11 april werd een bewogen dag, met verkiezingen in Ecuador, Peru en Bolivië, drie Andes-landen maar daarom nog niet direct vergelijkbaar. Toch is er geen enkel land waar de verkiezingen tot meer democratische stabiliteit zullen leiden. Gek genoeg is het land met de belangrijkste verandering, een echte wissel van de macht, ook het land met de grootste stabiliteit: Cuba (zie hier)
Peru
Neem Peru, een land dat van stabiliteit enkel kan dromen (zie hier)
Een goede twintig jaar geleden nog verwikkeld in een harde guerrilla-oorlog van het maoïstische ‘Sendero Luminoso’ dat dood en verderf zaaide, vooral in het binnenland. De oorlog ertegen was een aaneenschakeling van mensenrechtenschendingen en heeft nagenoeg evenveel doden geëist.
Het is de dochter van de President van toen, Keiko Fujimori, die met nauwelijks 13,3 % van de stemmen naar de tweede ronde van de presidentsverkiezingen gaat op 6 juni. Als eerste kwam Pedro Castillo uit de bus, met 19 %. Ondanks de stemplicht waren er 28 % onthoudingen.
Dat laatste kan verbazen, aangezien iedereen met het hart links de hoop op Veronika Mendoza had gesteld, gematigds links en huidig parlementslid. Er werd gevreesd dat Pedro Castillo, radikaal links, wel wat stemmen van haar kon afnemen, maar nooit dat de rollen zouden worden omgedraaid. Pedro Castillo komt uit Cajamarca, het arme Noorden van Peru en is er leraar en syndicalist. Voor de economie pleit hij voor nationaliseringen en een traditioneel socialistisch programma. Maatschappelijk moet zijn conservatisme niet onderdoen voor dat van Keiko, tégen abortus en vrouwenrechten, vóór traditionele familiewaarden, tégen rechten voor LGTBs.
Pedro Castillo en Veronika Mendoza waren de enige kandidaten van links, de zestien anderen zijn uitgesproken rechts. Zuiver mathematisch gezien maakt Pedro Castillo daarom geen kans, maar de afkeer van Keiko is zo groot dat je nooit weet. In de peilingen staat hij met 42 % momenteel als grote kanshebber, Keiko volgt op 31 %. Meer dan 15 % zou blanco of ongeldig stemmen en 11 % weet het nog niet.
Het kan dus alle kanten op en het staat vast dat de campagnes tégen elk links beleid op volle toeren draaien. ‘Geen marxisme of communisme, geen Noord-Korea’ wordt nu geschreeuwd. Peru wil geen Venezuela worden, zo klinkt het nog, en je kan er donder op zeggen dat mocht Castillo winnen, zijn beleid meteen geboycot wordt door het bedrijfsleven. Wij willen een sociale, markteconomie, geen klassenstrijd’ roept Keiko. Maar Keiko wordt vervolgd voor corruptie en witwassen van geld tijdens haar vorige campagnes in 2011 en 2016, net zoals enkele vorige Presidenten in het kader van contracten met het Braziliaanse Odebrecht.
Twee dingen staan vast: Peru krijgt een conservatieve President en twee, geen van beide ‘winnaars’ in de eerste ronde kunnen voldoende legitimiteit bieden. De twee kandidaten samen haalden in de eerste ronde nauwelijks 32 %, dat biedt geen uitzicht op stabiliteit waar Peru nochtans een grote behoefte aan heeft. Pedro Castillo mag een economisch interessant programma hebben, of hij het ooit zou kunnen uitvoeren is bijzonder twijfelachtig.
Hoeft het gezegd dat romanschrijven Mario Vargas Llosa zijn steun al aan Keiko Fujimori heeft gegeven, de ‘kandidaat van het minste kwaad’, zo zei hij.
