In het schitterend boek van journalist Aidan Hartley “The Zanzibar chest” wordt Somalië van de jaren ’90 als volgt beschreven: “Somalia was a failed state, with no government, none of the institutions that make a modern nation, not even a single proper school, laid low by famine and all-out war.” (1) Ondanks enkele goedbedoelde pogingen (UNO-interventie,
bemiddeling door zgn. frontlijnstaten) om tot verandering te komen is er vijftien jaar later
weinig veranderd.
Voor de kolonisatie
De miserabele toestand waarin Somalië sinds 1991 zich bevindt is het resultaat van drie factoren: de gevolgen van de kolonisatie door de Europese mogendheden (Italië, Engeland en Frankrijk), de gevolgen van de strijd voor de invloedssfeer tijdens de Koude oorlog tussen Sovjet-Unie en de USA en na de val van het stalinisme het mislukken van de strijd van de VS tegen het zgn. islamterrorisme.
Oorspronkelijk waren de Somali’s een nomadenvolk. In het boek “An introduction to African History” worden ze als volgt beschreven: “Nomadic pastoralism is the seasonal or constant movement of of people with their livestock in search of water and pasture. Nomadic
pastoralists practised minimal cultivation of crops combined with hunting and gathering. They subsisted almost entirely on the animal produce, i.e. milk, meat, blood.”(2)
In essentie was het een natie van nomaden die zich moesten standhouden in het harde en droge klimaat van de Hoorn van Afrika, dat voornamelijk uit woestijn bestaat .
De Somali’s zijn één volk met dezelfde cultuur, taal en één godsdienst, geïntroduceerd door
Islam-handelaars in de 9de eeuw. In tegenstelling tot andere Afrikaanse staten waar er
geen eenheid van taal, godsdienst of cultuur was en is tussen de verschillende culturen en etnische groepen, is dit bij de Somali’s wel het geval waardoor er bij de Somali’s een sterk
nationaliteitsgevoel ontstaan is gebaseerd op nomadentradities en -gewoonten . “Beneath this
passionate nationalism, however, lay a complex society based on clan-families, each one sub divided into-subclans. Somali’s asked each other not whence they came but to whom they were related.” (3)
De clan-basis van de Somalische gemeenschap zal een rol spelen bij het ontstaan van de “zgn. warlords” bij het uiteenvallen van de Somalische staat in 1991. De verschillende clans (de Darod, de Hawiye, de Isaq, de Dir en de Digil-Mirifleh) zullen dan vechten voor de
macht en de “buit”.
De Scramble for Africa:
Met de grote “Scramble for Africa” in de negentiende eeuw werden de Somalische communities verdeeld over vijf afzonderlijke entiteiten. De Fransen koloniseerden Frans Somaliland (een kleine enclave rond de haven van Djibouti), de Britten bemachtigden Noord-Somaliland en de Italianen Somalië met als hoofdstad Mogadishu. In het boek “The state of Africa” beschrijft Martin Meredith het als volgt: “The French occupied French Somaliland, a bleak enclave of lava-strewn desert surrounding the port of Djibouti at the southern entrance to the Red sea which they wanted as a coaling station; the British acquired northern Somaliland, initially to ensure that the British garrison at Aden was kept regularly supplied with meat, and the Italians established themselves in the Italian colony of Somalia, with a capital at Mogadishu.” (4)
Meer naar het zuiden werden de Somali’s geïncorporeerd door de Britse kolonisten in Kenia.
Daarenboven veroverde in de negentiende eeuw de Ethiopische keizer Menelik in het westen
het Ogadenplateau, waar ook Somali’s aanwezig zijn.
Na de onafhankelijkheid:
Bij de onafhankelijkheid in 1960 ontstond, wat men nu Somalië noemt – de fusie van British Somaliland met de Italiaanse kolonie – zonder de Somalische gemeenschappen van Ogaden (in Ethiopië), deze van het noorden van Kenia en deze van Somaliland (rond Djibouti) . In deze gebieden wonen nog zo’n 4 miljoen Somali’s. Vanaf het begin van de onafhankelijkheid bleef de ambitie om alle Somali’s te verenigen in één staat. Dit werd weerspiegeld in de vlag van Somalië, een ster die de vijf segmenten van het Somali-volk vertegenwoordigt.
