Hij zegt dat het fake news is, maar er is wel degelijk een officieel document dat aangeeft dat de ‘President van Brazilië’ – wat hij nog is tot de machtsoverdracht op 1 januari 2023 – naar de Verenigde Staten zal afreizen. Op die manier moet Bolsonaro niet aanwezig zijn op de plechtigheid en vermijdt hij meteen directe gevolgen van een beschuldiging en vervolging voor zijn vele misdaden tijdens zijn ambtsperiode.
Sinds zijn verkiezingsnederlaag van 1 december heeft Bolsonaro zich opvallend stil gedragen. Zijn adviseurs raden hem ook aan het land te verlaten. Nu hij de macht kwijt is, hebben veel bondgenoten hem de rug toegekeerd. Bolsonaro heeft niets meer te bieden.
Er heerst wel behoorlijk wat spanning in Brazilië nu Inacio Lula da Silva voor de derde keer President wordt (zie hier, hier en hier). Aanhangers van de extreem-rechtse Bolsonaro houden nog steeds protestacties, in onvervalste Trump-stijl, tegen de volgens hen vervalste verkiezingsuitslagen van 30 oktober. Ze staan voor de kazernes om het leger te vragen de macht over te nemen. Niemand die daar nog bang voor is, zeker niet in de huidige machtsconstellatie van Latijns Amerika. Zelfs de V.S. zien een staatsgreep in de achtst grootste economie ter wereld niet echt zitten. Maar voor heibel kunnen de haviken zeker zorgen. In Brasilia werd een poging tot aanslag ontdekt. Er is veel extra beveiliging gepland voor 1 januari.
Een beetje links, een beetje rechts
Lula kan die heibel beslist missen als kiespijn. Zijn verkiezingsoverwinning was bijzonder nipt – 50,90 % – en niet te danken aan een uitgesproken links of progressief programma. Vandaag zijn er vijftien partijen in zijn regering vertegenwoordigd, de Arbeiderspartij – PT – heeft lang geen meerderheid in het Parlement. De hoop is bijzonder groot bij de helft van de bevolking, maar of Lula die hoop en ondanks alles de beloften zal kunnen inlossen is zeer de vraag.
Hij beging alvast een paar misstappen: hij ging naar de COP27 in Sharm el-Shjeik, want één van de grote punten voor deze nieuwe regering wordt de bescherming van het Amazonewoud, maar deed dat in de privé-jet van een bevriend zakenman. Enkele weken later maakte hij de eerste regeringsleden bekend, en dat waren allemaal oude blanke mannen … Het is inmiddels goedgemaakt met vrouwen en kleurlingen in de regering. Maar even was het schrikken.
De regering telt een paar eminente PT-leden, zoals Fernando Haddad, ex-kandidaat President in 2018 toen Lula in de gevangenis zat. Hij wordt Minister van Financiën. Mauro Vieira, al BZ-Minister van Dilma Rousseff, komt opnieuw op Buitenlandse Zaken. Rui Costa, ex-goeverneur van deelstaat Bahía, komt op de ‘Casa Civil’, de nummer één van de regering, na de President.
Eén punt heeft Lula alvast binnen gehaald. Bolsonaro liet grondwettelijk een plafond voor overheidsuitgaven vastleggen, wat de nieuwe regering meteen met handen en voeten zou vast gebonden hebben. Met een grote meerderheid keurden Kamer en Senaat nu een uitgavenstijging goed voor het sociaal beleid. Er komt 28 miljard USDollar vrij zodat Lula’s ‘Bolsa Familia’ weer kan uitgebreid worden en arme families tot 115 US$ per maand kunnen krijgen. Het minimumloon kan worden opgetrokken en geneesmiddelen worden goedkoper. Op een bevolking van 213 miljoen leeft 62,5 miljoen onder de armoedegrens.
Een erg negatieve balans
De armoede én de ongelijkheid zijn inderdaad sterk gegroeid tijdens vier jaar Bolsonaro. Het transitieteam gaf zopas zijn verslag uit en stelt vast dat de uittredende regering er vooral in geslaagd is de Staat af te bouwen. Er zijn geen gaten maar gewoon grote kraters in de begroting. Veel openbare diensten staan op het punt volledig in te storten. Men zal zich de absolute ramp herinneren toen het COVID-19 virus woedde, Brazilië telt niet minder dan 685.000 doden. Ergens liggen er nog miljoenen vaccins te verkommeren, niemand weet precies waar.
