22 januari is in Bolivië de dag van de Plurinationale Staat, veertien jaar nadat Evo Morales van zijn MAS (Movimiento al Socialismo) een miljoenenbeweging had gemaakt en de presidentsverkiezingen had gewonnen, tien jaar nadat hij de eed aflegde met zijn nieuwe Grondwet.
In 2020 moet Evo Morales zijn aanhang toespreken vanuit Argentinië, en ‘interimpresident’ Janine Añez stelt een formeel verslag over de staat van het land voor. 22 januari is ook de dag waarop het presidentschap van Evo Morales normaal afliep en waarop de nieuwe president die op 20 oktober 2019 werd verkozen – Evo Morales – zijn ambt had moeten opnemen. Het liep anders: nadat zware rellen waren uitgebroken omdat de oppositie beweerde dat er fraude in het spel was, vroeg de legerleiding de President heel hoffelijk of hij aub wilde opstappen. Een staatsgreep. Evo Morales en zijn vice-President García Linera konden hun leven redden dankzij een hachelijke vlucht met een Mexicaans legertoestel. Ze verbleven ongeveer een maand in Mexico en vlogen dan over Cuba naar Argentinië, buurland van Bolivië. Van daaruit wil Morales zijn MAS nieuw leven inblazen en de oppositie tegen de rechtse krachten van de staatsgreep organiseren. Geen makkelijke klus.
De interimregering stuurde voor deze dag 70.000 militairen en politiemensen de straat op, want er werden rellen verwacht, zeker in Chapare, volgens Añez een mini-narcostaat, waar de steun voor Morales onverdeeld blijft.
Añez schreef verkiezingen uit voor 3 mei e.k. en liet haar mandaat verlengen tot en met juni 2020 wanneer de nieuwe President zal aantreden.
Harde tijden voor wie blind en doof blijft
Dat de rechterzijde niet wil geweten hebben dat er wel degelijk en staatsgreep gebeurde, is normaal. Zij beweren dat er een ‘volksopstand’ bezig was tegen ‘dictator’ Morales. Ook een deel van de linkerzijde ging mee in het verhaal, met ondermeer ecolieveling Pablo Solon. Voor hem en zijn volgelingen in binnen- en buitenland zijn het harde tijden.
Uitgerekend Fernando Camacho, hoofdrolspeler tijdens de coup, gaf toe dat hij en zijn vader met de legertop én met de politie hadden onderhandeld om vooral niet op te treden tijdens de eerste dagen na de verkiezing waar Morales als winnaar uit de bus kwam. Op die manier kon de mythe van de ‘volksopstand’ ingang vinden en werden verantwoordelijk van MAS zeer hard aangepakt. Hieruit blijkt o.m. dat alles zeer goed voorbereid was. Van zodra Morales verdwenen was, trad de politie hardhandig op en kon ‘het geweld’ veroordeeld worden en kwam er een oproep tot vrede.
De rol van de linkerzijde in deze cruciale twintig dagen is nog niet opgehelderd. Maar het spreekt voor zich dat dit een zeer zware hypotheek legt op elke nationale en internationale samenwerking. Een regering of een President zijn altijd vatbaar voor kritiek en Morales heeft heel wat fouten gemaakt. Steun aan een rechtse staatsgreep daarentegen is een zeer zware misstap die moeilijk vergeten en vergeven kan worden.
Een interimpresident die geen interim wil kennen
Dat het de voorlopige regering meteen menens was, werd duidelijk toen ook een ‘interimregering’ werd samengesteld. Geen beperkte en voorlopige regering, maar allemaal mensen met een duidelijk programma. Op twee maanden tijd werd dan ook al heel wat ‘verwezenlijkt’. In haar boodschap van vandaag 22 januari wees President Añez erop dat meteen de relaties met de Verenigde Staten en Israël werden hersteld. Dit zet de deur open voor een terugkeer van USAID en de anti-narco organisatie DEA die in geheel Latijns Amerika verantwoordelijk wordt geacht voor participatie in de drugshandel en -criminaliteit. VS-burgers hebben geen visa meer nodig om Bolivië binnen te komen en het Israëlische leger werd uitgenodigd om het Boliviaanse leger te trainen. Het opleidingsinstituut van het leger kreeg al een nieuwe naam: ‘Heroes of ñancahuazu’, niet toevallig de naam van de eenheid die Che Guevara vermoordde…
Vooral internationaal is veel veranderd en de invloed van de V.S. is overduidelijk: Bolivië trok zich terug uit het ALBA-initiatief, het handelsakkoord met Venezuela, en uit de door Hugo Chavez destijds gepromote UNASUR, de organisatie van Zuidamerikaanse Staten. Bolivië erkende Guaidó, de ‘interimpresident’ van Venezuela en sloot zich aan bij de Groep van Lima die Guaidó aan de macht probeert te brengen. Ook het IMF, het Internationaal Muntfonds, zal wellicht gauw terug zijn.
