Duitsland: rechterzijde grijpt de macht in de SPD

In wat veel weg had van een putsch grepen de erfgenamen van voormalig bondskanselier Gerhard Schröder op zondag 7 september de macht in de SPD. Hoe zij hopen de crisis van de Duitse sociaaldemocratie te keren is echter niet duidelijk.

Het drama speelt zich af tijdens het eerste weekend na de zomer, op een vergadering van de SPD-partijleiding in het Sea Garden Hotel, aan het idyllische Schwielowmeer bij Potsdam. De partijleiding zit in het hotel, maar de echte kopstukken vergaderen in een privaat huis een steenworp verder. De partijbasis komt er helemaal niet aan te pas.

Wanneer de kopstukken de partijleiding in het hotel vervoegen is Kurt Beck geen partijleider meer. Hij wordt vervangen door Franz Müntefering. Frank-Walter Steinmeier zal de SPD-lijst trekken in de federale verkiezingen van september 2009.

Zowel Müntefering als Steinmeier zijn erfgenamen van voormalig bondskanselier Gerhard Schröder (1998 tot 2005), die in een regering met de groenen ‘agenda 2010’ doordrukte, een pakket harde antisociale maatregelen(1). Steinmeier was de kabinetschef van Schröder, en is nu minister van Buitenlandse Zaken in de grote coalitie met de CDU-CSU onder leiding van Angela Merkel. Müntefering verdedigde de erfenis van Schröder, eerst als partijleider van de SPD en later als minister van arbeid en vice-kanselier in de grote coalitie met de CDU-CSU, tot hij, belaagd door de linkerzijde, aftrad om voor zijn stervende echtgenote te zorgen.

Kurt Beck was in mei 2006 tot partijleider gekozen. Hij is minister-president van de deelstaat Rijnland-Palts, en werd in Berlijn als een provinciaal beschouwd. Hij probeerde de electorale neergang van de SPD af te remmen door enkele linkse aksenten. Zo krijgen werklozen ouder dan 45 jaar wat langer werkloosheidsuitkeringen, om de gevolgen van ‘agenda 2010’ te verzachten. Dit leverde Beck een frontale botsing op met minister van Arbeid Müntefering. De SPD onder Beck profileerde zich ook sterk rond de eis van minimumlonen. Toch mogen deze ‘linkse’ aksenten niet worden overroepen. Beck haalde alle trukken uit de kast om de privatisering van het spoor door het SPD-congres te loodsen, en sprak zich uit vóór de “verdere ontwikkeling” van ‘agenda 2010’ en vóór het inzetten van de Bundeswehr in oorlogsgebied.

Maar wie vandaag in Duitsland een links profiel wil botst op het probleem van de relaties met Die Linke. Het probleem werd scherp gesteld na de deelstaatverkiezingen in Hessen: moest de SPD er de macht grijpen met de passieve steun van Die Linke, of aanvaarden dat de uittredende minister-president Roland Koch van de CDU aan de macht bleef, al had die laatste duidelijk de verkiezingen verloren? De linkse partijleider van de SPD in Hessen, Andrea Ypsilanti, koos voor de passieve steun van Die Linke, en kreeg daarvoor de plaatselijke partijafdeling en ook partijleider Kurt Beck achter zich(2).

Daarop brak tegen Kurt Beck een echte mediastorm los(3). Steun van ‘de communisten’ van Die Linkse in een deelstaat in het Westen! Dat was woordbreuk! Nog even, en Die Linke zit in de federale regering! Ook in de schoot van de SPD zelf werd een systematische haatcampagne tegen Beck aangewakkerd. De uitspraken van Beck zouden stemmen hebben gekost in de deelstaatverkiezing in Hamburg. De gezondheid van Kurt Beck ging er onder lijden en hij moest zelfs een tijdje met ziekteverlof, wat in het machistische wereldje van de partijpolitiek zijn positie niet ten goede kwam.

Na de afzetting van Beck is Steinmeier de nieuwe sterke man van de SPD. Hij heeft Müntefering als partijleider doorgedrukt. Niemand had dit verwacht. Beck had zich publiek al neergelegd bij Steinmeier als lijsttrekker bij de volgende federale verkiezingen, en wilde dit later als partijleider formeel aankondigen. Steinmeier gunde het Beck echter niet gezichtsverlies te vermijden, en toonde zich achter zijn joviale uiterlijk een genadeloze machtspoliticus. Beck moest er uit.

Het is echter niet duidelijk welk het strategisch perspectief is van het nieuwe duo Müntefering-Steinmeier aan de leiding van de partij. De machtsgreep gebeurde achter de rug van de partijleden, zonder debat over strategie of programma. De legitimiteit van de nieuwe partijleiding is daarom beperkt. Linkse stemmen in de SPD roeren zich al tegen een terugkeer naar de ‘agenda 2010’stijl.

De principiële weigering van Müntefering en Steinmeier van een dialoog met Die Linke betekent dat zij maar één ijzer in het vuur hebben: de grote coalitie met de CDU-CSU verder zetten, als juniorpartner. In de peilingen staat de SPD op 26 percent, tegen 36 percent voor de christendemocraten. De SPD dreigt zo verder geplet te worden tussen de CDU-CSU, die op terreinen zoals het leefmilieu en het gezin het initiatief stevig in handen heeft, en Die Linke. Steinmeier is populair, en hoopt als minister van Buitenlandse Zaken in de verkiezingscampagne moeilijke sociale vraagstukken te kunnen ontlopen. Maar zal dat voldoende zijn? De SPD is de helft van haar leden kwijt, en lijdt verkiezingsnederlaag na verkiezingsnederlaag.

Op 28 september krijgt het nieuwe duo aan de SPD-top al een vuurdoop met de verkiezingen in de deelstaat Beieren.

(Uitpers, nr 102, 10^de jg., oktober 2008)