Inmiddels Marcos op de Filippijnen
In 2017 plaatste een groep Filipijnse socialisten tientallen slippers op straat in Manilla. 
Achtergelaten op de openbare weg vormden de tsinelas, het schoeisel van de Filipijnse arbeidersklasse, een stil aandenken aan de duizenden slachtoffers van president Rodrigo Duterte’s war on drugs. Duterte zit nu vast in Den Haag, maar of er in de Filipijnen veel zal veranderen is de vraag.
Duterte kwam in 2016 aan de macht na een daverende verkiezingsoverwinning. Hij werd vaak in een adem genoemd met Trump en Brexit als uiting van de rechtse doorbraak dat jaar maar veel van zijn succes had hij te danken aan specifiek binnenlandse omstandigheden.
Beloften
Nadat in 1986 de dictator Ferdinand Marcos ten val was gebracht, werd ‘de democratie’ hersteld in de Filipijnen. De machtsstrijd binnen de kapitalistische klasse in het land werd in het vervolg weer grotendeels uitgevochten via verkiezingen. Opeenvolgende presidenten beloofden dat ze de hooggespannen verwachtingen van betere tijden waar zouden maken. Maar dezelfde presidenten pakten nooit de oorzaken van veel van de ellende in het land aan. Tegengaan van de armoede van kleine boeren zou hervorming van het landbezit vereisen. Beter en meer werk zou grootschalig beleid vereisen dat in zou gaan tegen de belangen van kapitalisten die rijk werden dankzij een economie die steunt op goedkope arbeidskracht en uitvoer van goedkope, weinig bewerkte koopwaar. De Filipijnse economie groeide maar veel gewone Filipino’s merkten daar weinig van.
Duterte maakte handig gebruik van de onvrede over de kloof tussen de verheven retoriek en de dagelijkse realiteit van aanhoudende armoede. Hij was een relatieve outsider en beloofde alles anders te doen. Met zijn opgestroopte mouwen, grof taalgebruik en vaak vrouwonvriendelijke grappen cultiveerde hij een volks- en macho-imago. Maar Duterte ging verder dan dat. Zo beloofde hij een eind te maken aan tijdelijke contracten en uitbuiting door buitenlandse investeerders aan te pakken. Hij zou, zo verklaarde hij, de eerste linkse, zelfs socialistische president van het land worden.
Een ander terugkerend element in Duterte’s verkiezingscampagne was de belofte van dodelijk geweld. Misdaad, vooral die gepleegd door drugsverslaafden, zou het land aan de rand van de afgrond gebracht hebben, stelde hij. Duterte beloofde met grof geweld in te grijpen. De vissen in de Pasay rivier zouden zich vol kunnen vreten aan de gedumpte lichamen, beloofde de presidentskandidaat. Duterte was bepaald niet de eerste Filipijnse politicus die repressief law & order-beleid beloofde, maar hij ging daar wel bijzonder ver in.
De steun voor Duterte moet voor een groot deel gezien worden als uiting van onvrede met het politieke systeem zoals dat na 1986 vorm had gekregen. Eenmaal aan de macht, bleek al snel dat zijn sociale houding tijdens de campagne weinig om het lijf had. Wel werd er werk gemaakt van de jacht op vermeende drugsverslaafden. Nog vóór de officiële inwijding als president begon het moorden. Naast de lijken werd vaak een waarschuwing achtergelaten met teksten als ‘ik was een pusher’.
Vreemde kameraden
Duterte’s presidentschap had nog een opvallend kenmerk: zijn bondgenootschap met een deel van Filipijns links. In de Filipijnen voert de maoïstische Communist Party of the Philippines (CPP) al decennialang een guerrillastrijd. Naast de uiteraard ondergrondse CPP bestaat er een netwerk van bovengrondse politieke en sociale organisaties die de politieke visie van de CPP op de Filipijnse samenleving delen. Dat wordt het Nationaal-Democratische of ND blok genoemd. In de laatste fase van de verkiezingscampagne van 2016 werd duidelijk dat de ND’s, die aanvankelijk een andere bourgeosie-politicus steunden, naar Duterte geswitcht waren. Een aantal vooraanstaande leiders van ND’s kreeg kabinetsposities onder Duterte. Ook sloot Duterte een staakt-het-vuren met de CPP. De partij zelf omschreef haar band met de president als een ‘bondgenootschap’.