Brazilië is opnieuw vooral een exportland voor land- en mijnbouwprodukten geworden. De industrie kreeg het bijzonder zwaar te verduren.
Er werd bijzonder veel onheil aangericht in het Amazonewoud, waar de ontbossing razendsnel, met 59 %, is toegenomen. Dat gaf o.m. werk aan de arme lokale bevolking, wat mee de steun voor Bolsonaro kan uitleggen.
De regering versoepelde de regels op de wapendracht, sociale rechten werden afgebouwd en officiële documenten moeten honderd jaar lang geheim blijven!
De ‘Fundación Palmares’ die werd opgericht voor de bevordering van de Afro-Braziliaanse cultuur – meer dan 50 % van de bevolking heeft Afrikaanse roots – werd geleid door iemand die geen enkele behoefte zag aan enig anti-racisme, integendeel. De zwarten hebben het hier beter dan in Afrika, zo werd gesteld, dus er kwamen vooral acties tégen kleurlingen.
De evangelische kerken kregen de handen vrij, de steun van en voor Israël was bijzonder groot. Steve Bannon blijft de bolsonaristen steunen. Bolsonaro mag dan vertrekken, zijn aanhang blijft.
Op de valreep gaf Bolsonaro nog amnestie aan de militaire politie die in 1992 111 gevangenen doodde in de gevangenis van Carandirú.
De nieuwe regering zal veel van de genomen maatregelen zonder enige twijfel meteen weer afschaffen.
Een moeilijke opdracht
De belangrijkste opdracht voor Lula wordt het herstel van de democratie en van de politieke stabiliteit. Het leger, dat een grote politieke rol speelde de afgelopen jaren, moet opnieuw de kazernes in.
Een links beleid in een land met een rechts Parlement moet niet verhoopt worden. De blijvende protestacties van de bolsonaristen moeten ook begrepen worden als een soort intimidatie, om te vermijden dat de nieuwe regering iets tégen hun belangen doet. Toch kan er heel wat verbeteren voor het milieubeleid, voor gezondheid en voor onderwijs.
Economisch zal een eind gemaakt worden aan de verkoop van activa van staatsbedrijf Petrobras. Er zal moeten onderhandeld worden met de oliemultinationals die azen op grote brokken van de ‘presal’, de grote onderzeese olievoorraden van Brazilië. Dat zal wel in samenwerking met Petrobras moeten gebeuren.
Er is meer hoop verantwoord op buitenlands vlak. Lula kan Brazilië weer op de kaart zetten. Hij kan bemiddelen in conflicten, hij kan de relaties met Venezuela herstellen. In de huidige politieke constellatie van Latijns Amerika is een ‘Groep van Lima’ – tegen Venezuela – niet langer mogelijk. Integendeel, er zal kunnen samengewerkt worden met landen als Colombia, Chili en Argentinië. Hopelijk kan er opnieuw gewerkt worden aan de integratie van het subcontinent, zoals in de tijd van Chavez met Unasur en Celac.
Waar vooral naar uitgekeken moet worden is de samenwerking met de BRICS (Brazilië, Rusland, India, China, Zuid-Afrika). Argentinië is volop de BRI-trein opgesprongen, het Belt and Road Initiatief van China en krijgt daar miljarden investeringen voor in de plaats. Ook Brazilië kan die weg inslaan en men verwacht dat ex-President Dilma Rousseff hierin een belangrijke rol kan spelen. Als dat gebeurt zullen de VS wellicht minder tevreden toekijken.
Kortom, als er binnenlands geen grote revoluties op de agenda staan, kan Lula in zijn derde termijn, in een wereld die grondig is veranderd sedert toen hij voor het eerst President werd, wel een rol van leider van het mondiale zuiden spelen. Het zou een fantastische evolutie zijn, zeker mocht dit ook het begin van het einde van de nieuwe polarisatie betekenen.
Nu zowat overal weer een ‘nieuwe internationale economische orde’ wordt besproken, kan Brazilië een eersterangsrol spelen voor méér vooruitgang en méér vrede. Laat ons hopen dat alle progressieve sociale bewegingen hun volle steun zullen geven aan dit nieuwe mandaat.
En laat de bolsonaristen ondertussen maar met de telefoon op het hoofd door de straten lopen. Ze doen dat om rechtstreeks met God in contact te staan.
