Hoe staat Colombia er nu voor na de ondertekening van het vredesakkoord in 2016? “Is vrede en verzoening tussen de strijdende partijen mogelijk in een land, dat generatieslang getekend is door geweld? Want geweld verandert mensen”. Die vragen heeft Karin Anema zich gesteld.
Geboeid door het vredesproces heeft ze verschillende keren voor periodes van meer dan een maand van eind 2017 tot september 2019 in Colombia verbleven en heeft er vele tientallen mensen over de oorlog en de vrede aangesproken. Daarover brengt ze in haar boek “De wet van de stilte” verslag uit.
Verhalen van pijn, leed en de moeilijkheden van slachtoffers en van oud-strijders staan daarin centraal. Een voorbeeld is de getuigenis van de landbouwkundige Alonso, ontvoerd door de FARC toen hij boeren voorlichting gaf in biologische landbouw.
“De ontvoering heeft mijn leven verwoest: financieel, mijn sociale omgeving, mijn gezinsleven.”, zegt hij. “Het is onmogelijk om een eerlijke vriendschap te hebben met mijn vrienden. Ik kan niets zeggen. Het onbegrip is heel groot. Dat doet pijn.”, vervolgt hij. “Net als het wantrouwen. Waarom hebben ze jou gepakt, vragen zelfs mijn vroegere vrienden zich af.”
In de regio, waar hij voor de ontvoering werkte, begrijpen ze volgens hem niets van het gewapend conflict. “De mensen hebben niet de minste behoefte zich te verdiepen in het lot van de slachtoffers. Ze willen de verhalen niet in hun huis hebben, ze hoeven niet te weten wat er gebeurt. Hun levens hebben het contact verloren met de wereld waar al die wreedheden zijn begaan. Het gewapend conflict is iets wat zich op televisie afspeelt, iets wat je aan of uit kunt zetten of waarvan je het geluid zachter draait.”, besluit Alonso.
Niet alleen slachtoffers ook oud-strijders hebben het moeilijk hun plaats in de maatschappij terug te vinden. Zo voelen FARC-strijders zich niet aanvaard en verkiezen daarom hun verleden te verzwijgen: “Het zou deuren sluiten. De guerrilla is een stigma”. Ook de aanpassing aan het gewone leven vergt een inspanning. “In de FARC had ik perfect hiërarchische verhoudingen leren kennen. Daar was het essentieel om passief te zijn. Maar in het sociale leven werkt die hiërarchie niet, het kost me nog steeds moeite om iets te vragen of om me voor het voetlicht te brengen.”, vertelt Boris.
De mensen, die Anema te woord staan, lijken niet in de vrede te geloven. Stigmatisering, ontmenselijking, en wij-zij-denken vieren nog steeds hoogtij. Een vredesopbouwer vertelt haar: “De vrede gaat langzaam vooruit… Op zijn minst is er vrede op papier. We zijn erg voorzichtig. Er zijn veel dissidentengroepen. Moorden, veeroof, afpersingen en nieuwe ontheemden… het is er nog allemaal.”
Dat mensen de auteur over het geweld te woord staan, blijkt alles behalve evident te zijn. “Velen verkiezen te zwijgen uit angst voor represailles, die tot op de dag van vandaag reëel is”, legt ze uit. Bedreigingen kunnen uit allerlei hoeken komen. Het wantrouwen is nog groot. Zelfs onderling zwijgen familieleden. Een verspreking is voldoende om vermoord te worden, geen werk te krijgen of verdacht te worden. “Je kunt alleen overleven door je mond te houden of te vertrekken. Hier heerst de wet van de stilte.”, vangt ze op.
De stilte over het geweld maakt het voor de slachtoffers niet gemakkelijk. “’Geweld moeten we van binnen, stilzwijgend, verwerken. Dat betekent dat we van alles, weten, beleven, eronder lijden en daar vervolgens over zwijgen. Als je wel iets zegt, ben je niet zeker dat iemand je gaat helpen, veeleer zal het omgekeerde gebeuren en loopt het slecht met je af. Om geen risico te lopen, kies je ervoor om alles stilletjes te slikken.”, vertelt de gids Sebastian.
Toch is er hoop voor Colombia: toerisme. Het blijkt dat het land verborgen parels herbergt zoals Caños Cristales, de regenboogrivier, zo genoemd omdat de bodem van de rivier een aantal maanden bedekt is met gele, groene, blauwe en rode planten. Een ander verborgen parel is Ciudad Perdida, deVerloren Stad, ouder, rustiger en volgens sommigen mooier dan het bekendere en meer toeristische Machu Picchu in Peru.
“Misschien zal er in Santa Marta wel vrede zijn. Het toerisme is hier de redding. Er staan nu teveel belangen op het spel. Daardoor is er meer controle door het leger. Maar voor de rest van Colombia heb ik er geen geloof in.”, zegt Isidro.
Met “De wet van de stilte” brengt Anema een sterk pleidooi voor het belang van vredesopbouw na een gewapend conflict. Het werk is vlot leesbaar en is een aanrader voor wie interesse heeft in Colombia of in de gevolgen van gewapende conflicten.
