INTERNATIONALE POLITIEK

Een jaar na de massale straatoppositie in Guatemala

Image
(foto: Prensa Comunitaria - Narciso Marcos)

2023 was een bewogen jaar voor Guatemala. Eigenlijk is elk jaar bewogen in Guatemala, maar in 2023 grepen nationale verkiezingen plaats en er stond meer dan ooit veel op het spel. Het land was in een straatje zonder einde geraakt, waarbij een corrupt gezelschap van eigenaars van grote bedrijven, rechtse politici en militairen het justitieapparaat van het land gijzelden. Ze zetten in de grond een wraakactie op gang. Ze pakten rechters, magistraten, ander justitiepersoneel en journalisten op die enkele jaren tevoren samengewerkt hadden met de Internationale Commissie tegen de Straffeloosheid (CICIG) onder de auspiciën van de Verenigde Naties. CICIG had tijdens die jaren samen met het Openbaar Ministerie een indrukwekkend aantal zwaargewichten in corruptie, maar ook oorlogsmisdadigers achter de tralies gezet. Verkiezingen openden nieuwe perspectieven en hoop om de verderfelijke corruptie in het justitieapparaat een halt toe te roepen. De zenuwen stonden hoog gespannen. In juli van dat jaar grepen verkiezingen plaats. Tot ontsteltenis van de traditionele machthebbers haalde een nagenoeg onbekende sociaaldemocratische partij de tweede meeste stemmen. De schrik sloeg in de darmen van de machthebbers toen bleek dat in de tweede ronde de sociaaldemocratische partij Semilla effectief won. Er werd fraude geroepen en het corrupt gerechtssysteem had daar maar al te graag oren naar. Het schortte de partij voorlopig op in de hoop hun leider Bernardo Arévalo te beletten begin januari 2024 de politieke macht over te nemen van zijn corrupte voorganger Alejandro Giammattei. Maar de druk nationaal en internationaal op de corrupten was zo groot dat ze er niet in slaagden te verhinderen dat Bernardo Arévalo als de nieuwe president in het zadel gehesen werd. De man is de zoon van Juan José Arévalo die als sociaaldemocratisch president aantrad in 1945 en zo de deur openzette voor “Tien jaar lente in het land van de eeuwige dictatuur.

De interne sociale weerstand tegen de corrupten was verbluffend

Het zij gezegd dat de rol van een aanzienlijk deel van de internationale gemeenschap, onder leiding van de Verenigde Staten, de Organisatie van Amerikaanse Staten, de Europese Unie en de Verenigde Naties van cruciaal belang was bij het stoppen van degenen die samenzwoeren tegen het kleine beetje democratie dat nog over was in het land. Onder de reële omstandigheden in Guatemala kon het volk het niet alleen aan. Daarom was 14 januari, de dag van de machtswissel, zo spannend, zozeer zelfs dat de coupplegers, ondanks het feit dat er internationale delegaties waren geaccrediteerd bij de inauguratie van de nieuwe president, tot het laatste moment probeerden te voorkomen dat de nieuwe regering zou aantreden.

Toch was de weerstand van een groot deel van de bevolking ongezien. Vanuit de verschillende gebieden van het land durfden de mensen de confrontatie aan te gaan met de ongrondwettelijke pogingen van traditionele en meer recente machthebbers om een juridische staatgreep te plegen. Honderden mensen, voor de eerste keer een overgrote meerderheid Maya’s naast de traditionele studenten, vakbonden en aanhangers van politiek partijen kwamen de straat op. In het binnenland blokkeerden ze autowegen. In de hoofdstad wisselden ze elkaar af. Dag en nacht vatten ze post voor het gebouw van het corrupte Openbaar Ministerie, het Congres en andere sites.

  1. Er werden massale gaarkeukens in de straten geïnstalleerd en mensen kwamen af en aan om voedselvoorraden aan te leveren. Als de mensen niet de straat op waren gegaan en meer dan vier maanden lang verschillende openbare ruimtes hadden bezet, zouden de corrupte politieke netwerken zich nog meer hebben verankerd met de steun van de meest conservatieve groepen van de heersende klasse.

Na meer dan honderd dagen aan de politieke top

Hoe is het inmiddels de nieuwe regering vergaan in haar pogingen om meer sociaal beleid te voeren dan ooit tevoren in de loop van de laatste decennia? Algauw is gebleken dat de president van het land maar een klein deeltje van de macht beheert.

