“Gaat ons verantwoordelijkheidsbewustzijn als staatsdragende partij zo ver dat wij daarvoor zelfs electorale zelfmoord willen plegen ?” vroegen ettelijke prominente Duitse sociaaldemocraten zich openlijk af nadat hun SPD bij de verkiezingen voor een nieuwe Bondsdag in september 2017 een (zoveelste…) klinkend verlies had geleden. Hoe onwaarschijnlijk ook: vier maanden – en een mislukte ‘burgerlijke’ formatiepoging – later begint het daar inderdaad op te lijken. Hoewel.
In de bondsdagverkiezingen van september 2017 leden de christendemocraten (CDU-CSU) een nog forser verlies dan de sociaaldemocratische SPD. Maar voor die laatste partij kwam de klap heel hard aan: de voormalige volkspartij geraakte maar nipt boven twintig procent, niet eens acht procent meer dan de extreem-rechtse AfD (Alternative für Deutschland) en nog altijd meer dan twaalf procent achter de toch ook ferm aangeslagen CDU-CSU.
SPD-voorzitter Schulz verklaarde nog tijdens de verkiezingsnacht dat zijn partij niet bereid was om opnieuw in een federale regering te stappen. Daarop werd geprobeerd een – op federaal niveau tot dusver nooit geziene – coalitie tot stand te brengen tussen christendemocraten, groenen en liberalen (FDP) maar die poging werd na ettelijke weken moeizame onderhandelingen vakkundig getorpedeerd door FDP-voorzitter Lindner.
Daarmee stond uitredend bondskanselier Merkel voor een loodzwaar probleem. Geen enkele partij (behalve dan de AfD…) was of is te vinden voor nieuwe verkiezingen, en van een christendemocratisch minderheidskabinet wil zij zelf niet weten. Dus bleef slechts één optie over: een heruitgave van de ‘GroKo’, de ‘grote coalitie’ van christen- en sociaal-democraten. Die al formeel was uitgesloten door SPD-partijleider Schulz, en waartegen binnen die partij trouwens enorme weerstand bestaat. En die – zo sneerde menig commentator – eigenlijk de naam ‘grote’ coalitie niet meer verdient, nu de beide grote volkspartijen van weleer samen nog amper een goeie 53 procent vertegenwoordigen van driekwart van het hele kiezerscorps.
Beierse bekommernis
Alleen: om de SPD alsnog over de streep te trekken zouden wel forse toegevingen noodzakelijk zijn qua regeringsprogramma. En precies tot zulke toegevingen bestaat bij de Beierse christendemocraten (CSU) bitter weinig bereidheid: in de herfst van dit jaar staan die voor deelstaatverkiezingen, en daarin moeten ze hun (slinkende maar alsnog onaangetaste) meerderheidspositie verdedigen tegen de oprukkende AfD. Toegevingen aan ‘links’ zijn dus uit den boze.
De SPD-positie is als het ware het spiegelbeeld van die Beierse bekommernis: om ‘electorale zelfmoord’ te vermijden moeten deze keer (in tegenstelling tot vorige coalities met de christendemoraten) werkelijk betekenisvolle sociale programmapunten in een regeringsprogramma worden ingeschreven én uitgevoerd. Alleen zo kan een uitermate weigerachtige basis tenminste ten dele worden overtuigd.
Of dat zal lukken moet in het komende weekeind blijken op een bijzonder partijcongres. Daar zal partijvoorzitter Schulz – die wijselijk de uiteindelijke beslissing over eventuele regeringsdeelname én zelfs over de voortzetting van coalitiegesprekken in handen van de basis heeft gelegd – niet alleen worden geconfronteerd met zijn eigen aanvankelijke ‘njet’ uit de verkiezingsnacht, maar ook met jarenlang opgestapelde frustraties over het samengaan met de CDU-CSU.