Zo werd de nieuwe staat opgebouwd, rond een sterk nationalisme en rond vijf familie-clans, die elk vertegenwoordigers hadden in de inrichtende machten en de regering. Het nationalisme was het bindmiddel dat de verschillende clans bij elkaar hield in de eerste
jaren. De vereniging van alle Somali’s in één land stond vanaf het begin van de onafhankelijkheid op de agenda. Er werd overal aangeklopt voor wapens, maar de steun was erg beperkt.
De Koude oorlog
De opstand van de Somali’s in Ogaden en de steun aan de Somali’s in het Noorden van Kenia leidde tot niets. Ook een echt oorlogsconflict voor Ogaden leidt in 1964 tot een overwinning voor Ethiopië. Die situatie verandert echter wanneer na een militaire coup in 1969 van General Siad Barre Somalië uitroept tot een “marxistische” staat en volop
militaire steun krijgt van de Sovjet-Unie. In 1977 had het arme Somalia reeds een leger van 37.000 man, zware artillerie en een luchtmacht die beschikte over jet-fighters.
De tijd was rijp voor een oorlog tegen Ethiopië. Die draaide in 1978 echter uit op een ramp, vermits de Sovjet-Unie van kamp veranderde en samen met de Cubanen het “marxistisch” Ethiopië van Mengistu ondersteunde. De nederlaag in Ogaden van Siad Barre (van de
Marehenclan) leidde tot een revolte bij de andere clans.
Siad zond alle Russische raadgevers en personeel weg en kreeg daardoor de steun van de USA en Italië, die Somalië ondersteunden met wapens en voedselhulp, die op de zwarte markt verkocht werd door de Somalische elite. Ondertussen waren andere clans een guerrillastrijd tegen Siad begonnen met steun van Ethiopië en Somaliland.
Siad sloot echter een deal met de aartsvijand Ethiopië, dat ook geconfronteerd werd met de Eritrese guerilla. Zij besloten om te stoppen met steun aan de verschillende guerrillabewegingen: stop aan steun van Somalia aan de Eritrese guerilla en omgekeerd viel de steun van Ethiopië aan de Isaq-clan-guerilla weg. De oppositie vergeleek de overeenkomst met Ethiopië met het Hitler-Stalinpact van 1939. De Isaq-clan die ondertussen o.a.de regionale hoofdstad Hargeisa had veroverd werd gebombardeerd door Siad met duizenden burgerslachtoffers als gevolg.
De desintegratie van Somalië
Met de val van de Muur viel de interesse voor Somalia weg. De VS stopten in 1989 met economische en militaire steun. De desintegratie van Somalië begon. Somalie werd nu gecontroleerd door de diverse clans, allemaal tot de tanden gewapend. Siad Barre behield
een tijd Mogadishu maar moest uiteindelijk ook het land verlaten, in 1992. Hij liet een land in puin achter, geterroriseerd door diverse clanjongeren waar de clanoudsten geen controle meer over hadden; een land zonder scholen, zonder een leger, zonder instellingen. Voedselhulp geraakte niet bij degenen die het nodig hebben maar wordt door de diverse clans in beslag genomen. Vader George Bush die juist de overwinning behaald heeft in de Golfoorlog van 1991 ontdekt terug Somalia in zijn “New World Order”.
