Mario Dragi heeft bij de EU-Commissie een rapport afgeleverd over de stand van de Europese economie. De gewezen voorzitter van de Europese Centrale Bank bevestigt in zijn rapport wat al een tijdje duidelijk is: Europa (- Rusland) sukkelt economisch steeds verder achterop in vergelijking met de VS en China. Het is 5 voor 12, er moet dringend gehandeld worden. Wie nog het meest achterop geraakt is de oude motor, Duitsland, waar niets nog lijkt te werken. Duitsland, waar Merkel in 2015 zei “Wir schaffen das”, dat nu met zijn grenscontroles een deuk geeft in Schengen.
Er moet dringend en massaal worden geïnvesteerd, Aldus Draghi. Er zou jaarlijks voor 800 miljard euro moeten geïnvesteerd worden. Draghi’s voorstellen botsen echter op veel obstakels, waaronder het zeer uiteenlopende begrotingsbeleid in de 27 lidstaten. Wat met het besparingsbeleid dat de EU opdringt? En vooral in Duitsland waar dat grondwettelijk is vastgelegd, zodat er zelfs niets meer overbleef om de aankoop van EV’s te subsidiëren.
VW
Het loopt al langer mis in Duitsland, alleen wordt dat nu duidelijker omdat de opgestapelde gevolgen van een bezuinigingsdrang zich laten voelen. Met daar bovenop een beleid dat vaak minder efficiënt is dan zijn reputatie. Het Pergamon Museum in Berlijn wordt door Der Spiegel aangehaald als een symptomatisch voorbeeld van geklungel: de renovatie ervan zou tegen 2010 rond zijn. Het wordt wellicht 2043.
De nieuwe luchthaven van Berlijn had slechts 9 jaar vertraging, het spoorwegstation van Stuttgart 6.
Maar de grote schok komt van Volkswagen. VW heeft het taboe doorbroken met de aankondiging dat er mogelijk in Duitsland zelf een eenheid dichtgaat. Dat komt zeer hard aan. VW heeft nu zelfs formeel de cao die werkzekerheid garandeert, opgezegd. Het Duitse “sociaal model” staat op de helling.
En dat met een regering van drie partijen die gemarginaliseerd uit twee deelstaatverkiezingen komen, terwijl het uiterst-rechtse AfD er triomfeert. Nu de schok van VW en prestigeprojecten die op de helling komen. De onheilsberichten uit Duitsland volgen elkaar op. Kanselier Olaf Scholz probeert de schijn op te houden, nog een jaar voor de kiezers nationaal uitspraak kunnen doen. Het kan nog keren, zegt hij.
Zuinigheid
Of de Duitse economie in één jaar in deze context een betere richting kan inslaan, is meer dan twijfelachtig. De problemen zijn niet conjunctureel, wel structureel. Het land draagt onder meer de gevolgen van decennia spaarzaamheid. Hoognodige investeringen in kernzaken als onderwijs, openbaar vervoer, wegen … werden beknot. “In onze regio zijn de bruggen er zo slecht aan toe dat sommige voor verkeer afgesloten zijn”, vertelde een Duitse bezoeker me onlangs. Kranten hadden het onlangs over 16.000 bruggen die aan dringende herstelling toe zijn. Het lijkt wel de VS. Of het Verenigd Koninkrijk waar men nu zo zwaar de gevolgen draagt van een zeer lange periode van onder-investering.
VW staat nu symbool voor wat er spaak loopt. Wat is er aan de hand? Zijn het alleen de hoge loonkosten en de Chinese concurrentie die VW en co het leven zuur maken? VW en co hebben de problemen vooral aan zichzelf te danken. Samengevat: aan kortzichtigheid en snel winstbejag.
China heeft zijn enorme voorsprong inzake EV’s te danken aan vooruitziendheid. In China is men begin deze eeuw aan de slag gegaan inzake onderzoek en ontwikkeling. Vanaf begin deze eeuw begrepen ze in China dat er voor de overgang naar nieuwe energiestructuur ontzettend veel mineralen zouden nodig zijn. Chinese overheids- en privébedrijven hebben de wereld rond geïnvesteerd in nikkelmijnen, in lithium- en kobaltmijnen. China had wel het voordeel veel zeldzame minealen in zijn ondergrond te hebben. Ook de raffinage van al die mineralen werd zorgvuldig uitgebouwd.
Met als resultaat: China domineert vandaag de productie van onder meer batterijen en van EV’s. Wat deden de grote Europese huizen intussen: teren op gestegen koopkracht na de beginperiode van de corona-epidemie, vooral mikken op dure wagens, zowel met oude verbrandingsmotoren als elektrische. De winsten van Stellantis, Volkswagen, Mercedes, Renault schoten de hoogte in. De aandeelhouders waren tevreden.
Maar toen de markt voor dure EV’s verzadigd raakte en subsidies voor aankoop van EV’s smolten, doken ineens die Chinese EV’s op. Veel goedkoper en van zeer goede kwaliteit. Gesubsidieerd door de overheid? Al die BYD’s en co kunnen zonder, zelfs de hoge invoertaksen die de EU nu invoerde, zullen ze niet lang tegenhouden.
Te duur
Europa staat in een zwakke concurrentiepositie, aldus Draghi. Het heeft hoge lonen en arbeidswetten die het personeel enige bescherming bieden. Maar dat houdt die Chinezen niet tegen om hier te komen produceren, met hun al langer ontwikkelde technologie.
