Duits regeerakkoord: grote coalitie tegen kleine mensen

Na veel gebakkelij en haantjesgedrag is er dan toch een nieuwe Duitse regering. Het programma is andermaal een regelrechte aanval op de werkende mensen. Het lijkt wel alsof de Duitse politici hun inspiratie haalden in Frankrijk, waar de regering na haar nederlaag in het referendum over de Europese grondwet over een extra dosis neoliberale maatregelen besliste (ondermeer arbeidsovereenkomsten met een proefperiode van twee jaar). Ook in Duitsland heerst het devies: hoe meer de kiezer zich uitspreekt tegen de neoliberale recepten, hoe meer neoliberaal medicijn hij zal slikken.

Nog vóór Merkel bevestigd was als de nieuwe kanselier kwam het verzet al op gang: Attac, maar ook bijvoorbeeld de metaalvakbond IG-Metal weigeren zich neer te leggen bij het regeerakkoord. De toekomst van de coalitie is daarom onzeker, en dat beseffen ook de regeringspartijen. Een aantal “structurele” maatregelen werd uitgesteld, na de overdosis onder de vorige regering, om eerst te testen of de coalitie hecht genoeg is om in te gaan tegen de wil van de Duitse kiezer. De coalitie wil haar cohesie smeden door een drastische sanering van de overheidsfinanciën op de rug van de kleine mensen.

De spectaculairste maatregel is de verhoging van het BTW-tarief van 16% tot 19%. De verhoging gaat in op 1 januari 2007(1). Deze maatregel zal wegen op de consumptie, terwijl de Duitse conjuntuur door de zwakke binnenlandse vraag toch al kwakkelt. Vandaar dat de BTW-verhoging wordt uitgesteld tot 2007, in de hoop dat de economie dan goed op dreef is. Men lijkt er zelfs op te speculeren dat de mensen extra-aankopen gaan doen om de BTW-verhoging vóór te zijn, wat de conjunctuur op korte termijn een extra stimulans kan geven.

De BTW-verhoging zal vooral de kleine inkomens hard treffen, en dan nog vooral de mensen die leven van een uitkering. Immers, terwijl twee derde van de extra-inkomsten uit de BTW-verhoging gaat naar de overheid, zou één derde gaan naar een verlaging van de werkloosheidsbijdrage, die moet zakken van 6,5% naar 4,5%. De werkgevers steken zo een deel van de BTW-verhoging op zak via een lastenverlaging, maar ook de werknemers zouden via een verhoging van de nettolonen een kleine compensatie krijgen voor de prijsstijgingen. Niet zo de mensen die geen sociale bijdragen betalen: werklozen, zieken, gepensioneerden,… Vooral mensen voor wie het vervangingsinkomen bestaat uit een forfaitair bedrag, dreigen hard te worden getroffen. Het is immers weinig waarschijnlijk dat forfaitaire sociale minima zullen verhoogd worden om rekening te houden met de prijsstijgingen. Het werklozengeld II wordt in de “nieuwe deelstaten” (de oude DDR) wel verhoogd tot het niveau in het Westen: met 14 euro wordt het opgetrokken tot 345 euro.

Volgens het Ministerie van Financiën zullen ten gevolge van de BTW-verhoging de prijzen gemiddeld stijgen met 1,3%, indien de handelaars erin slagen de verhoging volledig door te schuiven naar de consumenten. Rekening houdend met het verbruiksprofiel zou dit volgens dezelfde bron voor gepensioneerden jaarlijks een meeruitgave betekenen van 270 euro, voor werklozen van 225 euro, voor ambtenaren van 500 euro en voor zelfstandigen van 450 euro. Langdurige werklozen verliezen volgens deze berekeningen dus meer dan de helft van een maandelijkse basisuitkering!

In haar verkiezingsprogramma had de SPD beloofd dat er geen BTW-verhoging zou komen, terwijl de CDU-CSU de voorgestelde verhoging van 2% helemaal wilde omzetten in een “lastenverlaging”. Beide partijen hadden er zich bij neergelegd dat het Duitse overheidstekort nog een hele tijd boven de 3%-norm van het EU-stabiliteitspact zou blijven. Tijdens de regeringsonderhandelingen werd blijkbaar het geweer van schouder verandert. Het overheidstekort wordt een prioriteit. Zo willen de coalitiepartners hun (neoliberale) geloofwaardigheid binnen en buiten de eigen grenzen herstellen, om opnieuw het (neoliberale) leiderschap op te eisen.

