Voor de vierde keer heeft een Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI) de uitlevering aan Spanje geweigerd van het tot Belg genaturaliseerde Baskische echtpaar Luis Moreno en Rakel Garcia. Dat gebeurde op 22 juni nadat Spanje, dat het echtpaar beticht van samenwerking met de Baskische ETA, in februari opnieuw een uitleveringsverzoek indiende op basis van de nieuwe wet op het Europees aanhoudingsbevel, die sedert 1 januari 2004 van kracht is en uitlevering vergemakkelijkt. Met de weigering lijkt er een einde te komen aan een al tien jaar aanslepende saga.
Advocaat van het echtpaar is Paul Bekaert, die ook al naam maakte met de verdediging van de extremem-linkse Turkse Fehriye Erdal, wier uitlevering – totnogtoe vergeefs – door Turkije werd gevraagd. Ook Turkije denkt er aan het Europees aanhoudingsbevel te gebruiken voor een nieuwe poging tot uitlevering. In Nederland dreigt de uitlevering van de Koerdische activiste Nuriye Kesbir, ondanks bezwaren van de Verenigde Naties. Een gesprek met Paul Bekaert over de uitwijzingsproblematiek.
Nuriye Kesbir komt uit Turkije. Kan zij worden uitgewezen op basis van die nieuwe wet?
Het Europees aanhoudingsbevel is niet van toepassing op Turkse onderdanen die in Nederland verblijven en die zouden moeten uitgeleverd worden aan Turkije. Het is het Europees uitleveringsverdrag van 1957 dat van toepassing is. In dat verdrag van 1957 staat dat men niet om politieke redenen kan uitgeleverd worden. Daar staat ook in dat, als men vreest slecht behandeld te zullen worden, dat men dan de uitlevering moet weigeren. De voorwaarden om uit te leveren onder het verdrag van 57 zijn veel strenger dan de voorwaarden in het huidige Europees aanhoudingsbevel tussen landen van de Europese Unie.
Bestaat er geen groeiend spanningsveld tussen de Europese antiterrorismewetten en het internationaal recht van de mensenrechten?
Het is een algemene tendens om de veiligheid voorop te stellen ten koste van de mensenrechten. Veiligheid is belangrijker voor veel mensen dan mensenrechten. Het Europees aanhoudingsbevel is duidelijk één van die tekenen aan de wand waarbij men zonder te veel om te kijken naar mensenrechten, mensen uitlevert aan regimes die geen enkele waarborg bieden, zelfs ook niet lidstaten binnen de Europese Unie.
Luisteren rechters naar argumenten van mensenrechten of is het allemaal antiterrorisme wat de klok slaat?
In België, in de zaak van de Basken, hebben we zeker niet te klagen van de rechters. Drie maal [inmiddels al vier keer, nvdr] op een rij heeft de Belgische justitie de uitlevering van de Basken naar Spanje geweigerd. Op dat vlak kunnen wij niet klagen. Maar rechters moeten opereren binnen de grenzen van de wet. Als die Europese uitleveringswet er is, kunnen de rechters niet buiten de wet treden om een uitlevering te weigeren.
Bestaat er een groot verschil tussen België en Nederland wat betreft uitlevering?
België heeft een traditie om niet zo vlug uit te leveren. Nederland levert veel vlugger uit dan België. België heeft ook een nationalistische traditie en de solidariteit met volksminderheden en staatloze volkeren is veel groter in Vlaanderen dan in Nederland.
Welk is in Nederland de legale basis om Nuriye Kesbir uit te leveren?
De basis is het Europees uitleveringsverdrag van 1957 dat zegt dat men niet mag uitleveren voor politieke misdrijven. Men mag ook niet uitleveren aan landen waar de doodstraf bestaat. Welnu, men beweert dat in Turkije de doodstraf is afgeschaft door de grondwet, maar dat is niet juist. De doodstraf is afgeschaft behalve in tijden van oorlog en in geval van terrorisme. Dus de doodstraf is niet afgeschaft. En in België heeft men ook voorbehoud gemaakt: als er uitzonderingsrechtbanken bestaan, mag men ook niet uitleveren. Er bestaan nog altijd uitzonderingsrechtbanken in Turkije, hoewel men ook beweert dat die zullen afgeschaft worden. Maar die bestaan nog altijd.
