Neen, met deze titel wordt niet verwezen naar het vele geweld dat tot vandaag de Mexicaanse samenleving treft. Er wordt niet verwezen naar de gefaalde ‘war on drugs’ die President Calderón zo’n twintig jaar geleden begon.
Het gaat wel om het vele brute geweld, vanaf de jaren ‘50 tot in de jaren ’80 van vorige eeuw tegen alles wat links was.
We weten alles over de guerrilla van Fidel Castro, we kennen de guerrillabewegingen van Guatemala, El Salvador en Nicaragua. We weten dat de staatsgreep tegen President Salvador Allenda formeel meer dan 3000 mensenlevens heeft gekost. We weten dat de militaire dictatuur in Argentinië zo’n 30.000 slachtoffers heeft gemaakt. We kennen het plan Condor, de samenwerking tussen militaire regimes van Zuid-Amerika om linkse dissidenten te achtervolgen.
Wat weten we over Mexico? Over de vele guerrillabewegingen, gewone betogingen van studenten, over de moorddadige repressie? Zo goed als niets.
Een vonnis, eindelijk!
Op 22 augustus 2024 werd voor het allereerst een vonnis geveld door een federale rechtbank in Mexico tégen wat nu officieel ‘staatsterrorisme’ wordt genoemd. Het is een werkstuk van 665 bladzijden, met niet eens ‘nieuwe’ feiten, maar een officiële bevestiging van zaken die geweten en gekend waren maar nooit formeel werden vastgelegd.
Vooral in de jaren ’60 en ’70 werden ‘dissidenten’ vervolgd, gearresteerd, gemarteld, gedood en in jutezakken uit vliegtuigen in zee gedumpt. Volgens militaire bronnen zijn zo’n 1500 jonge mensen op deze manier ‘verdwenen’. Er waren klandestiene gevangenissen, standrechtelijke executies, verkrachtingen van vrouwen en kinderen. Tussen 1971 en 1984 werden bovendien hele gemeenschappen verdreven of totaal vernietigd.
De bewijsstukken zijn niet alleen getuigenissen van militairen, maar tevens een zorgvuldig bijgehouden boekhouding van de moorden en alle technische gegevens van de vluchten. Er wordt in detail omschreven hoe men te werk ging. Gevangenen werden, na te zijn gefolterd, geblinddoekt en met vastgebonden handen op een bankje geplaatst in een militaire basis in deelstaat Guerrero, vlakbij het strand. Het was alsof ze werden klaargezet voor een foto, maar ze kregen een nekschot. Om bloedsporen te vermijden werd het hoofd snel in een plasticzak gestoken, vervolgens het lichaam in een jutezak, met stenen, en zo het vliegtuig in. Het wapen was telkens hetzelfde, met een geluidsdemper – het ‘zwaard der gerechtigheid’ genoemd. Ook dissidente militairen die niet wilden meewerken ondergingen hetzelfde lot.
De opdrachtgever was het leger en de President werd op de hoogte gehouden.
Het vonnis werd mogelijk gemaakt door de hardnekkigheid van familieleden van de verdwenen personen, en met name van één jongeman die precies deze week vijftig jaar geleden werd gearresteerd.
Het vonnis beveelt de Procureur Generaal van de Republiek ook verder onderzoek te doen naar de militaire en civiele verantwoordelijken voor deze feiten. Sommigen van hen zijn nog in leven, o.m. een kapitein die later, onder President Zedillo, Minister van Defensie werd.
Dit zijn inderdaad geen nieuwe feiten. Onder President Vicente Fox (2000-2006) werd een ‘speciale onderzoeksgroep ingesteld voor politieke en sociale bewegingen uit het verleden’. De voorzitter daarvan verklaarde in 2005 voor het parlement dat het onderzoek nooit ernstig werd genomen, rechters lachten er eens mee en maakten er zich makkelijk van af. De rechterlijke macht is mee schuldig.
