John Leerdam en Noraly Beyer (red), Suriname en ik, persoonlijke verhalen van bekende Surinamers over hun vaderland, Meulenhoff, Amsterdam, 2010, 286 blz. ISBN 9789029087193
Alexander Heldring, Het Saramaccaproject, een plan van Joodse kolonisatie in Suriname, Uitgeverij Verloren, Hilversum, 2011, 347 blz. ISBN 9789087042073
Marten Schalkwijk, The colonial state in the Carribean, structural analysis and changing elite networks in Suriname 1650-1920, Ninsee Reeks, Uitg. Amrit, Den Haag, 2011, 499 blz. ISBN 978907489749-5
De belangstelling voor Suriname zit in de lift. Ook vanuit België. Daar zitten Vlaamse studenten die stage lopen in Paramaribo zeker voor iets tussen. Een goede parameter voor die belangstelling is het aantal publicaties die over dat Nederlandstalig land op de Wilde kust van Zuid-Amerika verschijnen. Walter Lotens las er drie van de nieuwe oogst.
In 2010 was Suriname vijfendertig jaar onafhankelijk. Dat was voor het duo John Leerdam en Noraly Beyer, Nederlanders met Surinaamse roots, een goede reden om een reader samen te stellen met persoonlijke verhalen van bekende Surinamers over hun vaderland. Het werden er in het totaal meer dan vijftig. Zoals dat meestal gaat met verzamelbundels is er zeer veel verschil in kwaliteit van de bijdragen. Toch lopen er twee rode draden doorheen het boek waaraan veel bijdragen werden opgehangen. Er is ten eerste een stukje onverwerkt verleden van Suriname dat ook hier weer de kop opsteekt. In een aantal bijdragen, onder andere van Noraly Beyer, Theo Para, en Sandew Hira, wordt verwezen naar de zogenaamde decembermoorden van december 1982 waarbij vijftien vooraanstaande Surinamers onder het militaire regime van Desi Bouterse om het leven werden gebracht. Er loopt tot op vandaag een proces waarbij de hoofdverdachte Desi Bouterse is, die echter sinds 25 mei 2010 ook president van zijn land is geworden. Het kan verkeren. Vandaar dat John Leerdam in zijn inleiding over ‘liefde met een rem op’ schrijft. Hoogleraar gender en etniciteit Gloria Wekker geeft in haar bijdrage een zeer mooie cultuurkritische interpretatie van de figuur Bouterse. Een andere rode draad is de vaak naar mijn smaak geëxalteerde liefdesverklaringen aan het adres van Mama Sranan, moedertje Suriname. Dat zijn stukken die vaak uitblinken in dooddoeners en weinig nieuws aanbrengen. Het zijn niet alleen bekende Surinamers die over hun vaderland schrijven. De samenstellers hebben ook ruimte gelaten aan Nederlandse Nederlanders die een tijd in Suriname hebben gewoond of als wetenschapper, schrijver of journalist kennis hebben weten te verzamelen over dat bijzondere landje. Het valt mij op dat de stukken die mij het meest hebben geboeid, geschreven werden door die tweede categorie van auteurs waartoe onder andere Michiel van Kempen, Dirk Kruijt, Gert Oostindie, Gerard van Westerloo, Hans Buddingh’, Peter Meel, Bonno Thoden van Velzen, John Jansen van Galen en …Jan Pronk behoren. Door hun vaak onverwachte en eigenzinnige invalshoek geven zij een meerwaarde aan het geheel, waardoor ‘Suriname en ik’ een zeer leesbare bundel wordt.