Eén van de argumenten om uit te leveren is juist: Turkije is de laatste maanden aan het democratiseren, dus zou Nuriye Kesbir een rechtvaardig proces kunnen krijgen, of niet soms?
Als men het Europees uitleveringsverdrag toepast en ook het Europees Verdrag voor de mensenrechten, dan kan men volgens mij een politieke militante niet uitleveren aan Turkije. Turkije heeft op dit ogenblik zeker niet voldoende waarborgen op dat vlak. Zeer zeker niet.
Hoe ziet u de evolutie wat betreft uitlevering in de volgende jaren?
Ik zie de toekomst zeer somber in. Kijk maar naar de Patriot Act in de USA. De mensen die zich helemaal geen zorgen maken over strenge uitleveringswetten zijn vooral de mensen die geen recht op vrije meningsuiting nodig hebben, omdat ze geen mening hebben, het zijn vooral de mensen die geen recht op vrijheid nodig hebben omdat ze toch niet van hun vrijheid beroofd worden, of recht op vrije pers omdat ze toch geen kranten uitgeven. Het zijn vooral dragers van ideeën die het slachtoffer zullen worden van een streng uitwijzingsbeleid, want die mensen hebben juist die rechten nodig.
Wat kan men wettelijk doen om een beetje een tegengewicht te vormen tegen die strenge uitwijzingswetten?
Een voorbeeld: wij stappen met de mensenrechtenorganisatie naar het arbitragehof in België om de wet op het Europees uitleveringsbevel te vernietigen. Wij kunnen juridische middelen gebruiken. We kunnen ook aan politiek lobbywerk doen, vooral op niveau van de Europese Unie, het Europees parlement. En niet te laat beginnen, zoals het geval was met het Europees aanhoudingsbevel. We moeten het doen voor de beslissingen genomen worden en niet achteraf.
VN hebben bedenkingen bij uitleverinng
De Verenigde Naties hebben minister Donner van Justitie verzocht om Nuriye Kesbir, een kopstuk van de Koerdische Arbeiderspartij (PKK), niet zomaar uit te leveren aan Turkije. Dat meldde de Nederlandse Volkskrant op 9 juni. De Koerdische zou gevaar lopen om te worden gemarteld meent de Speciale Rapporteur van de Verenigde Naties inzake Martelingen, Theo van Boven.
Volgens de Verenigde Naties is uitlevering aan Turkije onverantwoord en moet Nederland keiharde garanties voor haar veiligheid eisen. Ook moet Kesbirs situatie, eenmaal in Turkije, nauwgezet worden gecontroleerd. De VN pleiten ervoor dat onafhankelijke waarnemers Kesbir in haar cel bezoeken.
De Hoge Raad oordeelde vorige maand dat er geen bezwaren waren om de 42-jarige Kesbir uit te leveren aan Turkije. De Turkse regering verdenkt Kesbir ervan dat zij tussen 1993 en 1995 minstens 25 aanslagen op militaire doelen in Turkije heeft gepleegd en wil haar daarvoor berechten. Kesbir spreekt de beschuldigingen tegen. De Hoge Raad adviseerde wel minister Donner garanties te laten vragen aan Turkije dat ze niet wordt gefolterd. Ook moet hij erop toezien dat ze een eerlijk proces krijgt. Donner heeft inmiddels bij de Turken om garanties gevraagd en wacht op antwoord, laat een woordvoerder weten.
De advocaten van Kesbir zijn verheugd met de brief van de VN. Volgens raadsman Victor Koppe is dit de eerste keer dat de VN iets dergelijks aan Nederland vragen. Koppe: ‘Aangezien ook Human Rights Watch en Amnesty International al eerder kenbaar hebben gemaakt dat Nederland haar niet moet uitleveren, kan Donner niet anders beslissen dan Kesbir niet aan Turkije over te dragen.’
(Uitpers, nr. 55, 5de jg., juli-augustus 2004)