Op economisch vlak zullen er heel waarschijnlijk privatiseringen volgen. De minister van economie verklaarde al dat ‘weinig efficiënte overheidsbedrijven moeten overgedragen worden aan de privé-sector’. De rechtse regering wordt hierin geholpen door o.m. Brazilië. Het overheidsbedrijf Petrobras verklaarde dat het zijn investeringen in Bolivië kwijt wil.
Het meest kenmerkend van deze rechtse en racistische regering is de zoektocht naar wraak en revanche. President Añez verklaarde 592 mensen die op een of andere manier voor of met de regering werkten, wil vervolgen. President Morales wordt beschuldigd van ‘opruiing en terrorisme’.
Een zestigtal communautaire radio’s zijn hun vergunning kwijt, TeleSur en BoliviaTV kunnen niet langer bekeken worden.
Zevenhonderd Cubaanse dokters die in het land actief waren, zijn naar huis gestuurd.
Diplomatieke rellen
Ondertussen zijn de diplomatieke relaties met Mexico en Spanje op scherp gesteld.
In de residentie van de Ambassade van Mexico zitten negen ‘vluchtelingen’, met o.m. Juan Ramón Quintana, rechterhand van Morales die zo onvoorzichtig was te spreken over een ‘nieuw Vietnam’, nog vijf andere ex-ministers en de directeur van de informatiedienst. Al deze mensen vroegen en kregen politiek asiel in Mexico, maar de ‘interimregering’ weigert hen een vrijgeleide te geven. Ze vaardigde arrestatiebevelen uit voor poging tot genocide, opruiing en terrorisme en voor verkiezingsfraude. Volgens huidig minister van Binnenlandse Zaken Arturo Murillo is Quintana ‘een dier dat mensen doodt’.
Eind december kwam de Spaanse consul, in gezelschap van een beambte van de ambassade en vier Spaanse veiligheidsagenten een ‘hoffelijkheidsbezoek’ brengen aan de Mexicaanse ambassadeur. Dat had de Boliviaanse regering zo niet begrepen en beschuldigde Spanje ervan de negen Bolivianen te willen weghalen uit de ambassade. Het leidde tot wat heen en weer getrek en geduw met als resultaat dat Bolivië de Mexicaanse ambassadeur uitwees en de diplomatieke relaties verbrak. Ook de Spaanse consul werd uitgewezen.
Ondertussen wordt de Mexicaanse ambassade streng bewaakt en met drones in de gaten gehouden. Mexico legde klacht neer wegens schending van de Conventie van Wenen over de diplomatieke betrekkingen.
Nieuwe verkiezingen
Op 3 mei zullen er nieuwe verkiezingen georganiseerd worden. MAS maakte de afgelopen dagen zijn kandidaten bekend: Luis Arce, voormalig Minister van Economie van Evo Morales en David Choquehuanca, voormalig Minister van Buitenlandse Zaken. Makkelijk was het niet, want er waren nog andere goede kandidaten, o.m. Andrónico Rodríguez, van het syndicaat van de cocaboeren in de Chapare. Er werd gekozen voor een electorale strategie: Luis Arce is blank en kan ontsnappen aan goedkope racistische kritiek en hij kan een goede balans voorleggen. Dat wordt het belangrijkste argument in de komende campagne. Bolivië is inderdaad uitgegroeid tot het meest stabiele land in Zuid-Amerika, met de hoogste groei en de beste sociale resultaten. De interimregering probeert dat nu te ontkennen, maar dat valt niet mee. Miljoenen Bolivianen werden uit de armoede gehaald en de infrastructuur van het land is flink uitgebouwd.
