‘Een sprookjeshuwelijk’ zei Senator Imee Marcos toen haar broer, Ferdinand Marcos Jr, een deal sloot met Sara Duterte, de dochter van de vorige President Rodrigo Duterte. Ze voerden samen campagne voor de verkiezingen van 2022. Marcos Jr zou President worden en Duterte zijn vice-President. De machtigste dynastie van Noord-Filippijnen werkte samen met de machtigste dynastie van het Zuiden.
Het sprookje is uit. Vice-President Duterte nam op 19 juni ontslag als Minister voor Onderwijs.
De vader van Marcos Jr heeft twintig jaar lang geregeerd, eerst als verkozen President, daarna als dictator. Hij werd de laan uitgestuurd in 1986, na een volksopstand die EDSA werd genoemd. Toch bleef de familie haar invloed behouden in de noordelijke regio van Luzón, het grootste eiland van de Filippijnen. Rodrigo Duterte was de eerste President uit Mindanao, het tweede grootste eiland. Tijdens zijn mandaat was het zijn dochter Sara die het burgemeesterschap overnam van hoofdstad Davao. De twee families stonden nooit dicht bij elkaar, hoewel de familie Marcos wel dankbaar was dat Ferdinand mocht begraven worden op de nationale begraafplaats voor de helden, ondanks het verzet van de oppositie.
Marcos Jr en Sara Duterte waren zo zeker van hun overwinning dat hun campagne op één woord berustte: ‘Eenheid’. Ze hadden geen standpunten over hun beleid en er waren geen debatten, want dat zou hen verplicht hebben wel met een programma uit te pakken. Het werkte! Het ‘Uni-Team’ won de verkiezingen.
Studenten van de Filippijnse politiek weten dat dynastieke bondgenootschappen altijd verstandshuwelijken zijn. De scheiding nu is dus geen verrassing. Toch moeten er drie belangrijke redenen worden vermeld. Ten eerste, het drama, met wederzijds en op sensatie gerichte beschuldigingen. Ten tweede, wat er op het spel staat. De vader van de vice-President zou wel eens kunnen eindigen voor het Internationaal Strafhof in Den Haag. En ten derde, een geopolitieke verschuiving met een strijd voor de hegemonie tussen China en de V.S.
Hoe gevaarlijk en ernstig deze machtsstrijd in de Filippijnen ook is, er kan ook mee gelachen worden. Tijdens een gemillimeterd televisiegesprek in April, gebruikte de first lady, Liza Marcos – waarvan wordt gezegd dat zij het is die achter de schermen beslissingen neemt – een woord uit de jaren ’70, ‘a bad shot’, om iemand aan te duiden die helemaal niet welkom is. Wellicht was dit haar antwoord aan Rodrigo Duterte die haar man een ‘crybaby’ had genoemd, omdat hij de beschermeling is van VS-President Joe Biden. Marcos Jr liet in Washington een foto nemen met Biden en met de Japanse premier Fumio Kishida. Ondervraagd door de pers, had de President geantwoord: ‘heb je me dan zien huilen?’.
Een scheiding
Het politieke huwelijk was geen idee van vader Duterte. Hij noemde Marcos Jr een cocaïnesnuiver. De patriarch was ervan overtuigd dat mocht zijn dochter naar het Presidentschap hebben gedongen, ze ook zou gewonnen hebben. Eind 2021 kreeg Sara 20 % volgens de peilingen, en Marcos Jr slechts 15 %.
Duterte Sr vreesde ook dat met Marcos Jr aan de macht, zijn dochter zou worden uitgerangeerd. Die angst werd bewaarheid na de verkiezingen. Sara kreeg niet het Ministerie van Defensie dat ze had gevraagd, maar wel dat van Onderwijs. De Kamer van Volksvertegenwoordigers, dat in handen is van een neef van Marcos Jr, weigerde haar een ‘vertrouwelijk inlichtingenfonds’ voor 2024, nadat ze niet kon uitleggen hoe ze het geld van een vroeger fonds – 2,3 miljoen US Dollar – op elf dagen tijd had uitgegeven.