Alexander Heldring tapt in ‘Het Saramaccaprojecct’ uit een heel ander vaatje. Tussen 1980 en 1983, een zeer woelige periode in de Surinaamse geschiedenis, was hij Nederlands ambassadeur in Paramaribo. In de Encyclopedie van Suriname las hij een korte passage waarin verwezen werd naar het plan van de Freeland League om vlak na de Tweede Wereldoorlog Joodse overlevenden in Europa een veilig heenkomen in het Saramacca district van Suriname te doen vinden. Hij raakt daardoor gefascineerd en begint na zijn pensionering aan de roman over dat thema. Uiteindelijk laat hij dat project vallen en begint hij aan een wetenschappelijk onderzoek over dat thema waarover hij in 2010 promoveert aan de rijksuniversiteit van Groningen. De man die het forse boekwerk dat nu voorligt, schreef, was toen 71 jaar. Waarover gaat het? Deze studie concentreert zich op de Joodse vluchtelingen en ontheemden die een andere wijkplaats dan Palestina zochten en de organisaties die hen daarbij wilden helpen. De in 1935 in Groot-Brittannië opgerichte Freeland League for Jewish Territorial Colonization was zo een organisatie, die volledig los stond van het zionisme. De Freeland ligue noemde zich ‘territorialistisch’ omdat Palestina voor hen geen optie was. Australië kwam als eerste in het vizier, maar nadien werd er uitgekeken naar Suriname als mogelijkheid. Vlak na de oorlog kwamen er onderhandelingen met Nederland en Suriname op gang en in de loop van 1947 zag het er zelfs even naar uit dat de Liga succes zou boeken en dat 30.000 joods immigranten zich in het Saramaccadistrict zouden kunnen vestigen. Tot 1956 bleef de kans bestaan dat dit plan zou lukken, maar in dat jaar werd het definitief afgevoerd. De uitgebreide studie van Alexander Heldring onderzoekt waarop deze hoop gebaseerd was. Het blijkt dat één van de grootste dwarsliggers de zionistische beweging zelf was, die vreesde dat het Saramaccaproject als een acceptabel alternatief voor een Joodse staat in Palestina kon worden beschouwd.
In zes kloeke hoofdstukken schetst Heldring het territorialisme van Australië tot Suriname, de gespannen verhouding met de zionistische organisaties en het kolonisatieplan voor Palestina of Suriname. De auteur gaat zeer uitvoerig in op de weerstanden van Nederlandse en Surinaamse zijde, wat uiteindelijk zal leiden tot een opschorting van de onderhandelingen en het einde van het Saramaccaproject.
Het is de grote verdienste van Alexander Heldring dat hij een episode die tot nu toe amper de geschiedenisboeken heeft gehaald, grondig heeft uitgespit. Dit monnikenwerk is vooralsnog enkele beschikbaar in een wetenschappelijke verpakking die misschien een aantal potentiële lezers zou kunnen afschrikken. Naast deze wetenschappelijke zou een meer vulgariserende publicatie zeker op zijn plaats zijn.
Het derde boek is alweer van een heel andere orde en verschijnt in het Engels. De auteur ervan, Marten Schalkwijk, is een vooraanstaande Surinaamse intellectueel, nu verbonden aan de Anton de Kom universiteit in Paramaribo. In 1994 beëindigde Schalkwijk zijn sociologiestudies aan de Cornell University in de Verenigde Staten met een omvangrijke dissertatie over de koloniale staat in de Caraïben en toegespitst op Suriname. Het is een structurele analyse van Surinaamse elitenetwerken in de economie, in het staatsapparaat en in de publieke sfeer van de burgerlijke maatschappij. Deze dissertatie is nu in een Engelse paperbackversie toegankelijk voor de geïnteresseerde lezer.
In een eerste deel ontwerpt Schalkwijk een theoretisch kader om de koloniale maatschappij binnen het concept van de koloniale staat beter te kunnen begrijpen. Om de machtsverdeling goed te kunnen illustreren wendt hij methodes aan uit de wiskundige sociologie. Hij bestudeert niet alleen het tot stand komen van een Joodse gemeenschap, maar besteedt ook veel aandacht aan de genese van de Marronsgemeenschappen die zich buiten de invloedsfeer van de Nederlanders in Suriname hebben ontwikkeld. In deze studie brengt Schalkwijk sociale gegevens rond bevolking, etniciteit, religie, onderwijs in verband met economische cijfers die betrekking hebben op prijzen, import en export, taksen, overheidsbudgetten en types van plantages. Het geheel levert ons een beter beeld op van de natuur van de koloniale staat.
Dit academisch werk dat zweeft tussen sociologisch en historisch onderzoek, situeert zich op een behoorlijk hoog abstractieniveau en richt zich in de eerste plaats naar specialisten in de materie. Dit is baanbrekend werk dat als voorbeeld kan worden gesteld voor kwalitatief hoogstaand en eigen Surinaams onderzoek. Ik hoop dat Surinaamse studenten en docenten aan de Anton de Kom Universiteit hieruit inspiratie zullen kunnen putten om verdere studie te verrichten naar de wordingsgeschiedenis van hun land.
(Uitpers
nr. 141, 13de jg., april 2012)