Het zijn niet alleen de auto’s natuurlijk. Eenzelfde onbehaaglijk gevoel duikt in zowat alle sectoren op.
Alom is er één klacht die telkens met stip weerkeert: te dure energie. Waar is de tijd dat de Duitse economie kon bouwen op dat overvloedig goedkoop Russisch gas. Een goedkope makkelijke energiebron die Duitsland zelf onder druk van de VS in gevaar bracht. Maanden vóór de grootscheepse Russische agressie tegen Oekraïne, november 2021, besliste Berlijn met juridische voorwendsels voorlopig de afgewerkte gaspijpleiding NordStream 2 niet open te draaien.
Die pijpleiding was een enorme doorn in het oog van de Amerikaanse regering en de Amerikaanse gasboeren. Toenmalig president Donald Trump zei het onomwonden: de Europeanen moeten bij ons gas kopen. Hij vaardigde superstrenge sancties uit tegen al wie ook maar iets te maken had met NordStream (tot en met de catering voor de arbeiders) om duidelijk te maken dat het menens was. Toen kwam de Russische agressie in Oekraïne, gevolgd door 14 treinen sancties die diep in het Europese vlees sneden (weinig in het Russische) en die de VS zeer goed uitkwamen: Europa werd afhankelijker van de VS en betaalde daarvoor een hoge prijs.
Vlucht naar VS
Vandaag kopen die Europeanen inderdaad ook gas uit de VS, drie tot vier keer duurder. Trumps opvolger Joe Biden draaide het mes verder in de wonde, vooral met zijn Inflation Reduction Act (IRA) en Chips And Science Act van 2022. Die IRA heeft weinig met inflatiebestrijding te maken, maar alles met protectionisme: om investeringen in groene energie te bevorderen, worden massaal subsidies, goedkope leningen en belastingverminderingen voor ca 400 miljard dollar toegekend. Met daar bovenop het grote voordeel van goedkope energie.
Ook Volkswagen zag er de voordelen van in en kondigde vorig jaar de vestiging van twee nieuwe fabrieken in Noord-Amerika aan. Het grootste project vorig jaar kwam van VW met 2 miljard dollar voor de EV-vestiging in South-Carolina. Mercedes-Benz pompte iets minder in een batterijenfabriek. De reuzen BASF en Siemens waren onder de volgers. De omvang van Duitse investeringen in de VS verdubbelde in één jaar tijd.
De Duitse ondernemers berekenen intussen dat er 1400 miljard euro nodig is om de Duitse industrie weer op dreef te helpen; 500 miljard moet van de overheid komen. Maar er is al zoveel subsidie uitgetrokken voor projecten, en dat levert niet het verwachte resultaat op. Neem nu de industrie van de halfgeleiders. Ondanks enorme subsidies, lopen grote projecten spaak.
Grote twijfels
Vorige maand opende kanselier Scholz in Dresden een nieuwe chipsfabriek van de European Semiconductor Manufacturing Company (ESMC), in gezelschap van EU-Commissievoorzitster Ursula von der Leyen en Chi-Chia Wei, de grote baas van wereldleider TSMC in Taiwan. De Duitse staat trok 5 miljard euro subsidies uit voor die vestiging. Aan ESMC neemt ook Infineon deel, de Duitse leider in die sector. Die had kort daarvoor 1400 ontslagen aangekondigd. Er zijn nu al grote twijfels over de toekomst van ESMC in Dresden.
De Amerikaanse groep Intel had een project voor een grote vestiging in Magdeburg, een project van 30 miljard waarvan de staat 10 miljard zou leveren. Dat zou opengaan in 2022. Nu wordt er geen melding meer van gemaakt. Een gelijkaardig project van Wolfspeed in Ensdorf moest vorig jaar starten. Dat is naar 2025 verschoven, met vraagteken.
Begin dit jaar doekte het Zwitserse Meyer Burger zijn fabriek voor zonnepanelen in Dresden op, het gaat zich vanaf nu volledig concentreren op de VS. Zonnepanelen. Windmolens. Op al die terreinen ziet het er zwart uit. Siemens raakte zwaar in de problemen door de dubieuze kwaliteit van zijn windmolens. Inzake batterijen is Europa een dwerg; het Chinese CATL alleen al staat in voor 40 % van de wereldproductie van batterijen voor EV’s. Eén op drie elektrische wagens wereldwijd is uitgerust met een batterij van CATL.
Volgzaam
Het beeld dat Draghi schetst is somber, onheilspellend. Het resultaat van decennia economische kortzichtigheid, jagen op snelle winst, de aandeelhouders als grote prioriteit. Ook van politieke kortzichtigheid, van volgzaamheid tegenover het VS-kapitalisme waarvan de belangen voorgingen op eigen noden.
Dat zijn enkele van de hoofdkwalen waaraan ‘Europa’ lijdt. Wat in Duitsland gebeurde – onder-investering, gebrek aan lange termijn planning, Washington involgen – geldt voor de rest van Europa.
(Ter begeleiding: Europe op besparingsmodus. Terwijl in de VS de begrotingstekorten de pan uitrijzen en de overheidsschuld alsmaar stijgt. Ter info over de VS: In 2023 was er een tekort van 1.700 miljard dollar, 6.3 % van het BNP. Dit jaar wordt dat 1.900 miljard. De openbare schuld is 35.000 miljard dollar. Die schommelt rond 130 % van het bnp. )
