Deze bundel maakt deel uit van de reeks ‘Roma Sinica’, waarin diverse specialisten de relaties tussen het oude Oosten (China, Korea, Japan) en het oude Westen bespreken. Die relaties waren in de Oudheid beperkt tot handel. Echte relaties ontstonden pas in de 16 de -17 de eeuw, toen de jezuïeten naar China trokken en begonnen met de vertaling van Confucius in het Latijn: de taal van Cicero was toen de taal van de geleerden in Europa.
Michele Ruggieri en Matteo Ricci zorgden in 1592 voor de eerste vertaling. Daar bestaat nog slechts één handschrift van en een vertaling in het Italiaans uit 2019. De bekendste is die van de Vlaming Philippe Couplet uit 1687, op vraag van Lodewijk XIV. De auteurs benadrukken het belang van deze vertaling voor de ontvangst van Chinese cultuur in het Westen.
De jezuïeten-missionarissen legden dus de brug tussen China en het Westen en introduceerden Confucius in Europa. Zij presenteerden hem als compatibel met het christelijk geloof (p. 73-75). In dit boek belichten twaalf professoren uit Europa, Amerika en Azië diverse overeenkomsten tussen de rolmodellen Confucius (551-479 v.C.) en Cicero (106-43 v.C.), tussen Confucius en de Stoïcijnen/Epicuristen, Confucius en Plato, Confucius en het christendom tot Confucius en Xi Jinping. Ze vergelijken de Latijnse vertalingen die tussen 1592 en 1895 gemaakt zijn.
Er zijn inhoudelijke gelijkenissen tussen Confucius (‘Gesprekken’) en Cicero (‘De Officiis’, ‘De Amicitia’ en ‘Pro Sexto Roscio’), maar we mogen er niet van uitgaan dat Cicero het Confucianisme kende. Via de Zijderoute kwamen er producten uit China naar Rome, misschien ook wat gedachtegoed, maar allicht niet in boekvorm: daarvoor bestaat er geen bewijsmateriaal.
De auteurs tonen ook overeenkomsten tussen de opvattingen over het conflict tussen het publieke en private belang in Plato’s Republiek en de Analecten van Confucius, tussen de Taoïsten en de Stoïcijnen/Epicuristen, tussen de opvattingen van Confucius en Cicero over de begrippen ‘Humanitas’ (ren bij Confucius) en ‘Pietas’ (xiao bij Confucius). Socrates en Aristoteles komen ook aan bod en aan Chinese kant ook Mencius (372-289 v.C.) en Xunzi (325-238).
Uiteraard zijn er ook vele verschillen: culturele en ook politieke. Het Chinese rijk van de ‘Strijdende Staten’ was tijdens en na Confucius beperkt in omvang, het Romeinse wereldrijk was tijdens Cicero in volle expansie. De Romeinen wisten dat China bestond en vice versa, maar de contacten verliepen indirect: via de Parthen (Iran en omgeving) en de Kushana (delen van India, Iran, Centraal-Azië) kwam de zijde tot in Rome en belandden Romeins glas, zilveren voorwerpen en munten in China, vooral tijdens de 1ste tot 3de eeuw n.C. De Romeinen spraken over ‘Serica’, het land van de zijde (‘sericum’) en over ‘Sinae’, het land van de Qin, naar de eerste keizersdynastie. De Chinezen hadden het over ‘Da Qin’ of ‘Grote Qin’, een tegenhanger van hun Qin-rijk. Direct contact was er wellicht niet.
Zowel Plinius de Oudere (23-79 n.C./‘Natualis Historia’, ‘Geschiedenis van de Natuur’) als Gaius Iulius Solinus (3deeeuw n.C./‘De Mirabilibus Mundi’, ‘Over de Wonderen van de Wereld’) beweerden dat de Seres een machtig en beschaafd volk waren, maar dat ze contact met anderen vermeden, graag enkel hun dure zijde verkochten en liefst geen Romeinse producten kochten. Beide schrijvers beschouwden de Romeinse vrouwen als de schuldigen voor deze dure luxe.
Confucius werd verguisd tijdens de Culturele Revolutie, maar geherwaardeerd vanaf de jaren 80, zeker door Hu Jintao en nu door Xi Jinping. Xi verwijst ook graag naar Confucius, o.a. in zijn speeches van 2013 en 2014. Xi adviseert daarin de Chinezen: wees bescheiden, vermijd verspilling, wees spaarzaam. Eigenschappen die ons nu ook van pas komen. Wellicht bedoelen de auteurs dat met de ondertitel ‘new ideas for an old world’.
Het boek bevat een zeer uitvoerige bibliografie, met titels uit de Grieks-Romeinse Oudheid tot speeches van Xi Jinping uit 2013 en 2014. Het register is ook zeer degelijk. Het is geen goedkoop boek, maar je kunt het online gratis downloaden. Van de lezer wordt verwacht dat hij/zij behalve Engels ook Latijn kent.
Jef Abbeel www.jefabbeel.be augustus 2022