Op die manier verzekerde Duterte zich van de steun van de dominante kracht in Filipijns links. Dat ND-leiders als Judy Taguiwalo, Rafael Mariano, en Liza Maza onder hem dienden poetste niet alleen zijn ‘sociale image’ op, het betekende ook dat hun politieke blok Duterte welwillend bejegende terwijl ondertussen het dodental opliep. Duterte’s eerste State of the Nation Address, een jaarlijkse toespraak waarin de president zijn visie voor het land uiteenzet, werd door de ND’s aangegrepen om hun steun aan hem te uiten met een spandoek waarin werd opgeroepen tot steun aan ‘het progressieve beleid’.
Begin 2017 begon het bondgenootschap van Duterte met de ND’s uit elkaar te vallen. Eenmaal president zal het Duterte snel duidelijk zijn geworden dat het leger een veel nuttigere bondgenoot was, en dat leger is uiteraard zeer vijandig jegens de guerrilla en wat zij als de sympathisanten hiervan beschouwt. De eerder vermelde slippers werden op straat geplaatst tijdens Dutete’s tweede State of the Nation address, in juli 2017. De samenwerking van de Nationaal-Democraten met Duterte was toen nog steeds niet volledig ten einde. Verschillende van hen maakten nog steeds deel uit van de regering. Toen het ND blok voorbij het stille protest liep, klonk vijandig gejouw.
Comeback van de Marcos-dynastie
Een andere belangrijke bondgenoot van Duterte was de Marcos dynastie. De familie van de dictator had altijd een machtsbasis in het noorden van het land behouden en werkte al lange tijd aan haar politieke comeback. In 2010 voerde Ferdinand Marcos Jr, nu president, campagne voor de senaat – overigens in hetzelfde kamp als de ND’s. In 2016 verloor hij nipt de verkiezing tot vice-president maar zijn bondgenootschap met Sara Duterte, de dochter van, leverde Ferdinand Marcos Jr in 2022 het presidentschap op. Sara Duterte werd vice-president.
Dat Duterte nu opgepakt is heeft alles te maken met het uiteenvallen van die alliantie. Sara Duterte en het Marcos-kamp zijn niet alleen verwikkeld in een heftige woordenstrijd, inclusief doodsbedreigingen. Marcos en zijn bondgenoten zijn al maanden bezig de positie van de Duterte-familie te ondermijnen door middel van onthullingen over de corruptie. Waarom het bondgenootschap uiteen viel is niet duidelijk maar dat is ook niet echt belangrijk. Het is een ordinair gevecht om macht en rijkdom. In de Filipijnen geniet Duterte nog altijd veel steun. Als hij daar terecht zou staan, zouden zijn supporters de rechtszaak eindeloos kunnen traineren of misschien zelfs in vrijspraak laten eindigen. Het voordeel van een berechting in Den Haag voor Marcos is dat Duterte daar veel zwakker staat.
Opportunistische bondgenootschappen die eindigen in bittere vijandschap, geweld, corruptie… in dit alles was Duterte niet uniek. Wel bijzonder was hoe ver hij ging, hoe dodelijk zijn bewind was. Het aantal dodelijke slachtoffers van het overheidsgeweld tijdens zijn presidentschap wordt geschat op ergens tussen 6.000 en 30.000. Een proces in Den Haag zou een passend einde zijn voor een politieke loopbaan die even bizar als weerzinwekkend was.
Dutertismo
Maar zou het einde van Duterte’s loopbaan ook het einde van Dutertismo betekenen? De Filipijnse socialist Herbert Docena is er niet gerust op. ‘Duterte zal de kans grijpen om het slachtoffer te spelen, als iemand die opstaat tegen de witte imperialisten en hun selectieve justitie’. En hij zal daar niet geheel ongelijk in hebben. Trump loofde Duterte’s war on drugs. Duterte zit niet vast omdat hij een massamoordenaar is, maar omdat hij een massamoordenaar is die het tegen zijn rivaal aflegt.
De Filipjinse journalist en mensenrechtenactivist Carlos Conde verklaarde dat de arrestatie van Duterte een ‘prettige verrassing’ was. Op gerechtigheid in de Filipijnen was bijna niet te hopen. Dat Durterte nu eindelijk vastzit biedt de nabestaanden van zijn slachtoffers hopelijk enige troost.
Dit artikel is overgenomen uit Grenzeloos. (www.grenzeloos.org)
