Kris Merckx, Dokter van het volk, EPO, Berchem, 2008, 422 blz. ISBN 979-90-6445-497-4, prijs: 20 euro
Kris Merkx liet het jachtige activisme even achter zich om zich aan een politieke biografie te wagen waarin hij onder meer optreedt als dokter van het volk en de (mede)stichter van Geneeskunde voor het Volk. Het is het verhaal geworden van een consequente mei ’68 die veertig jaar later én ouder terugblikt: nog steeds een bevlogen marxist, maar minder gelijkhebberig dan het leninistische Amada en achteraf de PVDA ooit waren.
Een geboortedatum van de auteur Kris Merckx – hij moet van 1944 zijn – wordt niet uitdrukkelijk vermeld, wél het ontstaan van AMADA (Alle Macht Aan de Arbeiders) in oktober 1970 en de eerste groepspraktijk van Geneeskunde voor het Volk in Hoboken op 4 januari 1971. Hierdoor wordt de teneur van dit omvangrijke boek (422 pagina’s!) zeer goed aangegeven.
Dokter van het volk is geen biografie maar een reconstructie van twee politieke organisaties waarmee de naam Kris Merckx onlosmakelijk verbonden is. In zeven kloeke hoofdstukken, rijkelijk geïllustreerd, schetst Merckx aan de hand van zijn geheugen en tijdsdocumenten wat een dokter van het volk en een geneeskunde voor het volk hebben verwezenlijkt. En dat is niet weinig.
Na de oprichting van AMADA, samen met onder andere Jan Saeys, begint in het rode bolwerk van Hoboken waar de combattieve scheepsherstellers actief waren, de jonge dokter Merckx en zijn collega-kameraad Michel Leyers aan een heel bijzondere en alternatieve artsenpraktijk. Via gratis en kwaliteitvolle geneeskundige verzorging willen zij een stukje ‘communisme in het klein’ realiseren. Zij willen niet alleen een goede en sociale dokter zijn voor de individuele patiënt. Dat is volgens hun gepolitiseerde neus dweilen met de kraan open. Zij willen op korte termijn het afdwingen van bepaalde verbeteringen en ‘op langere termijn de realisatie van een maatschappij die zich tot doel stelt de ziekmakende toestanden terug te dringen en uit te schakelen’ (p. 80).
Gevecht met de Orde
Een belangrijk deel van dit boek gaat over het gevecht met de orde van geneesheren. In plaats van toe te geven aan de druk van de Orde laat Merckx zich via Ludo Martens inspireren door een uitspraak van Mao: “Ons uitgangspunt is het volk van ganser harte te dienen en ons in alle gevallen te baseren op de belangen van het volk, niet op iemands eigenbelang.” (p. 107) Schorsing, boetes en pogingen om hem door psychiaters ontoerekeningsvatbaar te laten verklaren kunnen hem niet klein krijgen zodat hij op p. 174 niet ten onrechte kan zeggen: “De Orde zoals we ze gekend hebben, is stilaan verleden tijd.” Ook de Geneeskunde voor het Volk is geen doodlopend spoor geworden. Integendeel. Met enige fierheid schrijft Merckx: “Op dit ogenblik zijn al 165.000 patiënten in dat systeem (van forfaitaire betaling) gestapt, van wie 20.000 van Geneeskunde voor het Volk. Er zijn al 80 medische huizen of wijkgezondheidscentra tot het forfaitsysteem toegetreden, een meerderheid daarvan bevindt zich in Wallonië. De patiënten kunnen zich er gratis laten verzorgen door 290 huisartsen, 7! kinesisten en 73 verpleegsters.” (p. 369) In een mooi hoofdstuk heeft Merckx het over ‘het spanningsveld tussen activisme en deskundigheid’ waarin hij de kiwicampagne van Dirk Van Duppen als een zeer geslaagd voorbeeld vermeldt.
God der Kleine Dingen
De persoonlijke situatie van Merckx en zijn levensgezellin Annemie Mels wordt in het boek niet belicht, behalve op enkele plekken waaruit het consequent gedrag van beiden blijkt. Zo benadrukt Merckx ergens achteraan dat zij sinds 1979 in een huurappartement wonen van de Antwerpse huisvestingsmaatschappij Perisfeer in de wijk Kleine Heide van Hoboken. Op enkele bladzijden legt hij uit hoe het kan dat een dokter en een lerares al levenslang tussen de gewone mensen wonen.
Uit heel dit boek komt een persoon te voorschijn die gedurende veertig jaar op een zeer consequente manier invulling heeft gegeven aan zijn politieke stellingname. Dat consequent gedrag is op sommige momenten in zijn leven wel eens omgeslagen in hardleerse betweterigheid. “Die betweterigheid van vroeger is nu gelukkig weg,” schrijft Merckx himself. “Daardoor is der principiële inzet van Geneeskunde voor het Volk in dossiers als kiwi en openbare ziekenhuizen duidelijker en kunnen we vlotter samenwerken met andere organisaties.” (p.405)
De terugblik van Merckx is niet gespeend van zelfrelativering waardoor het geheel een zachter, minder politiek opgefokt karakter krijgt. Op verscheidenen plaatsen komt een mildere Merckx op de voorgrond. “Ik heb allang aanvaard dat ik niet de grote verwezenlijking van mijn idealen zal meemaken. Maar als ik rugpijn erkend kan krijgen als beroepsziekte voor dokwerkers, als ik een bijdrage zou kunnen leveren aan het goedkoper maken van medicijnen, dan kan ik me daaraan optrekken.” (p. 317) De God der Kleine Dingen is ook bij Merckx niet ver weg. Die bescheidenheid siert Merckx en maakt hem tot een revolutionair met relativeringsvermogen waardoor de ongenadige scherpte van een marxistisch-leninistisch jargon tot menselijke proporties wordt herleid.
Dokter van het volk is een boeiend en rijk gedocumenteerd tijdsdocument ( met mooie Masereelachtige linografieën van Marc Jambers) van een consequente mei ’68er die veertig jaar later én ouder terugblikt als een nog steeds bevlogen marxist, maar die dat minder gelijkhebberig doet dan het leninistische AMADA en achteraf de PVDA dat deden.
(Uitpers, nr 106, 10de jg., februari 2009)
U kunt dit boek via de link hieronder rechtstreeks bestellen bij:
en wie via Uitpers bestelt, helpt Uitpers!
De link:
http://www.groenewaterman.be/anne/index.dll?webpage=index.htm&inpartcode=832953&refsource=uitpers