Een van de specifieke eisen van de protesten van de bevolking was het vertrek van Consuelo Porras, procureur-generaal van het Openbaar Ministerie en haar kring van medewerkers onder leiding van de openbare aanklager Rafael Curruchiche. Consuelo Porras wordt beschouwd als de spin in het corrupte netwerk van justitie. Niets van dit alles is mogelijk geweest. De regering koos voor institutionele middelen om het hoofd van het Openbaar Ministerie en haar trawanten te laten vertrekken. Maar uit eerbied voor de democratische scheiding der machten stond de president voor blok.

Het Grondwettelijk Hof  en het Hooggerechtshof waren een beetje in hetzelfde bedje ziek als het Openbaar Ministerie. In het heetste van de strijd verzetten ze zich niet vierkant tegen het aantreden van sociaaldemocraat Bernardo Arévalo als nieuwe president. Maar ze zijn evenmin bereid om een juridische procedure te starten die de weg zou kunnen vrijmaken voor de verwijdering van de corrupte Consuelo Porras en haar trawanten. Het blijkt dat de actoren die in verband worden gebracht met corruptie hun krachten meten in een context die, zowel lokaal als internationaal, belangrijke veranderingen ondergaat. Lokaal, wat heeft de president in zijn mars? En internationaal, wie gaat de verkiezingen winnen in de Verenigde Staten, Donald Trump of Joe Biden of Kamala Harris?

Prestaties van de regering

De regering is erin geslaagd om de budgetverhoging voor 2025 goedgekeurd te krijgen. Het vorige Congres had dit belangrijk agendapunt  opzettelijk laten vastlopen in 2023. Daardoor konden dringende openbare werken niet uitgevoerd worden. In sommige streken konden de inwoners met moeite over en weer door de slechte toestand van de wegen. Dit zorgt voor onrust onder de bevolking, vooral wanneer er geen duidelijkheid is over hoe de staat functioneert en hoe de machtsverhoudingen werken, die er juist op gericht zouden zijn om het systeem in zijn geheel te laten marcheren. Dit is nu net wat de tegenstanders van de regering proberen te veroorzaken onder de publieke opinie en in de mentaliteit van de inwoners, vooral daar waar het gaat over de erbarmelijke toestand van de wegen die leiden naar de scholen en het gezondheidssysteem.

Een ander heet hangijzer heeft te maken met de miserabele basislonen, die al sinds jaren niet meer aangepast werden. Nu stelde de regering 10% verhoging voor. Meteen joeg hij het machtige Coördinatiecomité van Landbouw-, Handels-, Industriële en Financiële Verenigingen (CACIF)  tegen zich in het harnas. Veel van de omstandigheden in het land zijn historisch en structureel gegroeid, zodat ze niet van het ene op het andere jaar zullen veranderen. En daar is de huidige regering niet verantwoordelijk voor. Anderzijds wordt van hem van alles en nog wat verwacht.

Juan José Arévalo liet in de jaren ’40 gedurende zijn ambtstermijn een paar duizend scholen bouwen, verspreid over het land. In het spoor van zijn vader is Bernardo Arévalo begonnen aan het herstellen en renoveren van duizenden scholen, dankzij de goedkeuring in het Congres van de verhoging van de begroting. Daarnaast heeft hij het programma ‘Mijn eerste Huis’ gestart door het verschaffen van goedkope leningen voor inwoners die over geen eigen huis beschikken.

Het moet gezegd dat hij er alles aan doet om, daar waar zich grondwettelijke kansen voordoen, daar haastig gebruik van te maken. Zo slaagde hij er onder meer in die benoemingen voor gouverneurs van de departementen af te blokken, die duidelijk een corrupt verleden vertoonden. In de plaats benoemde hij meer sociaalvoelende kandidaten,

 President en de Verenigde Staten zijn geen onbekenden van elkaar

Van bij het begin, toen de president zijn kandidatuur stelde voor de verkiezingen van 2023 en het duidelijk was dat de heersende corrupte elementen hem zouden verhinderen aan de macht te komen, kreeg hij de steun van de Verenigde Staten. Ze kenden hem als een degelijk diplomaat die als zodanig zijn sterren reeds tevoren had verdiend. Wat was uiteindelijk de vrees van de corrupten? Dat hij een revolutionaire, een socialistische, een communistische weg zou inslaan? Weinig waarschijnlijk. Wel is het zo dat de regering van zijn vader Juan José Arévalo in 1945 de deur openzette voor zijn opvolger president Jacobo Arbenz die een verregaande socialistische weg wou inslaan, maar afgeblokt werd door een staatsgreep met behulp van de Verenigde Staten. Nu echter waren de corrupten gewoonweg bang om hun macht te verliezen. De president zelf was zich daar terdege van bewust. Hij wist dat hij de steun van de Democratische regering in de Verenigde Staten nodig heeft. In die zin heeft president Arévalo er goed op gelet dat zijn regering geen argwaan wekt in Washington D.C. Hij heeft er de voorkeur aan gegeven niet te handelen buiten de politieke correctheid die wordt gekenmerkt door het liberale gehalte van de overheersende democratie in de westerse wereld. Daarom wordt hij liever niet geassocieerd met revolutionaire standpunten, nog afgezien van het feit dat dit helemaal niet zijn eigen ideologie is.

