op de eigen grens- en douanediensten slaan die medeplichtig zijn met de kartels.
Het tweede dossier is dat van de douanetarieven. Mexico heeft een geweldig handelsoverschot met de VS, zowat 150 miljard US$. Dat komt gewoon omdat veel VS-bedrijven – maar ook Europese – goedkoop in Mexico produceren om van de vrijhandelszone gebruik te maken en naar de VS te exporteren. Voorlopig laat Trump de hogere douanetarieven achterwege – ook met Canada -, maar hij zal waarschijnlijk voorstellen de herziening van het vrijhandelsverdrag in 2026 naar een vroegere datum te verschuiven.
Instrumenten om te dreigen
Tot hier toe zijn er nog niet veel potten gebroken. Trump dreigt en laat weten dat als hij zijn zin niet krijgt hij die dreigementen ook uitvoert. Dat veroorzaakt angst, niet enkel bij de miljoenen migranten in de VS, maar ook bij regeringen en bedrijven. Trump wil zaken doen en geld verdienen. Leg hem niets in de weg. Het is beslist geen diplomatieke manier van werken.
Ondertussen draait de leugenmachine op volle toeren. Dat Mexico vluchten weigert, dat fentanyl gewoon in de keuken kan bereid worden, dat Carlos Slim – de rijkste man van Mexico – in de drugshandel zit, dat Colombia nu volledig instemt met de VS…
Op kleine schaal komt ook stilaan het verzet op gang. Een bisschop met vriendelijk scherpe vragen, deelstaten die de afschaffing van het ‘droit du sol’ – het geboorterecht – ongrondwettelijk verklaren, een veroordeelde van 6 januari die de amnestie weigert omdat ze inziet dat de actie echt fout was … Volgende week komen de landen van Latijns Amerika bijeen om een gezamenlijk antwoord te geven aan Trump. Het komt niets te vroeg.