Interessant is wel dat MAS in de peilingen nog steeds op nummer één staat, met 20 tot 25 % van de stemmen! Dat is een pak minder dan de 47 % die Morales in de eerste ronde haalde, maar MAS is dan ook verdeeld. Het komt er nu op aan de eenheid te herstellen, wat niet uitgesloten is en waar deze kandidaten kunnen toe bijdragen, en een goede campagne te voeren.
Er kan ook nog op gewezen worden dat het beroemde OAS-verslag over de verkiezingen van 20 oktober wel spreekt over ‘onregelmatigheden’, maar geen fraude kan bewijzen.
De rechterzijde is vooralsnog hopeloos verdeeld. Carlos Mesa, de centrum-kandidaat van 20 oktober, zal wellicht opnieuw meedoen.
Het wordt ook elke dag waarschijnlijker dat Janine Añez zelf de handdoek zal opnemen en nog vijf jaar President wil blijven.
De twee hoofrolspelers in de coup, Fernando Camacho van het Civiek Comité van Santa Cruz en Marco Antonio Pumari van Potosí proberen tot een akkoord te komen, maar hun aanhang is sterk gedaald. Er werd een geluidsbandje verspreid waarin men hoort dat Pumari 250.000 US$ én de leiding over de douanediensten vraagt aan Camacho om hem presidentskandidaat te laten zijn.
Ook Jorge ‘Tuto’ Quiroga kan zich kandidaat stellen. Hij was de niet-verkozen opvolger van dictator Hugo Banzer en is twee keer door Evo Morales verslagen. Hij is extreem anti-alles-wat-links-is. Voor hem is Lula hetzelfde als Hugo Chavez en een symbool voor de transnationale corruptie. Hij werd zelf vervolgd voor corruptie maar kreeg amnestie van … Evo Morales.
Hoewel MAS op nummer één staat in de peilingen is het weinig waarschijnlijk dat het de verkiezingen zal winnen en, mocht dat toch zo zijn, dat die overwinning ook wordt erkend. De linkerzijde is aan de kant geschoven in Bolivië, met medewerking van een deel van de linkerzijde, en een racistische en religieuze rechterzijde is bezig ‘de orde te herstellen’. Dit is een bijzonder ernstige situatie voor geheel Latijns-Amerika. De positieve internationale balans die Hugo Chavez kon voorleggen, wordt ongedaan gemaakt. De politieke, economische en sociale macht die de indígenas verworven hebben, is bedreigd. Het verzet zal uiteraard niet verdwijnen, maar de repressie zal zeer sterk zijn en is nu al bezig.
De rol van Evo Morales is uitgespeeld, al is hij daar zelf nog niet van overtuigd. Er zijn heel wat fouten gemaakt in het verleden en het valt te hopen dat de beweging uit die fouten wil leren. Het komt er nu op aan de eenheid te herstellen. Helaas werd Adriana Salvatierra, de voorzitter van het Parlement die samen met Morales en García Linera haar ontslag aanbood, nu door MAS uitgesloten van de verkiezingen. Haar ontslag zette inderdaad de deur open voor Janine Añez, maar in de chaos van die eerste dagen is haar reactie zeer goed te begrijpen. Salvatierra is een bijzonder goede en jonge kracht, met een veto kan MAS zich niet sterker maken.
De situatie van Evo Morales is erg onzeker. Hij wil terug naar Bolivië, maar komt dan zeker in de gevangenis terecht. Zijn populariteit in het land is nog zeer groot zeker in Chapare. Hij heft echter ook heel wat fouten gemaakt en té veel toegevingen gedaan aan de rechterzijde. De druk van de V.S. op Argentinië is zeer groot. Dat was ook in Mexico al het geval. In de moeilijke onderhandelingen die Argentinië moet voeren over o.m. zijn schuldenlast zal Morales ongewild een grote rol spelen. Want tot nog toe blijft hij een erg belangrijke stoorzender voor de rechterzijde.