De macht die grote delen van de bevolking ten toon spreidden om en rond de verkiezingen in 2023 was erop gericht te verhinderen dat de corrupten een juridische staatsgreep pleegden en te voorkomen dat Bernardo Arévalo begin 2024 het presidentschap aan zich zag voorbijgaan. En de verwachtingen van die volksorganisaties zijn nu hoog gespannen. Toch hoedt president Arévalo zich ervoor zich niet rechtstreeks in te laten met die sociale bewegingen van een maatschappelijk middenveld dat heeft laten zien dat zij het land zouden kunnen overnemen als dat nodig blijkt te zijn. Het lijkt erop dat hij vreest de steun van de VS te verliezen als hij zijn banden met sociale organisaties zou aanhalen.

Bovendien voelt hij de hete adem van het bedrijfsleven in de nek. Zo blijkt dat hij een soort niet-aanvalsverdrag heeft gesloten met de heersende klasse om te voorkomen dat ze hun machtige invloed gebruiken om een mogelijke staatsgreep te ontketenen. Inmiddels blijven de sociale sectoren op hun honger zitten. Mensenrechtenverdedigers worden nog steeds vervolgd door het corrupte justitieapparaat. Integere magistraten zitten nog steeds in ballingschap of  in de gevangenis voor hun juridische of journalistieke werk in de strijd tegen corruptie. Hetzelfde geldt voor het gebrek aan economisch beleid om de situatie van de meerderheid te verlichten, zoals de toegang tot voedsel, medicijnen, kleding, vervoer, onderwijs en recreatie. Voorlopig zijn de stappen slechts een lapmiddel.

Geen politieke pottenbreker

Alles wijst erop dat hij ten allen koste wil vermijden om als communistisch of links bestempeld te worden. Daarin gaat hij zelfs zover dat hij zich aansloot bij de stemmen van reactionaire regeringen zoals die van Javier Milei van Argentinië om de legitieme overwinning van Nicolás Maduro in Venezuela te veroordelen en te negeren, of om niet scherp te reageren over de genocide op het Palestijnse volk in Gaza.

Alles wijst erop dat hij binnen de afgebakende lijntjes zal regeren en hervormen wat hij kan, maar altijd binnen het systeem, zodat de alarmbellen van de heersende klasse niet afgaan. Inmiddels is het afwachten tot procureur-generaal Consuelo Porras, de spin in het netwerk van het corrupte justitieapparaat, bij wet haar ambt neerlegt in 2026, wat hem nieuwe kansen biedt. Anderzijds is de hoop op steun van een democratische regering in de VS met de overwinning van Donald Trump verzwonden.

Bron:

Reflexiones sobre la situación del gobierno de Guatemala a un año del inicio de las jornadas de octubre de 2023 – Prensa Comunitaria

Relevant

Guatemalteekse Justitie uit de macht van de corruptie halen

  Alleen al dit jaar staan drie verkiezingen op de agenda: een om de nieuwe directeur van het Instituut voor Openbare Verdediging in Strafzaken te selecteren, een andere om…

Aura Lolita Chávez na zeven jaar ballingschap terug in Guatemala

  Sommige politieke ballingen hebben genoeg vertrouwen gekregen in de regering van de sociaaldemocratische president Bernardo Arévalo om terug te keren. Een onder hen is Lolita Chávez.  Verzet Op…

Guatemalteekse regering focust op plattelandsbevolking

Bernardo Arévalo schopte het half januari dit jaar met de hakken over de sloot tot president van Guatemala. Zijn electorale tocht naar de politieke macht werd langs alle kanten…

Laatste bijdrages

Steeds meer storing en verwarring op de trans-Atlantische lijn

De aankondiging van VS-president Trump afgelopen week, dat hij een “lang en zeer productief” telefoongesprek had met Vladimir Poetin, waarin beide leiders overeenkwamen om onderhandelingen te beginnen die een…

Ontwikkelingssamenwerking?

Minder dan een maand na de machtsovername door Donald Trump in de VS, is de twijfel weg over hoe hij te werk gaat. Met de grove borstel, zonder rekening…

Modi en Trump, zoveel gemeen

Washington heeft de rode loper uitgerold voor Narendra Modi, de Indiase premier die zowat overal eregast is. Nog niet lang geleden in Moskou, eerder deze week in Parijs waar…

State of Power 2025 

You May Also Like

×