Een bestand tussen Israël en Hamas
Het bestand is er, het zal vanaf zondagmiddag luttele dagen brengen voor de kindjes van Gaza om rustig te kunnen slapen in hun instortende puinhopen. Dat is het, bijna onverwachte, goede nieuws.
Optimisten en pessimisten keken vrijdagavond samen uit naar de beslissing van de Israëlische regering van Benyamin Netanyahu om het wapenstilstandsakkoord dat op tafel ligt goed te keuren. Die beslissing kwam er diep in de nacht.
Dit akkoord zou zondag 19 januari ingaan, maar het had nog vele voeten in de aarde eer het van kracht kon worden. Dit omdat niet alleen premier Netanyahu tegen elk akkoord is dat hem zou hinderen bij het voortzetten van zijn oorlog tegen Gaza, maar ook zijn twee ministers Bezalel Smotrich (Financiën) en Itamar Ben Gvir (Nationale Veiligheid) die met hun twee uiterst rechtse partijen zijn regering overeind helpen houden, bij hoog en bij laag betoogd hebben dat zij uit de regering zouden stappen als zo’n akkoord aangenomen werd. Zij immers willen de oorlog voortzetten tot Gaza Hamas-vrij is en klaar om door Israëlisch Joodse kolonisten weer bezet te worden. De vraag was of zij dat inderdaad zouden doen — in die zin hing het akkoord aan het zijden draadje van de Israëlische interne politiek. Uiteindelijk zouden de twee ministers tegen het akkoord gestemd hebben, maar zij zouden niet uit de regering gestapt zijn.
Veelbetekenend is dat in Israël bijna nergens over een wapenstilstand gesproken wordt, men heeft het er over een gevangenenruil, waar die wapenstilstand een beetje als een voetnoot bijgevoegd wordt. Niemand heeft het over het beeindigen van een moorddadige oorlog die Israël militair en moreel uitput en in Gaza al hoeveel meer dan 50.000 doden heeft geëist.
Drie fasen
De omtrekken van het akkoord zijn ons welbekend: in mei vorig jaar lag het al op tafel. Het behelst een wapenstilstand in drie fasen. Maar het zal vallen of staan met de details.
In de eerste fase, die zondag 19 januari moet ingaan en zes weken duren, zouden beide kampen ten voorlopigen titel stoppen met schieten en bombarderen, en een ruil zou georganiseerd worden van 33 Israëlische gijzelaars van Hamas, voor een duizendtal Palestijnse gevangenen van Israël. De Israeli Defense Force of IDF zou beginnen met hergroeperen en terugtrekken. Dan zouden ook de ontheemde Gazanen zich weer min of meer vrij in het gebied kunnen bewegen, en naar hun huizen terugkeren of naar de plek waar die stonden. Bovendien zou Israël de blokkade van de Gazastrook voor humanitaire hulp en bevoorrading opheffen, en de honderden wachtende vrachtwagens toelaten met onder meer voedsel, tenten, brandstof voor de electrische centrale, waterzuiveringsstations en zo meer. Tot 600 vrachtwagens per dag zouden dan de strook binnenrijden.
In de tweede fase zou Israël zijn troepen verder uit de Gazastrook terugtrekken. Hamas zou de overblijvende gijzelaars vrijlaten. Dat zijn mannen van minder dan 50 jaar, en de mannelijke soldaten. Hamas zou dan ook de dode gijzelaars overmaken aan Israël. Israël zou in ruil een nog onbekend aantal Palestijnse gevangenen vrijlaten, waaronder veroordeelden tot levenslang of toch langdurige straffen. Over de identiteit van die gevangenen lijkt het marchanderen voort te gaan. Hiermee zou, in de woorden van VS-president Biden, de wapenstilstand permanent worden, Dan zou ook de derde fase beginnen. Met besprekingen over de toekomst en de heropbouw van Gaza, die in de tweede fase al begonnen zijn, en de financiering van dit alles.
Misschien zouden die ook leiden tot een eventuele stopzetting van de oorlog.