De nagel in de doodskist van het verstandshuwelijk was, volgens vader Duterte, dat de President én de Kamervoorzitter de Grondwet van 1987 wilden wijzigen om de neef Eerste Minister te maken en klaar te staan om Marcos Jr in 2028 op te volgen. Die grondwetswijziging zou de Filippijnen een parlementair systeem geven en van het Presidentschap een ceremonieel ambt maken. De leider van de grootste partij in het Lagerhuis zou dan Staatshoofd worden. Dat was duidelijk in het voordeel van de niet al te populaire Kamervoorzitter die wel kan rekenen op de loyauteit van de Kamerleden.
Het was de druppel die de emmer deed overlopen. Op een meeting in Davao City noemde Duterte de President een ‘bangag’, zijnde een drugsgebruiker. Hij veroordeelde de geplande grondwetswijziging en waarschuwde dat hij net zoals zijn vader aan de deur kon worden gezet. Dat was eigenlijk een oproep voor een staatsgreep. Rodrigo Duterte’s jongste zoon, Sebastian, riep Marcos Jr op ontslag te nemen.
Het paleis slaat terug
Het Presidentieel Paleis, Malacañang, moest reageren. Het Internationale Strafhof probeert de samenwerking te krijgen van de regering om een onderzoek te starten naar Rodrigo Duterte voor de duizenden standrechtelijke executies tijdens zijn zogenaamde ‘war on drugs’. Dat werd geweigerd. In november van vorig jaar heeft de mensenrechtencommissie van de Kamer wel een resolutie ingediend waarin wordt gevraagd samen te werken met het Strafhof. Zo iets had nooit kunnen gebeuren zonder de zegen van Kamervoorzitter Romualdez.
De jongste weken hebben medewerkers van Duterte de regering ervan beschuldigd om onderzoekers van het Internationaal Strafhof toe te laten in het land. Een ex-senator die bemiddelt tussen de regering en het Strafhof verklaarde dat er tegen het midden van het jaar een arrestatiebevel kon uitgevaardigd worden.
Het Dutertekamp sloeg in paniek. Een medewerker van Duterte verklaarde dat het niet zo simpel zou zijn om Duterte op een vliegtuig te zetten naar Den Haag. Juridisch gezien is het Hof niet bevoegd, en we zullen alle middelen gebruiken om aan te tonen dat de Filippijnse rechtbanken zich eerst moeten uitspreken vooraleer er een klacht van het Den Haag kan komen, aldus de man. (Duterte heeft het lidmaatschap van de Filippijnen opgezegd in maart 2019, maar zijn regering blijft aansprakelijk voor alle misdrijven van vóór die datum).
Het vooruitzicht op een arrestatie van Duterte maakt deel uit van de regeringsstrategie om de vorige President en zijn familie ongeloofwaardig te maken. Daarnaast wordt ook beweerd dat Duterte zijn land heeft verraden door een gentleman’s agreement met de Chinese President Xi Jinping af te sluiten over de Filippijnse soevereiniteit over betwist grondgebied in de Zuid-Chinese Zee. Dat dit uitkwam is de schuld van het Duterte-kamp zelf, want één van zijn medewerkers kan zijn mond nooit houden en vertelde van een mondeling akkoord met Xi om vooral geen bouwmateriaal te sturen naar een oud marineschip dat de Filippijnen hebben laten stranden voor een korraalrif. Het schip staat symbool voor de soevereiniteit van de Filippijnen. Die revelatie was schokkend, omdat de Chinese kustwacht intimideert, bevoorradingschepen van de marine en vissersboten met waterspuiten aanvalt. Marcos Jr was ‘woedend’ en Duterte zocht naar woorden om zijn ondergeschiktheid aan China te verklaren.
Volgens sommige waarnemers gaat het Presidentiële Paleis om met Duterte zoals een kat dat doet met een muis. De President zegt dat hij Duterte niet wil uitleveren aan Den Haag maar wat zijn vrienden doen gaat in een andere richting. In populariteitspolls haalde Duterte nog 75 % op het eind van zijn mandaat. Hem nu beschuldigen van gefoefel met China kan die populariteit doen kelderen. Mocht het nodig blijken, kan hij ook effectief uitgeleverd worden.