Door alle maatregelen samen wil men het begrotingsgat in 2007 verminderen met 35 miljard euro(4). Dit is het saldo van allerlei bezuinigingen maar ook enkele meeruitgaven. De BTW-verhoging zou goed moeten zijn voor 24 miljard euro extra. Daarnaast verdwijnen allerlei fiscale aftrekken (5). Ook overheidssubsidies voor de verschillende sectoren van de sociale zekerheid worden afgebouwd (zie verder). De administratie moet 1 miljard euro per jaar besparen.

Als doekje voor het bloeden heeft de SPD een “belasting op de rijken” afgedwongen: de aanslagvoet gaat met 3% omhoog voor wie jaarlijks meer verdient dan 250.000 euro (alleenstaanden) of 500.000 euro (gezinnen). Let wel: het gaat om belastbare inkomens, dus na verrekening van allerlei aftrekken. En inkomens in hoofde van ondernemers zijn van deze belastingverhoging vrijgesteld.

De rijkenbelasting zou jaarlijks 1 miljard moeten opbrengen. Belachelijk! Maar ook pijnlijk, wanneer men weet dat de SPD onder de eerste rood-groene regering medeverantwoordelijk was voor een belastingverlaging die jaarlijks een gat van 50 miljard euro in de overheidsfinanciën slaat, en de aanslagvoet voor de hoogste inkomensschijven verminderd heeft van 53 naar 42 procent! Volgens berekeningen zou de invoering in Duitsland van een belasting op de grote vermogens zoals die bestaat in de VS (!) jaarlijks meer dan 50 miljard euro in het laatje brengen…(6)

De CDU-CSU verkreeg een verdere “versoepeling” van de arbeidsmarkt: de proefperiode tijdens dewelke er zo goed als geen bescherming is tegen ontslag, wordt voor nieuwe aanwervingen verlengd van de huidige 6 maanden tot 2 jaar. In ruil is het niet meer mogelijk contracten van bepaalde duur met een looptijd van 2 jaar af te sluiten, behalve als dergelijk contract gerechtvaardigd wordt door de aard van het werk.

Merkel kon een andere eis niet doordrukken: van sectorale cao’s mag ook in de toekomst niet worden afgeweken door bedrijfs-cao’s, tenzij het sectorale niveau de afwijking goedkeurt (7). Dit was een belangrijke principiële discussie die rechtstreeks raakte aan de syndicale macht. In de openbare diensten werd daarentegen wel een massieve “versoepeling” doorgevoerd: de lonen van de 1,7 miljoen ambtenaren worden in de toekomst niet meer bepaald op het federale niveau, maar deelstaat per deelstaat!

De “Ich-AG” (de “Ik-NV”) wordt afgeschaft. Deze onder Schröder ingevoerde mogelijkheid zich met veel overheidssteun te vestigen als zelfstandige éénpersoonszaak bleek niet te werken. Ook andere maatregelen uit de opeenvolgende Harz-pakketen die het niet deden worden teruggeschroefd: de job centers (8) doen werken als interimkantoren, de privatisering van de arbeidsbemiddeling,… Uiteraard wordt dit alles niet zomaar afgeschaft: men gaat nieuwe formules zoeken om de onderkant van de arbeidsmarkt verder uit te bouwen (9).

Het “vormingspact voor de jeugd” loopt verder: jaarlijks moeten er in dit kader 30.000 nieuwe arbeidsplaatsen komen en moeten de werkgevers 25.000 opleidingen organiseren.

Zoals gezegd wordt er in zowat alle sectoren van de sociale zekerheid bezuinigd. In het werklozengeld II (langdurig werklozen) moet zomaar eventjes 4 miljard euro op jaarbasis worden bespaard, ondermeer door het verminderen van het aantal gerechtigden: langdurig werkloze jongeren tot 25 jaar komen ten laste van hun ouders, en oudere langdurig werklozen moeten vanaf 60 jaar op (een verminderd) pensioen. Nog andere bezuinigingen worden verwacht, want het deel van de BTW-verhoging dat naar een verlaging van de werkloosheidsbijdrage met 2% gaat volstaat niet om deze verlaging te financieren.

