Oeigoeren, Xinjiang (3)
Xinjiang ligt op de wereldkaart tussen Peking en Washington. Voor zowel Donald Trump als Joe Biden was en is Xinjiang een belangrijk wapen geworden in de kamp met China. Het wordt aangegrepen in een oorlog die van Amerikaanse zijde meer en meer gevoerd wordt met sancties. Geen ketchup met tomaten of kleren met katoen uit Xinjiang, want die zouden wel eens product kunnen zijn van dwangarbeid.
Genocide?
Het is een propaganda-oorlog met grote woorden geworden, er wordt gezwaaid met beschuldigingen als genocide, waardoor men dreigt te vergeten wat genocide echt inhoudt. Dergelijke propaganda werkt contraproductief want door de beschuldigde te gemakkelijk te weerleggen.
Het weekblad The Economist waarschuwde in zijn jongste nummer voor het schermen met die term genocide, die aldus zijn echte betekenis verliest. “Genocide is the wrong word … Future genocidaires will take comfort”.
In De Standaard: “De hele situatie leidt tot mensenrechtenschendingen. Maar het is geen volkerenmoord” aldus Giselle Nath. “Hoe meer de beschrijving wordt aangedikt, des te meer China het onzekere karakter van wetenschappelijk onderzoek in de verf zet om alle misbruiken in Xinjiang te ontkennen.”
Intussen, de methode van het g rof geschut werkt wel. Al 3 decennia lang, vooral sinds Timisoara 1989 (zie: https://www.uitpers.be/timisoara-ook-al-25-jaar/) maken we het mee dat soms sancties worden genomen op basis van propagandabeelden, zoals tijdens de oorlogen in ex-Joegoslavië in de jaren 1990.
Zonnepanelen
Vorige zomer keurde het Huis van Afgevaardigden in Washington een wet goed om sancties op te leggen omwille van de aangeklaagde schendingen van mensenrechten in Xinjiang. De mogelijke tegoeden van de ‘bingtuan’ (productiekorpsen) in de VS werden bevroren, er werden sancties opgelegd aan 11 Chinese ondernemingen, textielproducten met katoen uit Xinjiang werden gebannen. Die regio staat in voor een vijfde van de wereldwijde productie van tomaten en katoen. Het grootste deel is voor de Chinese markt, een deel van de tomaten gaat in ketchup voor uitvoer.
De regio staat ook in voor ca 45 % van de productie van polykristallijn silicium, een product voor zonnepanelen. De SEIA, de associatie van de zonne-energiesector in de VS, riep vorig jaar op tot een boycot. Op verzoek van de SEIA onderschreven 175 bedrijven uit de wereld deze maand een belofte “om dwangarbeid in de toeleveringsketen tegen te gaan”. Het gaat wel om een belofte, de grootste zonnepaneelfabrikanten hebben leveringscontracten met in Xinjiang gevestigde siliciumfabrikanten en kunnen die aanvoer niet zomaar vervangen.
De ijver voor de verdediging van de mensenrechten treft ook de wereld van het entertainment. Disney kreeg heel wat kritiek toen bleek dat de film ‘Mulan’ deels in Xinjiang is opgenomen. In de aftiteling worden onder meer overheden uit die regio bedankt voor hun medewerking. In dit klimaat is het wachten op een verbod op documentaires of gewoon beelden uit die regio.
De kwestie Xinjiang zal allicht ook ingeroepen worden voor een boycotactie tegen de Olympische Winterspelen in China die voor 2022 zijn gepland. In 2008 was er al een oproep geweest vanuit de Oeigoerse diaspora om de Olympische Zomerspelen in Peking te boycotten, maar toen was Xinjiang nog geen wereldnieuws.
WUC
Volgens Peking zijn de VS al lang bezig met campagnes rond Xinjiang. Ze verwijzen daarbij naar de steun die de Oeigoerse diaspora kregen voor de oprichting in 2004 in Munchen van het World Uyghur Congress, WUC. Dat WUC groepeert 33 organisaties van Oeigoeren uit 18 landen en is onder meer vertegenwoordigd in het UNPO (Unrepresented Nations and People’s Organisation), een soort van VN voor naties die niet in de gewone VN vertegenwoordigd zijn. Bij de in Den Haag gevestigde UNPO zitten onder meer ook Bretoenen, Catalanen, Tibetanen…
Het WUC krijgt inderdaad steun van organisaties uit de VS, zoals het National Endowment for Democracy (NED)dat volgens China achter de manifestaties voor democratie in Hongkong zat. Deze NED werkt vooral met overheidsgeld en is volgens critici een dekmantel van de CIA.
Dat de Oeigoerse diaspora ermee samenwerken, kan men hen moeilijk verwijten, in hun situatie is bijna elke steun welkom. Het doet me wat denken aan de verwijten die de Koerden in Irak kregen omdat ze van de VS bescherming kregen tegen luchtaanvallen van Saddam Hoessein – de man die in 1988 de stad Halabja met gifgas had bestookt. Of de Koerden in het noorden van Syrië die in 2019 diep betreurden dat Trump zijn troepen wegtrok en hen overleverde aan de Turkse troepen en hun jihadistische milities.