Wanneer een rapport spreekt van 2 miljoen hongerdoden en het blokkeren van de noodhulp door de milities is Bush klaar voor een interventie “Operation other than war”. Dit leidde echter tot een debacle, beter bekend als het Black Hawk-debacle.(6)
Alhoewel alles werd opgevat als een groot media-gebeuren – “Restore Hope for Somalia” met de VS als hoofdrolspeler, was het resultaat nefast voor de VS. Het meeste getrainde elitekorps van de VS wordt door de milities van Aideed opgejaagd in de straten van Mogadishu en twee gesneuvelde VS-soldaten worden onder het oog van de pers als trofees door de straten meegedragen. De VS trekken de troepen terug op 31 maart 1994.
Somalië zal vanaf dan voor de VS enkel nog belangrijk zijn in het kader van de “War on terror”. Alhoewel de Somalische islam nooit die extremistische trekken heeft gehad, heeft de VS reden om aan te nemen dat Al Qaida-cellen actief zijn in Somalië, dat er wapens gesmokkeld worden via de niet-gecontroleerde havens en dat er geld vanuit enkele Arabische staten stroomt naar de radicale Islamitische groepen in Somalië. Als bewijs verwijzen ze naar de bomaanslagen op de Amerikaanse ambassades in Nairobi en Tanzanië in 1998 en de meer recentere aanslagen op een hotel en een El Al-vliegtuig in Mombasa (Kenia). De verdachten van de aanslagen hadden banden met Somalië.
Bezorgdheid om mogelijke terroristische aanslagen (in o.a.Kenia) leidden tot verschillende maatregelen:
-Amerikaanse toeristen krijgen de raad om niet naar Kenia op vakantie te gaan tot groot ongenoegen van de Keniaanse regering;
– onder druk van de VS werd een anti-terrorisme-eenheid en -wet op poten gezet die
heel wat tegenkanting krijgt van de redelijk grote islamitische bevolking van Kenia.
Blijkbaar werd Somalië erg belangrijk voor de VS in het kader van hun “War on terror”.
Recente evolutie
De ontwikkelingen in Somalië het afgelopen jaar leidden tot nog meer bezorgdheid.
Terwijl enkele buren van Somalia (Igad-Intergovernment Authority on Development, waaronder Kenia), zochten naar een oplossing voor het “Somalische probleem”
en in oktober 2004 een nieuw Transnational National Government (TNG) – onder leiding van één van de “warlords” Yusuf – uit de grond stampten, veroverden de Islamist Courts (Unie van Islamitische Rechtbanken, nvdr) op tien dagen het grootste deel van Somalië, introduceerden de sharia en brachten relatieve rust in het land.
Hebben de Islamic courts banden met Al Qaida? De meningen verschillen; Zeker is dat enkele van de leiders van Hizb ul Shabaab (Partij van de Jeugd, nvdr) op de lijst van gezochte terroristen staan en dat de Islamic courts zich konden ontwikkelen dank zij financiën vanuit Arabische landen, enz.
Matt Bryden van de in Brussel gevestigde International Crisis group verwijst echter ook naar meer gematigde groepen binnen de Islamic Courts en de rol die ze gespeeld hebben in de strijd tegen de misdaad. De Islamic Courts realiseerden trouwens wat de
Transnational National Government moest doen nl. terug rust en orde brengen.
Er waren toch enkele uitwassen: het verbieden van Miraa (khat -een felbegeerde drug) , van
voetbalwedstrijden (de World Cup!), het sluiten van cinema’s. En een jihad tegen aartsvijand en christelijk Ethiopië. Insiders suggereerden dat de Islamic Courts gauw hun invloed bij de “gematigde” Somali’s zouden verliezen met deze maatregelen.
De VS konden echter niet wachten; Nadat ze een tijd de oude “warlords” ondersteunden tegen de Islamic Courts besloten ze de Ethiopische kaart te trekken. Hoogstwaarschijnlijk met Amerikaanse steun (wat tot hiertoe ontkend wordt) is het Ethiopische leger Somalië binnengevallen en heeft op zeer korte tijd de islamisten op de vlucht gejaagd en de nieuwe regering geïnstalleerd.