Dit machtsspel tussen Duterte en Marcos Jr is een afleiding voor de echte, economische problemen van de Filippijnen. In maart bedroeg de inflatie 3,7 %, de landbouwsector is aan het afsterven, de verwerkende industrie is na 40 jaar neoliberaal beleid aan het verdwijnen en de economie hangt nu grotendeels af van de 37,2 miljard US Dollar die overzeese migranten jaarlijks naar huis sturen.
De prijs van de insluiting
De politieke spelletjes leiden ook af van alle stappen die door Washington worden gezet om zijn militaire aanwezigheid in de Filippijnen te versterken. Begin 2023 kregen de V.S. vier nieuwe bases, naast de vijf die het al had gekregen van Benigno Aquino III tien jaar geleden. Na zes jaar uitdagende retoriek van Duterte, was Washington blij om Marcos Jr te kunnen steunen, ook al heeft het in 1986 geholpen om zijn vader uit het zadel te tillen.
Er is nog meer aan de hand met de bocht van 180° die Marcos Jr neemt. Wellicht heeft hij geen duidelijk idee van wat de nationale belangen zijn, maar hij kent wel de belangen van zijn familie. De familie Marcos heeft naar schatiing zo’n 5 tot 10 miljard US Dollar aan gestolen vermogen ondergebracht in landen die binnen het bereik van Washington vallen, zoals Italië, Oostenrijk, Australië, de Antillen, Nederland, Hong Kong, Zwitserland, Singapore en de V.S. zelf. Nu de V.S. voor 58 miljard US Dollar van Russisch geld heeft geblokkeerd als vergelding voor de inval in Oekraïne, wordt Marcos Jr bang. Hetzelfde zou wel eens kunnen gebeuren met zijn geld als Manila niet gehoorzaam in het Chinese spoor van Washington loopt.
De bondgenoten van Duterte hebben geprobeerd om de bevolking op te zetten tegen die Amerikaanse gehoorzaamheid. Er wordt gesteld dat de Filippijnen het eerste slachtoffer zullen worden mocht het ooit tot een echte oorlog komen tussen de V.S. en China. Dat klopt, want de Amerikaanse bases zullen zeker niet gebruikt worden om het Filippijnse grondgebied te beschermen of om Taiwan bij te staan bij een mogelijke inval. De echte bedoeling van Washington is een lanceerbasis te hebben voor een mogelijke aanval op het Chinese vaste land.
Het probleem voor iedereen die tegen die Amerikaanse acties is, of het nu bondgenoten van Duterte zijn of critici van de linkerzijde, is dat China unilateraal zowat 90 procent van de Zuid Chinese Zee opeist en bovendien de Filippijnse vissersboten met waterspuiten aanvalt. China wordt op die manier de ‘slechte’ en de V.S. de ‘redder’ voor veel Filippijnen. In een recente opiniepeiling geeft 83 % van de Filippijnen de voorkeur te geven aan de V.S. in plaats van aan China.
Washington gebruikte de recente incidenten om zowel Marcos Jr als ook Japans’ Kishida bijeen te roepen voor een oorlogsraad. Biden beklemtoonde er wat hij al eerder had gezegd in verband met de waterspuiten op de Filippijnse boten. Als dat ooit als een echte ‘aanval’ wordt gezien, dan kan dat het wederzijds defensieverdrag uit de Koude Oorlog in werking doen treden.
Het is niet enkel dit weg spuiten van de boten dat tot een conflict kan leiden tussen de twee kernmogendheden. De Zuid Chinese Zee is gevuld met oorlogsschepen die er oefeningen doen, onder meer van Frankrijk, Duitsland en de V.S. Dat is uiteraard ver weg van het NAVO-grondgebied. De oorlogsschepen spelen er kat-en-muis spelletjes waarbij ze op de laatste minuut uitwijken. Een foute berekening van een paar meter kan een botsing betekenen. Het is niet onredelijk om de Zuid Chinese Zee als de plek te zien van het volgende gewapende conflict.
