De Gentse Feesten zijn begonnen en voor de ‘Debatten’ die al 35 jaar lang door Eric Goeman georganiseerd worden, was het een goede start. Eric kon er dit keer helaas niet zelf bij zijn, maar hij was er zeker in het hoofd van de panelleden, en in het ziekenhuis dacht hij zelf beslist aan deze gemiste kans.
Debatteren over uiterst rechts is niet makkelijk, maar het was een uitstekend panel met Vincent Scheltiens, Dominique Willaert, Leonie De Jonge, Marijke Persoone, Jos Gheysels en Henri Heimans. In goede banen geleid door Pascal de Bruyne.
Een ‘oef-gevoelen’ na de verkiezingen was beslist ongepast, dat was de eerste vaststelling. Noch in Vlaanderen, noch in Frankrijk kwam uiterst rechts aan de macht, dat betekent echter niet dat het gevaar geweken is.
Uiterst rechts staat op de kaart, omdat de partijen én hun gedachtengoed ‘genormaliseerd’ zijn. Ze hebben dat handig aangepakt, in maatpak en met een vlotte taal.
Ze aarzelen ook niet om concepten en praktijken uit de linkse wereld over te nemen. Ze hebben een sociale agenda, ze klagen de corrupte elites aan, ze doen aan dienstbetoon. Telkens heeft dit weliswaar een andere inhoud dan wat progressieve partijen en politici doen, voor hen is dienstbetoon een bus huren en met de buurt naar een pretpark gaan.
In feite, zo werd gezegd, hebben ze een dubbele agenda, een van volkomen normalisering, van gewone mensen met een gezond-verstand-reactie, maar tegelijk een agenda van haat jegens ieder die ‘anders’ is.
Ze bespelen de media bijzonder goed, met name de sociale media, hoewel dit niet meer dan een ‘versneller’ is om hun zienswijze tot bij alle mensen te brengen.
Hoe het komt dat die zienswijze zo makkelijk wordt overgenomen? Ze zijn perfect georganiseerd, ze doen onderzoek en weten precies welke mensen en hoe ze die moeten bereiken, met welke boodschap ze hen kunnen overtuigen. Het is hun manier om in te breken in het hart van de mensen. Wie het niet met hen eens is of wie een voorzichtige poging tot verzet laat zien, wordt geïntimideerd en bedreigd.
Het is een hele cultuuromslag, waarbij het creëren van wantrouwen jegens alles wat overheid is centraal staat.
Er was in dit debat ook heel wat aandacht voor alle ‘kleine’ dingen die het onbehagen voeden. De gesloten loketten, de verdwenen geldautomaten, de café’s van vroeger waar alle generaties samen konden lullen over de dingen van elke dag. Het zijn al die verdwenen dingen die ertoe leiden dat mensen elkaar niet langer zien, niet langer spreken en die het sociale weefsel hebben vernietigd.
Tenslotte kwam ook de strategie tégen uiterst rechts ter sprake en hier vielen wel wat gaten op.
Elke strategie tegen uiterst rechts moet gericht zijn op het herstel van de democratie en respect voor de rechtsstaat. Dat klopt beslist. Alleen zal je daarmee geen mensen overtuigen die zich niet eens drie maaltijden per dag kunnen permitteren. Herhaaldelijk werd er op gewezen dat economisch en sociale rechten een belangrijke rol spelen in het herstel van die democratie en van elk samenlevingsgevoel. Het herstel van die rechten moet m.i. daarom op de eerste plaats staan. Werk daarom eerst aan een sociaal beleid, zo denk ik, geef alle mensen een rechtvaardig deel van de immense rijkdom van dit land, probeer een rechtvaardige belastinghervorming door te voeren om ook de rijken te treffen. Hoe walgelijk de decadente luxe die het televisienieuws gisteren liet zien van Tomorrowland! Mensen hebben uiterst rechts niet eens nodig om zo de overheid te misprijzen en te wantrouwen.
Een tweede en terechte opmerking die ook werd gemaakt is dat de strijd tegen uiterst rechts een gezamenlijke strijd van alle democratische partijen en van het middenveld moet zijn. Jawel, om die rechtsstaat te verdedigen. Maar iedereen weet toch dat wanneer het over sociaal-economische rechten gaat, je de democratische rechterzijde niet mee krijgt? Dit moet een strijd zijn van links en kan alleen de strijd zijn van progressieven samen met de vakbonden.
Tenslotte, iets wat eigenlijk niet werd gezegd tijdens dit debat. Alles wat het sociale weefsel heeft stuk gemaakt, van de privatiseringen tot de verdwijnende loketten, maakt deel uit van een systeem dat we neoliberalisme noemen. Het gaat over alle punten die thuis horen in een economisch systeem dat aan de democratische besluitvorming is ontsnapt, vandaar het gevoel van machteloosheid en soms zelfs van berusting. We kunnen vechten voor loketten, maar zolang dat systeem van begrotingsevenwichten, concurrentie en marktwerking in stand wordt gehouden, zal uiterst rechts succes blijven boeken. En zolang dat systeem bestaat zal de rechterzijde, die het koestert, behoefte hebben aan uiterst rechts om met repressie en afbouw van economische en sociale rechten ‘orde op zaken’ te stellen.
Eigen volk eerst is een aantrekkelijke slogan, de linkerzijde vergeet dat te vaak. Uiterst rechts gaat al lang niet meer uitsluitend om migratie, het gaat over het sociale onbehagen, over mensen die hun ijkpunten kwijt zijn en zoeken naar houvast, naar bescherming.
We weten alles maar we doen niets, dat was een bitter besluit van één van de panelleden.
Nog geen oplossingen, maar wel een erg nuttig en leerrijk debat. Een pareltje in de commerciële Gentse Feesten die de stad tien dagen lang in de ban houden.