Machinekamer
Die frustratie reikte ook in het verleden al veel verder dan een ‘ouderwets-linkse’ basis, maar verleidde ooit zelfs vice-kanselier (en huidig bondspresident) Steinmeier tot de bedenking dat de sociaaldemocraten in een regering onder Merkel blijkbaar wel goed genoeg waren om het vuile werk op te knappen in de machinekamer, terwijl de CDU-excellenties op het dek lagen te zonnen. Lees: voor zo ver de SPD sociale maatregelen wist door te drukken die bij de brede bevolking goed werden onthaald, werden die successen vooral aan CDU-kanselier Merkel toegeschreven. En ondertussen moesten de sociaaldemocraten allerlei ‘ondernemingsvriendelijke’ maatregelen slikken die hun eigen achterban ergerden en wegjoegen.
Geen wonder dus dat na de jongste oplawaai in september jl. de SPD liever wegbleef uit de zoveelste ‘wurgende omhelzing’ met de CDU-CSU. SPD-politici die zichzelf als staatsman (m/v) zien hadden in de voorbije weken dan ook alle moeite van de wereld om hun partijgenoten duidelijk te maken dat – in het hogere belang van het land – eigenlijk geen enkele andere mogelijkheid overblijft dan een heruitgave van de ‘GroKo’ maar dat ze het sociaaldemocratische vel deze keer duur zouden verkopen.
Dat blijkt na ‘verkennende gesprekken’ ter voorbereiding van ‘echte onderhandelingen’ nogal tegen te vallen. En dus regende het in het voorbije weekeinde (nauwelijks 24 uur nadat de partijleiders van CDU, CSU en SPD het licht op groen hadden gezet voor onderhandelingen) negatieve commentaren vanuit de SPD-rangen. Vanuit enkele deelstaten liet de regionale SPD-top horen dat er nog “heel veel” zou moeten worden verbeterd aan wat tot dusver voorligt; in andere deelstaten keerde de basis zich (met een nipte of duidelijke meerderheid) tegen het voortzetten van coalitie-pogingen op deze magere grondslag. Terwijl iedereen natuurlijk weet dat aan die grondslag nauwelijks nog iets betekenisvols te veranderen valt, gezien de stugge houding van de Beierse CSU, die zich als een kat in het nauw gedraagt.
Hier en daar gingen zelfs stemmen op om dan toch liever nieuwe verkiezingen te wagen, nu de partij bewezen heeft dat ze wel bewust is van haar ‘vaderlandse’ verantwoordelijkheid, maar een aantal breed gedragen sociale eisen gedwarsboomd ziet door de conservatieven.
Merkel
En ondertussen weten de media met enig leedvermaak te vertellen dat achter de schermen opnieuw wordt gepraat tussen vooraanstaande christendemocraten en liberalen. Voor een regeringsmeerderheid zijn weliswaar ook de groenen nodig, maar die hadden in de (in november) mislukte formatiepoging al getoond dat ze tot heel wat compromissen bereid zijn om opnieuw mee te regeren op federaal niveau. Ook in die partij onderschrijft men immers (vooral in de hogere regionen) de legendarische uitspraak van de al even legendarische voormalige SPD-voorzitter Müntefering: “oppositie is klote”.
Tot slot rijst telkens weer de vraag: en Merkel in dit alles ? Het antwoord luidt ook nu: zij houdt zich opvallend onopvallend. In de verkiezingsnacht verklaarde ze reeds dat zij de weigering van de SPD betreurde maar “alle deuren openhield” mocht die partij tot andere inzichten komen. Zo ver is het nu, maar Merkel weet ook dat de ongemakkelijke situatie van de CSU een heruitgave van de ‘GroKo’ (waar zij hoegenaamd niet afkerig tegenover staat) stokken in de wielen kan steken. Voor Merkel geldt trouwens nog meer dan voor andere partijleiders dat haar directe politieke rol zo goed als uitgespeeld zou zijn mocht ze er niet in slagen een regering op de been te brengen. In die optiek is het zelfs niet uitgesloten dat zij – indien geen andere mogelijkheid overblijft – liever met een christendemocratisch minderheidskabinet in (woelige) zee zou gaan dan vervroegde verkiezingen uitlokken. Zo’n minderheidsregering zou dan op de gedoogsteun zijn aangewezen van een of andere niet-regeringspartij, die van thema tot thema kan wisselen. Eigenlijk een kolfje naar haar hand…