De 20 miljoen gepensioneerden moeten de komende jaren niet op een verbetering van hun pensioenen rekenen. De wettelijke pensioenleeftijd wordt geleidelijk van 65 jaar opgetrokken naar 67 jaar in 2035, door vanaf 2012 de pensioenleeftijd jaarlijks te verhogen met één maand. De pensioenbijdrage wordt in 2007 verhoogd met 0,4%, tot 19,9%. Dit veegt natuurlijk een deel van de verlaging van de werkloosheidsbijdrage weg, temeer daar sommige bronnen verwachten dat ook de ziektebijdrage met 0,3% omhoog gaat…

Een grondige “modernisering” van de ziekteverzekering komt er pas in 2006. De CDU-CSU en de SPD verschilden te veel van mening over de aanpak. In afwachting wordt vooral getracht de uitgaven voor medicijnen te drukken. De prijzen van geneesmiddelen worden in de regel twee jaar bevroren. De farmaceutische industrie mag apothekers geen verminderingen in natura meer geven, en de prijzen van generische geneesmiddelen zouden met vijf procent moeten zakken. In ieder geval wil de regering de overheidstoelage van 2,5 miljard euro aan de wettelijke ziekteverzekering schrappen (10)

.

Ook de invoering van een afhankelijkheidsverzekering werd uitgesteld, omdat vooralsnog de visies van CDU-CSU en SPD te ver uit elkaar liggen.

Het is echter niet allemaal kommer en kwel. KMO’s, kleine zelfstandigen en ambachtslui krijgen allerlei fiscale stimulansen om hun ondernemingslust te bevorderen.

Ook de gezinnen worden in de watten gelegd. Duitsland heeft een voor Europa bijzonder lage vruchtbaarheidsgraad, en de CDU-CSU is nu eenmaal christen-democratisch(11). Ouders zullen één jaar lang in loopbaanonderbreking kunnen gaan met behoud van tweederden van hun netto-inkomen (tot een maandelijks plafond van 1800 euro). Kostprijs van deze maatregel: 1,5 miljard euro. Er komt een nieuwe “familiekas”, waarin alle financiële tegemoetkomingen aan gezinnen worden gebundeld. Het kindergeld wordt verhoogd, en het is de bedoeling 200.000 meer kinderen van dit kindergeld te laten genieten.

De financiële ondersteuning van investeringen in de “nieuwe deelstaten” gaat verder zoals eerder al was gepland (totale kostprijs tussen 2005 en 2019: ongeveer 156 miljard euro).

Om een vlottere besluitvorming mogelijk te maken komt er een duidelijker taakverdeling tussen de deelstaten en de federale regering. Zo worden vorming en opleiding in de toekomst praktisch volledig overgelaten aan de deelstaten. Dit moet verhinderen dat de bevoegdheid van de deelstaten nog langer een storende factor is in het federaal beleid. In de toekomst zou het veel moeilijker worden voor de deelstaten om via de Bondsraad de federale besluitvorming te blokkeren als chantagemiddel met het oog op extra-centen.

De nieuwe regering heeft zich ook voorgenomen te proberen de Europese Grondwet te redden. Het valt af te wachten of daar werk wordt van gemaakt, maar wie het regeerakkoord leest is zeker niet verbaasd dat de nieuwe Duitse regering minstens een formeel eresaluut aan het neoliberale Europa wilde brengen.

(Uitpers, nr. 70, 7de jg., december 2005)

Frank Slegers is actief in het Belgisch Collectief van de Europese marsen tegen werkloosheid, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting.