Bolivia
In buurland Bolivia is er evenmin reden om erg gelukkig te zijn. In de eerste ronde van de lokale verkiezingen op 7 maart deed MAS, ‘Movimiento al Socialismo’ van Evo Morales het al niet zo erg goed, zeker niet in de steden (zie hier) .
Slechts twee van de tien grote steden zijn nog in handen van MAS, La Paz en Cochabamba worden nu bestuurd door de oppositie. En in Cruz wordt Luis Fernando Camacho burgemeester, de man die een grote rol speelde bij de staatsgreep tegen Evo Morales.
Te vermelden is ook dat El Alto, bij La Paz in handen komt van Eva Copa die door MAS de laan werd uitgestuurd wegens steun aan de interimregering van Janine Anez.
In kleinere steden en dorpen behoudt MAS wel de macht met ongeveer 70 % van de 342 burgemeesters.
Het betekent dat Luis Arce die enkele maanden geleden nog met een overtuigende 55 % de Presidentsverkiezingen won – en daarmee alle claims van het ‘volksprotest’ tegen MAS tegensprak – inmiddels een goed miljoen kiezers is verloren.
Evo Morales riep op een grondige analyse te maken om te zien wat en waarom het mis liep. Het kan een troost zijn dat de winnende oppositie wel erg is verdeeld. Maar makkelijk besturen wordt het niet in de komende jaren.
Ecuador
Het meest trieste resultaat werd bereikt in Ecuador.
De twee kandidaten voor de tweede ronde, Andrès Arauz, pupil van Rafael Correa, haalde eerder 32,72 %; Guillermo Lasso, conservatief neoliberaal bankier 19,74 %. Op een haar na haalde die het van kandidaat nummer drie, Yaku Perez van de inheemse partij Pachakutik. Kandidaat nummer vier was Xavier Hervas, sociaal-democraat, met 15,68 %.
Het was van meet af aan duidelijk dat mocht ‘links’ zich hebben verenigd, het neoliberalisme geen schijn van kans maakte. Het liep echter meteen mis. Hervas stelde nooit met Arauz te willen samenwerken. Yaku Perez schreeuwde moord en brand omdat er fraude zou zijn geweest. Net zoals in Bolivië in 2019 werd meteen duidelijk dat het vooral de haat tegen alles wat ‘correísme’ wordt genoemd – en in Bolivia was dat Evo Morales – het haalde van elke rationele overweging om het neoliberalisme te stoppen.
Kortom: het werd een verkiezing voor of tegen correísme en het neoliberalisme won. Het is een schrale troost dat Andrès Arauz toch 48 % van de stemmen binnenhaalde. Hij verloor het presidentschap. (Voor meer details zie hier en hier).
De inheemse beweging is diep verdeeld. Yaku Perez – over wie wilde verhalen de ronde doen – voerde campagne zonder rekening te houden met het programma van CONAIE, de inheemse koepelorganisatie. De voorzitter van CONAIE riep op om voor Arauz te stemmen, maar de organisatie sprak hem tegen. Yaku Perez riep op een ‘ideologisch ongeldige stem’ uit te brengen. Zo gebeurde. Bijna twee miljoen stemmen, 17,9 %, wat voldoende zou zijn geweest om Arauz te doen winnen, gingen verloren.
Toch zal ook Lasso het niet makkelijk krijgen. In het Parlement heeft hij slechts 12 van de 137 zetels. Het correísme heeft er 48 en Pachakutik 27. Alles hangt nu af van wat Yaku Perez zal beslissen en of hij, zoals vóór de verkiezingen duidelijk bleek, hij steun zal verlenen aan de nieuwe President.
De ‘markten’ reageerden erg positief op deze neoliberale verkiezingsoverwinning. Guillermo Lasso sprak al verzoenende woorden, hij beloofde twee miljoen banen en tweehonderdduizend sociale woningen, maar ging wel al op bezoek bij de Colombiaanse President, Ivan Duque, om over ‘veiligheidsproblemen’ te praten. Het IMF staat klaar om te helpen
