De Duitse kandidaat-kanselier van de christendemocratische CDU/CSU Merz heeft in het parlement een motie doorgeduwd met steun van de extreemrechtse AfD. De motie eist dat de onlangs ingevoerde grenscontroles permanent worden, dat uit te zetten migranten worden opgesloten, en dat vluchtelingen die elders in de EU reeds geregistreerd zijn aan de grens worden geweigerd (momenteel mogen zij in Duitsland hun verhaal doen). Aanleiding is een incident in Aschaffenburg waar een afgewezen asielzoeker een peuter en een omstaander met een mes vermoordde. De motie van de Bondsdag is strijdig met allerlei Duitse, Europese en internationale verdragen, bijvoorbeeld over asiel (‘non refoulement’).
De stemming in de Bondsdag haalde zowat overal in Europa de krantenkoppen. De commotie ging niet over de behandeling van migranten en vluchtelingen, maar over het doorbreken van de ‘Brandmauer’, de brandmuur die de gevestigde Duitse partijen hebben opgebouwd rond de AfD (bij ons het ‘cordon sanitaire’).
Brandmauer
Merz ontkent dat hij die brandmuur doorbroken heeft. Hij zegt niet met de AfD onderhandeld te hebben, en dat hij er niets aan kan doen als de AfD voor zijn motie stemt. Dat gelooft niemand, hijzelf vast ook niet. Want hij wist dat zijn motie enkel kans op slagen maakte mits steun van de AfD. Hij had dus even goed verder kunnen praten met de centrumpartijen over de gevolgen van de tragedie in Aschaffenburg.
Dus wat bezielt Merz? Er komen verkiezingen aan, maar het valt te betwijfelen of dit manoeuvre hem stemmen opbrengt (volgens de eerste peilingen niet). Hij zet wel de sociaaldemocraten en de groenen onder druk: tijdens de komende onderhandelingen over een nieuwe coalitie is hij niet per se van hen afhankelijk. Zo destabiliseert hij het centrum van de Duitse politiek, en dat is misschien de bedoeling: het Duitse kapitaal zit niet te wachten op business as usual, het is crisis (in elk geval in de traditionele industrieën).
Xenofobie
Op het eerste zicht is het raar dat Merz in de eindsprint naar de verkiezingen zich profileert rond migranten, en niet rond het economisch programma dat hij voorstelt. Het doet denken aan Trump, die ook focust op migratie, en vergeten lijkt te zijn dat inflatie de belangrijkste bekommernis was van de Amerikaanse kiezer. Migranten lijken het ideale smeermiddel te zijn om de bevolking klaar te maken voor de komende confrontaties tussen grote en kleine imperialisten: door angst te zaaien, door nationalistische reflexen aan te wakkeren, of door ongevoeligheid aan te kweken voor menselijk leed, al naargelang.
Het wordt dan misschien makkelijker om problemen aan te pakken zoals de Duitse grondwettelijke rem op overheidsschuld. Die werd in 2009 onder Merkel ingevoerd. Die rem hindert allerlei investeringen: in vergroening, het updaten van de hopeloos verouderde infrastructuur, onderwijs, militarisering, innovatie,… De grondwet veranderen vereist echter een twee derde meerderheid. Dat gaat vast niet lukken. Maar de randen opzoeken en omzeilen met allerlei potjes moet kunnen, zolang er voldoende politieke rugdekking is, en allicht op voorwaarde dat dit gepaard gaat met bezuinigingen op sociale politiek. Met een combinatie van politieke ontreddering en Duitse samenhorigheid gaat dit misschien lukken. Er moet in elk geval een gevoel van crisis heersen.
In het verkiezingsmanifest van de CDU/CSU staat dat aan de schuldrem niet geraakt wordt, maar Merz heeft in het verleden al andere geluiden laten horen. Overigens zou het loslaten van de rem op overheidsschuld kunnen leiden tot een hogere rente, die dan weer het bedrijfsleven zou raken.
Europa
De sociaaldemocraten verwijten Merz dat dit alles niet ten goede komt aan de positie van Duitsland in Europa. Het instorten van allerlei brandmuren maakt het aansturen van de Europese Unie niet makkelijker. Maar misschien leven de sociaaldemocraten in het verleden, en wordt ook de Europese Unie verleid door de disruptieve methode van Donald Trump. Een oud gezegde wil dat crises de motor zijn van de ontwikkeling van de EU. En we zijn de flirt van von der Leyen met Meloni niet vergeten.