1. Het BTW-tarief van 7% op basisproducten blijft ongewijzigd.
2. De economie zou dit jaar slechts groeien met 1,2%. Duitsland telt officieel 4,6 miljoen werklozen, en volgens een aantal bronnen zou dit cijfer terug gaan stijgen tot het vorige record van meer dan 5 miljoen.
3. Het werklozengeld II is sinds de maatregelen Harz IV de uitkering voor langdurig werklozen. Vóór Harz IV kregen werklozen in een eerste fase gedurende 12 tot 32 maanden (afhankelijk van de gewerkte periode) een uitkering in functie van het verloren loon. Na uitputting van deze eerste fase vielen zij terug op een lager percentage. Harz IV heeft de eerste periode ingekort tot maximum 12 maanden (18 maanden voor 55-plussers), en vanaf de tweede periode krijgen werklozen nu een forfaitair bedrag, onafhankelijk van het verloren loon, gelijk aan het bestaansminimum dat werklozen krijgen die afhankelijk zijn van de sociale bijstand. Dit werklozengeld II bedraagt 345 euro voor een alleenstaande. Wanneer het gezin uit meerdere personen bestaat krijgen de andere gezinsleden een percentage van dit forfait van 345 euro (80%, enz). Bovenop dit forfait krijgen de langdurig werklozen een woontoelage: huur, verwarming,… (nationale normen bepalen het aantal vierkante meter waarop men recht heeft al naargelang de gezinsomvang, bvb. 60 vierkante meter voor een koppel, terwijl de gemeente bepaalt wat een redelijke huur is in de gemeente of per onderdeel van de gemeente). Het recht op werklozengeld II is afhankelijk van een onderzoek naar de bestaansmiddelen. Dit was vóór Harz IV ook al het geval, maar door de feitelijke fusie tussen het stelsel voor de langdurig werklozen en de sociale bijstand wordt de kontrole nu veel strikter. Zo mogen langdurig werklozen maar 200 euro per levensjaar opzij gelegd hebben als financiële spaarmiddelen, met een absoluut plafond van 13.000 euro. Sinds Harz IV mogen mensen met werklozengeld II ook geen enkele job meer weigeren, ook niet de zogenaamde mini-jobs (maandloon van minder dan 400 euro) die men moet aannemen als “bijverdienste”, met mogelijke korting van het werklozengeld II als gevolg in het kader van het onderzoek naar de bestaansmiddelen.
4. Om een vergelijkingspunt te geven: de totale federale ontvangsten in 2006 worden geschat op ongeveer 450 miljard euro.
5. Zo verdwijnen de forfaitaire aftrek voor pendelaars en de aftrek voor het bouwen van een eigen huis. In de toekomst worden premies voor zondagswerk en werk op feestdagen vanaf een uurloon van 25 euro fiscaal niet meer vrijgesteld. Men wilde ook premies voor nachtwerk gaan belasten, maar daar stak naar verluidt Schröder een stokje voor, omdat hij dacht aan zijn moeder die vroeger als verpleegster regelmatig nachtdienst had…
6. Bron Attac Duitsland
7. Volgens één bron wordt nu al die sectorale goedkeuring in kwasi alle gevallen gegeven.
8. De Duitse Job centers zijn het equivalent van onze werkwinkels. Zij bundelen een reeks overheidstaken in verband met werkloosheid en arbeidsbemiddeling die vroeger gespreid waren over federale diensten en gemeenten, al naargelang het werklozen, langdurig werklozen of sociale bijstand betrof. De EU-richtsnoeren stimuleren deze ontwikkeling. Dit heeft tot gevolg dat specifieke beschermingsmaatregelen voor werklozen, zoals de mogelijkheid een “niet passende betrekking” gelet op hun loopbaan te weigeren, moeilijker te verdedigen vallen.
9. In 2003 werkten reeds 6 miljoen mensen in zogenaamde mini-jobs, die minder dan 400 euro per maand opbrengen, en waarvoor de werknemer geen sociale bijdragen verschuldigd is. Dikwijls gaat het om bijverdiensten. De hervormingen van de laatste regering Schröder zorgen naar eigen zeggen voor een aangroei met 930.000 mini-jobs. Het gaat echter niet alleen om bijverdiensten, want tegelijk is alleen al in 2005 het aantal sociaal bijdrageplichtige jobs gedaald met ongeveer 400.000. Dit helpt natuurlijk de financiering niet van de sociale zekerheid.
10. De vorige regering heeft bijvoorbeeld al de tandheelkunde uit de wettelijk verplichte ziekteverzekering geschrapt.
11. Met vooral een sterke achterban onder de katholieken, terwijl de SPD goed ligt bij de protestanten