Men heeft niet altijd de luxe kieskeurig te kunnen zijn. Trouwens, de 960.000 dollar die de WUC in 2019 van NED kreeg, is tamelijk bescheiden om een wereldwijde organisatie in stand te houden. Het WUC krijgt het onterechte verwijt dat het zijn bankrekening bekendmaakt en om giften vraagt. Eigen fondsen opbouwen maakt je net minder afhankelijk van sponsors als dat NED.
Terroristen
Maar dat Washington en WUC op één lijn zitten, is duidelijk, en nogal wiedes. Ze hebben momenteel namelijk dezelfde tegenstander, de Volksrepubliek. Washington vergroot de grieven van de Oeigoieren met plezier uit in zijn strijd met de strategische tegenstander China. Ze gebruiken elkaar.
Naast het WUC zijn er andere organisaties zoals de ‘East Turkestan Islamic Movement’ (ETIM), de Islamitische Beweging van Oost-Turkestan. Volgens Peking zijn al die bewegingen één pot nat, gericht op terreur. ETIM stond tot oktober vorig jaar inderdaad al bijna 20 jaar op de VS-lijst van terreurbewegingen.
ETIM was erop geraakt na de terreuraanslagen van 11 september 2011 en na de arrestatie in Afghanistan van Oeigoerse terroristen die bij Al Qaida zaten. 16 Oeigoeren werden toen naar de VS-basis Guantanamo, op Cuba, gestuurd. Maar in volle dispuut met Peking, heeft het VS-ministerie van Buitenlandse Zaken het ETIM van die lijst gehaald. ETIM blijft wel op de terreurlijst van de VN staan.
Diaspora
De voorzitter van het WUC, Dulkan Isa, beschouwt zijn organisatie als de spreekbuis van de vervolgde Oeigoeren en van de diaspora. Hij leidde in 1988 in Urumqi een betoging van Oeigoerse studenten tegen discriminatie. Hij werd van de campus gebannen en vluchtte naar Duitsland waar hij actief deelnam aan de organisatie van de diaspora.
In Duitsland gaat het om minder dan duizend Oeigoeren die vooral in en rond Munchen verblijven en van wie velen actief zijn in het WUC. Zij kunnen politiek vooral rekenen op steun van de Groenen. Die pleitten er onder meer voor de Oeigoeren uit Guantanamo politiek asiel te geven in Duitsland, wat niet gebeurde.
De Oeigoeren in Frankrijk kunnen op brede steun rekenen. In Parijs werd in 2019 het ‘Institut Ouighour d’Europe’ opgericht, met als voorzitster sociologe Dilnur Reyhan die ook medewerkster is aan de ULB. Ze krijgen vooral politieke steun van diverse linkse politici. Alhoewel ook de Moslim Broeders hebben gepoogd de zaak naar zich toe te trekken. In België zijn de Oeigoeren georganiseerd in de ‘Belgium Uyghur Association. Ook hier krijgen ze vooral steun van Groen dat de zaak in het federaal parlement heeft aangekaart.
De EU heeft zich totnogtoe op de vlakte gehouden. In het recente beginselakkoord tussen EU en China over investeringen, was Brussel tevreden met vage toezeggingen van China dat het de regels van de Internationale Arbeidsorganisatie inzake dwangarbeid zal onderschrijven.
Centraal-Azië
De Oeigoerse diaspora buiten Xinjiang zijn numeriek alleen van belang in Centraal-Azië zelf. Vorige eeuw zijn talrijke Oeigoeren vanuit Xinjiang door de poreuze grens met de Sovjet-Unie naar Kazachstan en Kirgizstan getrokken. In Kazachstan leven rond 250.0000 Oeigoeren waar ze hun eigen Oeigierse media en instellingen hebben, in Kirgizstan zijn er ca 60.000.
In Kazachstan is er echter bekommernis om het lot van de meer anderhalf miljoen Kazakken in Xinjiang, want zij zitten daar grotendeels in hetzelfde schuitje als de Oeigoeren. Nursultan Nazarbajev, ex-president en nog steeds de sterke man van Kazachstan, heeft veel Kazakken kunnen overhalen staatsburgers van Kazachstan te worden om zo het etnisch gewicht van de Kazakken in zijn land te vergroten. Het is vanuit deze groep “Oralman” – “teruggekeerden” – dat de beweging ‘Atajurt’ (Vaderland) komt. Die houdt zich o.m. bezig met het verzamelen van zoveel mogelijk gegevens over de repressie in Xinjiang.