Miskende oplossingen
De beste oplossing is ongetwijfeld de demilitarisering van de Zuid Chinese Zee. Ik verdedigde dit al tien jaar geleden, toen ik Kamerlid was. Ik schreef dit ook in The New York Times, met een voorstel voor vertrouwenwekkende maatregelen tussen de leden van ASEAN, China en de V.S. Een dergelijk voorstel is vandaag zeer dringend.
De angst bestaat dat de V.S. China militair willen insluiten. De Filippijnen en China moeten daarom bilaterale gesprekken beginnen om de spanningen te verminderen. De bedoeling moet militaire de-escalatie zijn en niet een regeling voor een territoriaal conflict. Een mogelijk voorstel zou kunnen zijn dat wordt gestopt met de bouw van militaire bases, aan de twee kanten.
Ten tweede zouden ASEAN en China kunnen beginnen met de al lang uitgestelde multilateriale gesprekken om het gedrag van alle partijen te reguleren die claims hebben in de Zuid Chinese Zee.
Ten derde, als deze twee maatregelen lukken, kunnen ASEAN en China onderhandelen over de demilitarisering en kernvrij maken van de Zuid Chinese Zee. Het doel kan een met alle partijen bindend multilateraal verdrag zijn, ook voor derde partijen zoals de V.S. Voor een dergelijk akkoord zouden de Filippijnen wel een eind moeten maken aan de ‘Versterke Defensiesamenwerking’. China zou zijn militaire structuur in de Zuid Chinese Zee moeten afbouwen.
Als dit alles lukt kan de weg geëffend worden voor de vierde stap: gesprekken over een oplossing voor het territoriaal conflict.
Noch in de Filippijnen, noch in Washington of Peking heeft men er echter oren naar. De spanning is na acht jaar nog groter geworden. Bij gebrek aan oplossing is de enige manier om een conflict te voorkomen een machtsevenwicht. Dit kan echter verbroken worden, vaak met rampzalige gevolgen, zoals gebeurd is in 1914 en de Eerste Wereldoorlog in Europa. Washington is agressief Japan, Zuid-Korea en de Filippijnen aan het bewerken, net als de Navo en AUKUS (bondgenootschap tussen Australië, V.K. en V.S.). Men is uit op confrontatie zodat een verbreking van het machtsevenwicht waarschijnlijk wordt.
Aan het verliezen?
De V.S.-agenda in de regio hangt meer en meer af van Marcos Jr, zodat Washington een soort verzekering wordt voor de President. Duterte gaf toe dat hij met een aantal gepensioneerde generaals sprak maar hij loochent dat hij uit is op een staatsgreep. Hoe dan ook, zelfs mocht hij dat willen, is hij aan het foute adres. Het Filippijnse leger is een koloniale creatie van de V.S. en het is onwaarschijnlijk dat het tegen Marcos zou optreden zonder toestemming van Biden. Maar voor Washington is er met Marcos momenteel geen vuiltje aan de lucht.
Duterte weet dat hij aan de verliezende kant staat. Hij is een doorwinterd politicus, hij weet iets van macht, hij begrijpt dat mochten Marcos en de V.S. beslissen dat hij in de weg staat, het vliegtuig voor Den Haag er snel kan komen. De Amerikanen zijn er in 1986 in geslaagd een zittend President van zijn stoel te halen en hem naar Honolulu te brengen. Hoeveel makkelijker zou het niet zijn met een ex-President zonder macht?
Op het eind van zijn mandaat besefte Duterte zeer goed dat de enige manier om aan het Internationale Strafhof te ontsnappen er in bestond zijn dochter President te maken. Haar beslissing om dat niet te doen, om welke reden dan ook, is de grootste fout van de dynastie geweest. De patriarch heeft maar twee mogelijkheden meer: zich zachtjes laten marginaliseren of de rest van zijn leven doorbrengen in een cel in Den Haag.
Duterte is een vechter, hij wil de strijd aangaan. Het ontslag van zijn dochter opent de deur voor een open dynastieke oorlog die internationale gevolgen kan hebben. Helaas wordt het grootste slachtoffer dan het Filippijnse volk. Het is de laatste episode van deze Game of Thrones.