Vragen:
Eerst en vooral is er de rol van Ethiopië. Christelijk Ethiopië is sinds mensenheugenis een
aartsvijand van Somalië. Indien dit een operatie is van de VS-regering om Ethiopië in te schakelen als regionale politieagent (en niet zelf in te grijpen) kan de vraag gesteld worden of dit alles wel goed doordacht is. Nu al (zondag 7 januari) zijn er harde betogingen in Mogadishu tegen de aanwezigheid van Ethiopische troepen. Al Qaida heeft al opgeroepen voor een jihad tegen Ethiopië. Wat zal de reactie zijn van de grote Islamitische bevolking vnl. in Kenia?
Kenia heeft al de grenzen gesloten voor Somalische vluchtelingen (ook vrouwen en kinderen),
houdt razzia’s naar Somalische islamitische militanten, steunt volop de “nieuwe” nog te
installeren regering. Kenia is verplicht om partij te kiezen tegen de Islamic Courts en voor de Ethiopische oplossing. Dit met tandengeknars, gezien haar pogingen om ook als belangrijkste macht in de regio een rol te spelen. De mogelijkheid van een uitbreiding van het conflict
zit er dus in., zeker omdat er verschillende afscheidingsbewegingen actief zijn in de verschillende regio’s.
Ethiopië heeft daarentegen duidelijk belang bij de inval: nu heeft het een uitweg naar zee via Mogadishu en het laat zich gelden als regionale macht in de Hoorn van Africa met een door de VS getraind leger. Dit zal haar nog van pas komen wanneer er zal gediscussieerd worden met Egypte wat betreft het water van de Blauwe Nijl, dat in het Ethiopisch gebergte
ontspringt. Het is dus misschien ook een strijd om water, zoals The Nation-journalist Peter Kimani suggereert.(7)
Maar de meeste vragen kunnen gesteld worden bij de nieuwe Somalische regering. Zij bestaat grotendeels uit “warlords” van de Hawiye-clan, die de belangrijke havenstad Mogadishu
controleren. Zal er een opening komen naar de meer gematigde vleugel binnen de Islamic Courts? Of zullen de hardliners binnen de VS-regering het halen die de hele Islamic Courts als extremistisch beschouwen? Wat zal de reactie zijn van de “extremistische” delen van de Islamic Courts? Is hun terugtocht geen tactische keuze? Krijgen we een Iraakse situatie met
zelfmoordaanslagen? Beginnen ze een guerrillastrijd? Dit zijn vragen die hier in Kenia en elders gesteld worden en waarvoor vooralsnog geen antwoord is.
(Uitpers, nr. 83, 8ste jg., februari 2007)
Noten:
1) Zanzibar Chest- Adrian Hartley-Uitg: Harper Perrenial
2) Introduction to African History – Matthias A. Ogutu- Simon Kenyaneh
Nairobi-University Press
3) The state of Africa- A history of fifty years of independence- Martin Meredith
Free Press
4) The state of Africa- A history of fifty years of independence- Martin Meredith
Free Press
5) Dit wordt schitterend beschreven in “The Zanzibar chest”
6) De VS kregen het aan de stok met de toenmalige drugsmokkelaar en warlord Aideed. Volgens The Nation van zondag 7/01 wordt zijn zoon minister van Binnenlandse zaken in de nieuwe regering!!!
7) “The signing of a new treaty will culminate in the formation of the Nile basin Commission whose vision is to ensure equitable use of the Nile waters among member states. The signing ceremony will be held in February this year. ” The Nation 04.01
Bibliografie:
-The Nation- diverse artikels
-The Standard- diverse artikels
-East-African – diverse artikels
-Africa today- vol 12-no 11 Somalia -point of no return by Wairagala Wakabi
-Introduction to African History – Matthias A. Ogutu- Simon Kenyaneh, Nairobi-University Press
-The state of Africa- A history of fifty years of independence- Martin Meredith Free Press
-The scramble of Africa -Thomas Pakenham
-To the heart of the Nile- Pat Shipman
-I didn’t do it for you -How the world used and abused a small African Nation- Michela Wrong
