Joe Biden gaf een eerste grote toespraak over zijn plannen voor het Buitenlandse beleid als president. Hij deed dat aan de zijde en in het gebouw van de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Tony Blinken.
Biden startte zijn speech met een symbolische ‘America is back’-verklaring, waarmee hij de verwachte grote koersverandering aankondigde. Hij benadrukte dat diplomatie en multilateralisme terug in het hart van zijn buitenlands beleid zullen worden geplaatst. Speerpunten daarin zijn het herstel van de relaties met de VS-partners, de terugkeer naar het Klimaatakkoord van Parijs alsook naar de Wereldgezondheidsorganisatie, die Trump de rug had toegekeerd. Een week eerder had Biden een onderhoud met NAVO-secretaris-generaal Stoltenberg waarin hij al aankondigde dat de VS de banden met de NAVO-bondgenoten terug zou aanhalen, maar dat hun militaire uitgaven – waar Trump zo op hamerde – wel verder omhoog moeten. De door Trump aangekondigde terugtrekking van een derde van de VS-troepen in Duitsland, waarvan een deel in België zou worden gekazerneerd, zet Biden stop in afwachting van een grondige herziening van het defensiebeleid. Op de komende NAVO-top die dit jaar opnieuw in Brussel zal plaatsvinden, zal het NAVO 2030-rapport worden besproken om de militaire alliantie ‘sterker te maken’ voor tal van uitdagingen, waaronder de dreiging die zou uitgaan van Rusland en China, die ‘systemische rivalen’ worden genoemd. Het lijkt erop dat Biden zijn militair beleid daarmee in overeenstemming wil brengen.
China en Rusland
De VS-president gaf daarvan alvast een voorproefje met zijn opvallend ferme toon aan het adres van China en Rusland. Hij verweet China’s “groeiende ambities om te wedijveren met de VS”. Volgens Biden vormt “onze meest serieuze concurrent” een uitdaging voor “onze welvaart, veiligheid en democratische waarden”. De VS-president verwijt China dat het zich bezondigt aan economische misbruiken en agressieve actie. Hij wil wel samenwerken met China, maar dan vanuit een positie van sterkte. Tegelijk wil hij China van antwoord dienen als het gaat over mensenrechtenschendingen en de aanvallen op intellectuele eigendom en mondiaal bestuur. Het is niet duidelijk wat Biden met dat laatste concreet bedoelt, maar doorheen zijn speech benadrukte hij dat de VS een leidende natie moeten zijn. Een mondiaal bestuur onder VS-leiderschap dus tegen het “oprukkende autoritarisme”.
Rusland krijgt een veeg uit de pan voor zijn pogingen om “onze democratie te beschadigen en ontwrichten”, een verwijzing naar de Russische inmenging in de VS-verkiezingen van 2016 ten gunste van Donald Trump die Hillary Clinton het presidentschap zou gekost hebben. Hij richtte zich rechtstreeks tot de Russische president Poetin met de boodschap dat er een kostprijs zal hangen als Rusland zijn “agressieve acties” voortzet. Hij zei ook dat de politiek gemotiveerde gevangenneming van Alexei Navalny en de Russische inspanningen om de vrijheid van meningsuiting en vreedzame vergadering te onderdrukken, de VS en de internationale gemeenschap grote zorgen baren. Terzijde: Biden heeft zich tot nu toe niet uitgesproken over het lot van klokkenluiders als Edward Snowden en Julian Assange. Hun vervolging is volgens mensenrechten- en journalistenorganisaties eveneens een inbreuk op de vrije meningsuiting. Assange wacht in een Britse gevangenis op de definitieve uitspraak over een uitleveringsverzoek van de VS voor feiten die tot 175 jaar gevangenisstraf kunnen opleveren.
Tegelijk zette Biden de deur open voor samenwerking rond “gedeelde uitdagingen”, zoals de COVID-19-pandemie, klimaatwijzigingen en nucleaire proliferatie. Een van de eerste daden was de verlenging van het New Start-verdrag met Rusland over strategische langeafstandskernwapens dat op 5 februari dreigde te verlopen.
Jemen
Traditioneel hecht de VS ook veel belang aan de toestand in het Midden-Oosten. Verrassend genoeg zei de VS-president niets over Israël en de Palestijnse kwestie. Ook was verwacht dat hij het over Iran zou hebben en zijn eerder uitgesproken intentie om terug in de ‘nucleaire deal’ te stappen, dat moet verhinderen dat Iran een kernwapenmacht wordt. Iran werd enkel zijdelings vernoemd toen Biden stelde dat de VS de soevereiniteit en de territoriale integriteit van Saoedi-Arabië zou helpen verdedigen tegen “door Iran gesteunde strijdkrachten”. De meeste aandacht ging naar het stopzetten van de oorlog in Jemen, “een oorlog die een humanitaire en strategische catastrofe heeft veroorzaakt”. Hij drukte zijn steun uit voor de inspanningen van de Verenigde Naties om een staakt-het-vuren op te leggen, humanitaire kanalen te openen en langlopende vredesbesprekingen te herstellen.
Dat hij het naar eigen zeggen ernstig meent, moet blijken uit het feit dat hij “alle Amerikaanse steun voor offensieve operaties in de oorlog in Jemen, inclusief relevante wapenverkopen” zal stopzetten. Zijn nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan verklaarde al voor de toespraak dat er geen militaire steun meer zou komen voor offensieve acties in Jemen, eraan toevoegend dat er al twee geplande leveringen van precisiegeleide munitie waren stopgezet. Een dag na zijn toespraak haalde Washington ook de Houthi-beweging terug van de terreurlijst. De beslissing van de vorige minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo, dreigde de hulpverlening aan de zwaar getroffen Jemenitische bevolking in de gebieden onder Houthi-controle zwaar in het gedrang te brengen.
Einde van het Trump-tijdperk
Ook op andere vlakken wil Biden korte metten maken met het beleid van zijn voorganger, door nog dit jaar 125.000 vluchtelingen asiel te verlenen en te ijveren voor een betere bescherming van de LGBTQ-rechten. Kort na zijn aantreden tekende Biden al een ‘executive order’ om de discriminatoire moslim-ban op te heffen, die zware restricties plaatste op reizigers uit een aantal landen met een overwegend islamitische bevolking.
Is daarmee een eind gekomen aan de ‘America First’-politiek van Donald Trump? Niet helemaal. Biden ziet zijn buitenlandse beleid ook als middel om de nationale belangen te dienen. Er komt een ‘Amerikaans Reddingsplan’ dat de VS uit de economische crisis moet loodsen met een ‘buy American’-politiek, waarvoor hij al een ‘executive order’ heeft getekend. Hij plant ook grote investeringen in technologische vernieuwingen die de ‘Amerikaanse competitiviteit’ moeten opkrikken. Door opnieuw te investeren in diplomatie, kan de VS zijn macht vergroten en opnieuw leiden. Investeringen in de economische ontwikkeling van landen zorgen er dan weer voor dat “nieuwe markten voor onze producten” worden gecreëerd. Zoals hij aan het begin van zijn toespraak stelde: “Ik wil dat de wereld het vandaag hoort: America is back”. Als we terugblikken naar het VS-optreden in de wereld de laatste decennia is dat een boodschap met een dubieuze inhoud.