Onder huidig President Lopez Obrador kwam er een ‘Commissie voor toegang tot de waarheid over de vuile oorlog’, waar nog eens alle feiten op een rijtje werden gezet.
Belangrijk is vooral dat dit vonnis duidelijk aangeeft dat het niet om geïsoleerde feiten gaat, maar om vaste patronen, om systematisch staatsterrorisme.
Moet het gezegd dat, achter de schermen, de CIA mee de touwtjes in handen had?
En nog veel meer
Mexico werd zeventig jaar lang bestuurd door één partij, ontstaan uit de revolutie van begin 20ste eeuw, de PRI of partij van de institutionele revolutie. Het werd wel eens een ‘perfecte dictatuur’ genoemd, hoewel er om de zes jaar democratische verkiezingen waren.
Linkse dissidentie is er altijd geweest en werd altijd onderdrukt. Tot 1977 was de communistische partij verboden.
Guerrillagroepen waren er vanaf de jaren ’50. In 1965 was een belangrijke groep actief in Chihuahua, later in Guerrero met de ‘Partij van de armen’ van Lucio Cabañas. Het protest was vooral gericht op de grootgrondbezitterrs en de erbarmelijke leef- en werkomstandigheden van de dagloners. Er was ook een grote staking van spoorarbeiders.
Op 2 oktober 1968 – tien dagen vóór de Olympische Spelen in Mexico! – werd een grote studentenbetoging in Tlateloco – het plein van de drie culturen in Mexico Stad – uiteen geschoten. Het aantal doden is nooit precies gekend, men schat tussen 300 en 400. Meer dan duizend jongeren werden gearresteerd.
Vanaf 1969 begonnen de eerste ‘verdwijningen’.
Op 10 juni 1971 vond in Mexico Stad de ‘halconazo’ plaats, een actie van paramilitairen – ‘halcones’ – tegen alweer studenten die gewond in het ziekenhuis daar werden afgemaakt. Balans: 225 doden.
Eind september van dit jaar zal het precies tien jaar geleden zijn dat 43 studenten van Ayotzinapa, Guerrero, ‘verdwenen’. Er is nationaal en internationaal onderzoek, de ouders van de slachtoffers blijven actie voeren om te weten wat er met hun kinderen is gebeurd. Onder de vorige regering van Peña Nieto werd een ‘historische waarheid’ bekend gemaakt die echter kant noch wal raakt. Alles zit vast. Men vermoedt een belangrijke rol van het leger.
Geen toeval
Het is geen toeval dat deze feiten nu formeel aan het licht worden gebracht. Op 1 oktober neemt een nieuwe President, Claudia Sheinbaum, de macht over. President Lopez Obrador heeft zijn belofte om de zaak van Ayotzinapa op te helderen, niet kunnen inlossen. Dat weegt. Met dit vonnis wordt dit deels gecompenseerd.
Bovendien staat het land momenteel in rep en roer wegens een hervorming van justitie die de President nog op de sporen heeft gezet en die in September nog zijn beslag kan krijgen.
De rechterlijke macht is grotendeels corrupt, dat werd nog eens bewezen. Criminelen die worden opgepakt kunnen binnen de kortste keren weer worden vrijgelaten. Witteboordcriminelen kunnen makkelijk huisarrest krijgen of gewoon worden vrijgesproken. Magistraten hebben zichzelf bovendien gigantische lonen toegekend. Dat zijn de argumenten voor de hervorming. Het nieuwe vonnis kan ze enkel nog sterker in de verf zetten.
Er wacht Claudia Sheinbaum geen makkelijke opdracht. Alles zag er mooi en kalm en goed uit. Met uitzondering van het buitensporig geweld in Mexico staan alle economische en sociale indicatoren op groen. Er is hoop op nog meer positieve ontwikkelingen. Tot de verkiezing zelf die aan de linkse partij Morena een gekwalificeerde meerderheid gaf waarmee de grondwet kan worden hervormd. De plannen liggen klaar. Maar dat was buiten de reactie van binnenlands en buitenlands rechts gerekend. De messen worden nu geslepen.