Maar in de zes weken tussen zondag 19 januari, het begin van de wapenstilstand met de vrijlating van de eerste gijzelaars, en het begin van de “tweede fase” wachten nog veel beweeglijke en vicieuze details die het akkoord kunnen doen ontsporen. Gezien de voorgeschiedenis van met Israël gesloten akkoorden is het niet onwaarschijnlijk dat dit ook gebeurt: het lijkt wel of de obstakels met precies dat doel in het akkoord opgenomen werden.
Een goed voorbeeld is wat donderdag en vrijdag gebeurde omtrent de gevangenenruil, in de laatste uren voordat het wapenstilstandsakkoord door de regering van Israël gestemd moest worden.
Die ruil zou gespreid worden over 42 dagen volgens een minutieus protocol. Even minutieus werd vastgesteld welke gijzelaars bevrijd worden (bijvoorbeeld in de eerste fase geen militairen en geen mannen van minder dan 50 jaar), en welke Palestijnse gevangenen losgelaten. Men denkt dat er nog ongeveer 94 gijzelaars in Gaza vastgehouden worden, bij schattingen dat een derde tot de helft van hen overleden zijn.
De lijsten van vrij te laten Palestijnse gevangenen worden bekend gemaakt nadat de Israëlische regering het akkoord heeft goedgekeurd. Maar daar was nog discussie over de vraag of de ministers al dan niet een vetorecht zouden hebben over de vrijlating van meer speciaal “gevaarlijke” dan wel gehate gevangenen. Hoe gevoelig dit ligt bleek donderdagmiddag toen Benyamin Netanyahu beweerde dat Hamas “terugkrabbelde” van de afspraak door nog gauw te proberen een paar “gevoelige” Hamasleiders in het vrij te laten getal te doen opnemen, wat voor hem voldoende was om het hele akkoord te annuleren — en wat door Hamas-zegslieden stellig ontkend werd. Netanyahu stelde de vergadering van zijn veiligheidskabinet – en van de regering – uit voor onbepaalde tijd, “tot Hamas het akkoord echt zou aanvaard hebben,” — wat het dus de hele tijd al had. Vrijdagavond (het begin van Sabbat) was de vergadering bijeen, maar resultaat kwam pas vele uren later.
Hoezeer uitstel en vertragingen, zeker als ze gewild zijn, zwaar kunnen wegen bij het stoppen van een oorlog kan gemeten worden aan de vreugde van de inwoners van Gaza bij het vernemen van een wapenstilstandsakkoord, dat betekende dat ze zouden blijven leven. Daarop voerde de Israëlische luchtmacht donderdag nog rond de vijftig bombardementen uit waarbij nog eens 117 doden vielen.
Het akkoord voorziet trouwens ook dat Israël de vrijgelaten gevangenen niet opnieuw zal arresteren op dezelfde beschuldiging waar ze oorspronkelijk voor vastzaten. (Dit klinkt mooi, het gaat ook in tegen de geijkte methodes van Israël, maar wat met de Palestijnen die administratief en zonder enige aanklacht gevangen zitten? Wellicht worden die niét losgelaten.) Bovendien zou Israël de drakonische maatregelen en straffen opheffen die Palestijnse gevangenen na 7 oktober opgelegd werden.
Israël zal zijn troepen uit de bevolkte centra van de Gazastrook terugtrekken naar de “grensperimeter”, dat is een “bufferzone” langs de grens, om er de aan Gaza grenzende nederzettingen te beschermen. Vluchtelingen in Gaza mogen naar huis terugkeren.
Na 16 dagen wapenstilstand zouden onderhandelingen beginnen over een tweede fase, waarin de resterende gijzelaars vrijgelaten worden, en de lichamen van de doden aan Israël overgemaakt.
Wanneer de mislukking?
De vraag die waarnemers aan beide kanten bezighoudt is, hoe lang kan de wapenstilstand duren? Het akkoord is zo kunstig en gedetailleerd ineengezet, dat het wel gemaakt lijkt op te mislukken. De twee partijen zouden akkoord gaan zonder hun doel, op de grond of in de onderhandelingen, bereikt te hebben.
Hamas wilde een maximum aan Palestijnse gevangenen vrij hebben, een totale terugtrekking van Israëlische troepen uit de Gazastrook, en de beëindiging van de oorlog. Maar er komt maar een fractie van de gevangenen vrij, de IDF blijft nog in Gaza, en de oorlog… Premier Netanyahu wilde de totale vernietiging van Hamas, de ontmanteling van alle Hamas strukturen in Gaza, op de grond of als organisatie, en de bezetting van de Gazastrook door Israël. Om later te beslissen wat ermee te doen. Maar Hamas bestaat nog : het is met Hamas dat Israël dit akkoord onderhandeld heeft; Hamas is, sinds Israël de Verenigde Naties eruit gegooid heeft door het verbod van UNRWA, de enige struktuur die in Gaza nog iets kan organiseren; het is tegen Hamas dat Israël zo graag was blijven oorlogvoeren. VS Secretary of State Antony Blinken zei recent nog dat volgens hem Hamas tijdens de oorlog meer strijders gerecruteerd heeft dan dat Israël er doodgeschoten heeft.
Terwijl het sterk verzwakte Hamas er, zoals de Palestijnen meer algemeen, wellicht alle belang bij heeft dat het wapenstilstandsakkoord stand houdt, gaat dat voor Israël veel minder op. De binnenlandse druk voor vrede in Israël komt voornamelijk van de families van de gijizelaars. Aan die druk heeft Netanyahu een jaar lang weerstaan: om die gijzelaars gaf hij niet zoveel nu hij een kans had om een verpletterende oorlog te voeren. De druk voor méér oorlog komt van de uiterst rechtse nationalistische en ultrareligieuze groepen en partijen in de regering en van de kolonisten-organisaties die Gaza opnieuw willen koloniseren in afwachting van een annexatiei van de Westbank.
Het Amerikanenverhaal.
Een berekening die in Israël zowel door voor- als tegenstanders van het akkoord gemaakt wordt, is deze: laat de eerste fase verlopen zoals voorzien, tot de 33 gijzelaars vrijgekomen zijn, en gebruik dan een aanleiding om de oorlog te hervatten. Zo’n aanleiding is gauw gevonden, Israël heeft er ervaring in, en niemand heeft immers gezegd dat de oorlog voorbij was. De resterende levende gijzelaars zullen in hoofdzaak IDF-soldaten zijn, die kunnen behandeld worden als kanonnenvlees, of “collateral damage”. Dit scenario zou aangevoerd zijn door minister Smotrich van de protofascistische Religieus Zionistische Partij als voorwaarde om met zijn partij in de regering Netanyahu te blijven.
Het argument sluit aan bij het lopende indianenverhaal waarmee hier en daar het moment van het akkoord verklaard wordt, en de rol van Donald Trump daarin. Waarom immers, als het akkoord al sinds mei op tafel lag, kon president Joe Biden het niet doen aanvaarden door Israël, en kon Trump dat nu wel, gewoon, zegt men, door er wat brutaler tegenaan te gaan? Het korte antwoord is natuurlijk dat Biden dat niet aandurfde of gewoon niet wilde. Maar wat had Donald Trump te bieden aan Netanyahu dat Biden niet had?
Vooral Israëlische waarnemers bieden de keuze uit twee argumenten. Eén stelling wil dat Trump aan Netanyahu in ruil voor zijn akkoord op termijn het groene licht gegeven heeft om de hele Westbank te annexeren — dat is de natte droom van de machtige kolonistenbeweging. Maar het is een feit dat Israël met die annexatie al de hele tijd bezig is, en daarvoor eigenlijk Washington D.C. niet nodig heeft.
De andere, eenvoudigere stelling behelst dat Donald Trump, op dat moment als VS-president, hem beloofde dat de VS, àls het akkoord einde eerste fase, dat wil zeggen binnen enkele weken, zou afbreken en Israël om een of ander voorwendsel (terecht of niet) de oorlog zou hervatten, Israël onvoorwaardelijk zou steunen. Een levensverzekering als het ware.
Hoe het hoe dan ook verder moet met Gaza staat niet in het akkoord, dat hebben we al begrepen, dat moet in de tweede fase besproken worden en we moeten zien of die er komt. Wat voor politieke struktuur de Gazastrook kan krijgen, en wie die in elkaar zal mogen knutselen, of de zo weinig besproken Palestijnse Autoriteit daarbij iets in de pap te brokken zal hebben, of het alleen Israël en de Amerikanen zullen zijn, of eventueel de Saudi’s erbij.