Dat is vervelend voor de Kazachstaanse regeerders. Het is voor hen makkelijker Oeigoerse activisten het zwijgen op te leggen dan wel Kazachse. Toch gaf de leider ervan, Serikzhan Bilash, het vorig jaar op en week hij uit naar Turkije. In Kazachstan is er daarnaast ook ongenoegen over de groeiende Chinese aanwezigheid in de economie (zie: https://www.uitpers.be/anti-chinese-protesten-kazachstan/)
Peking kan op de goodwill van de regimes in die regio rekenen. Tadzjikistan, Oezbekistan en Turkmenistan hebben zich door de massale bewakingstechnieken in Xinjiang laten inspireren om de moskeeën bij hen in de gaten te houden. Kazachstan houdt de eigen Oeigoeren goed in het oog. Al die landen hebben groot belang bij nauwe economische samenwerking met China. De meeste zitten ook samen met Rusland in de Shanghai Samenwerkingnsorganisatie gericht op ‘veiligheid en stabiliteit’. Wat samenwerking impliceert tegen terrorisme, waaronder dus ook tegen het Oeigoerse.
Moslimwereld
Ook in de rest van de moslimwereld kan Peking prat gaan op de steun die het er krijgt. De Oeigoeren onderdrukt als een islamitisch volk? Niet volgens talrijke landen met een moslimbevolking als Turkije, Saoedi-Arabië, Pakistan, Algerije, Egypte, Qatar, Syrië, de Verenigde Arabische Emiraten, Soedan, Turkmenistan… De VN-ambassadeurs van 37 landen, waaronder deze ‘moslimlanden’, verdedigden China vorig jaar in reactie op een protestbrief van 21 westerse landen en Japan aan de VN-Mensenrechtenraad over China’s aanpak in Xinjiang.
China kreeg ook steun vanuit de Organisatie voor Islamitische Samenwerking waartoe 49 landen behoren. Geen enkele ervan heeft Peking veroordeeld. Tijdens een digitale conferentie tussen China en 21 landen van de Arabische Liga werd overeengekomen samen de diepe oorzaken van het terrorisme uit te roeien. Ook dat was een diplomatieke overwinning voor China, zo werd het Chinese beleid in Xinjiang geplaatst in de context van terreurbestrijding.
Erdogan
Vooral in Turkije is de situatie voor de Oeigoeren – die daar soms “oud-Turken” worden genoemd – gekeerd. Van gastvrijheid is geen sprake meer. Twee jaar geleden veroordeelde Turkije, na een lange stilte, “de vervolging van de Oeigoeren door de Chinese overheid als een grote schande voor de mensheid”. In 2009 al had president Erdogan China toen al van “genocide” beschuldigd.
Maar intussen zijn de relaties tussen Ankara en Peking erg nauw geworden. Toen Erdogan in juli vorig jaar China bezocht, luidde het dat het lot van de Oeigoeren de goede relaties tussen beide landen niet mag schaden. Peking had Turkije er eerder van beschuldigd dat het Oeigoeren had geronseld voor jihadistische milities die in Syrië onder Turks gezag vechten. Ook Oeigoerse ballingen die niet oplopen met dat islamisme, hadden dat aangeklaagd.
Erdogan heeft hoe dan ook zijn kar gekeerd. Turkije heeft onlangs uitleveringsverdrag met China gesloten. Verscheidene Oeigoerse activisten waren eerder uit Egypte naar Turkije gevlucht omat de Egyptische politie Oeigoerse studenten oppakte en naar China stuurde. Maar nu dreigt hen hetzelfde te overkomen in Turkije. Al werpt Erdogan zich op als de vaandeldrager van de soennitische moslims, hij maakt meer drukte over de moslims in Frankrijk dan die in China.
Het is ook merkwaardig dat er in de moslimwereld zo weinig bekommernis is om het lot van een steeds bedreigder veel grotere minderheid, de 200 miljoen moslims in India.
Zelfbeschikking
Een conclusie? Het is niet eenvoudig door de door alle kanten opgespoten mist te kijken. Sinds Timisoara 1989 is enige achterdocht tegenover propagandacampagnes van wie of waar dan ook, meer dan geboden. Is er een genocide in Xinjiang? Nee. Worden Oeigoeren en andere etnische groepen er gediscrimineerd op de verdenking van separatisme? Staan ze onder permanente hoogtechnologische bewaking? Worden intellectuelen en cultuurdragers hard vervolgd?
Daar ziet het er zacht gezegd wel naar uit.
Maar de grond van de zaak, zoals in deel 1 uitgelegd, is wel dat Xinjiang niet bij China hoort. Het argument dat China er al 2000 jaar invloed heeft, is niet waar; en zelfs waar zou dat nog geen argument zijn. Het viel onder Chinees gezag sinds de 17de eeuw? Veel gebieden in de wereld vielen vanaf die tijd onder gezag van Europese staten, de koloniën. Ook dat is geen ernstig argument. Hier is gewoon geen sprake van zelfbeschikkingsrecht, nochtans een wezenlijk democratisch recht waar onder meer Vladimir Lenin, waar de Volksrepubliek zich op beroept, heel sterk op aandrong.
Zie ook:
