Laatst was ik op bezoek bij Yvonne Sterk, een Belgische die rond 1970 optrok met het Palestijns verzet en enige bekendheid verwierf als vrouwelijke, Belgische fedayin. Ze trok een paar keer mee de Jordaan over tijdens raids op Israël. We bekeken foto’s en haalden gemeenschappelijke herinneringen op. Ze is 82 maar nog altijd gezond genoeg van geest om op Amerikanen en Israëli’s te schelden. Wat mij opviel was hoe gans anders de situatie toen was. De fedayin waar wij toen mee optrokken redeneerden niet in moslim-termen, maar in termen van Arabisch nationalisme, socialisme, marxisme. Toch beschouwden de meeste onder hen zich moslim. Israël was een koloniale bezettingsmacht, met een verderfelijke ideologie: het zionisme. Religie speelde daar slechts een marginale rol bij. Ze maakten dan ook bewust altijd een onderscheid tussen Sahyoeni en Jahoedi. Denkend aan Vietnam en Algerije waren ze er van overtuigd dat het kolonialisme effectief kon bestreden worden en op zijn laatste benen liep. Ooit zou hun volk zijn nationale rechten terug krijgen. Na een decennium of zo zouden ze daar wel in slagen. In 1969 heb ik een aanval meegemaakt van een tachtigtal fedayin, over een front van vijf kilometer. Het was geen zelfmoordoperatie. 78 man keerde terug, vast besloten om nog eens aan te vallen en nog eens en nog eens ‘Thawra hattan Nasser’ was hun slogan: verder revolutie voeren tot de overwinning. Zij hadden de godsdienst niet nodig als inspiratiebron, of als troost. Nu meer dan dertig jaar later zijn de Palestijnen geen stap dichter bij hun doel. De Israëlische militaire oorlogsmachine is ondertussen uit gegroeid tot de vierde sterkste op deze planeet. Alle verzetsdaden worden de facto zelfmoordacties. De economische situatie voor alle Palestijnen, of ze vluchtelingen zijn buiten Palestina, in de bezette gebieden of in Israël zelf wonen, is nog nooit zo slecht geweest. De kern van het probleem, bezetting en kolonisatie staat al lang niet meer op de dagorde. Israël is er zelfs in gelukt om te doen vergeten dat alle geweld daar voorkomt uit hun moorddadige bezetting. Ze maken de goegemeente met enig succes wijs dat de Palestijnen met hun ‘terreur’ de schuld dragen en zo de Israëli’s verplichten om regelmatig de Palestijnse ‘gebieden’ binnen te vallen. En welke krant gebruikt nog de term bezette gebieden? Wanhoop troef op alle vlakken en de troost komt enkel nog van God. Het religieuze discours is niet alleen de politiek binnen gedrongen, religie heeft de politiek vervangen. Alles wordt nu vanuit een religieus kader verklaart. Op enkele eenzame uitzonderingen na in het Volksfront en het Democratisch Front.
De Arabische wereld denkt alleen nog in religieuze termen en denken is hier een groot woord. Ik weiger daar nog langer aan mee te doen. De islam is een godsdienst als een ander: even bigot als het jodendom, even autoritair als het christendom en even voorbijgestreefd als elke andere godsdienst. Daarom wil ik, als ik mijn solidariteit uitdruk met Palestijnen of Marokkanen enkel nog naar de Arabische cultuur refereren en weiger ik die te herleiden tot de islam en zeker niet de neo-conservatieve en fundamentalistische islam die nu als norm wordt naar voor geschoven. Vraag mij dus niet meer om te komen spreken over "De Vrouw in de Islam’". Wel over de vrouw in de Arabische maatschappij nu, of in een andere periode. Het is onzin, een geweldig tijdverlies en een verspilling van massa’s energie, om met wie in termen van religie denkt binnen hetzelfde referentiekader te argumenteren, want zoals Pakistaanse marxist Tariq Ali schrijft: " Elke soera die jij ontdekt om je positie te onderbouwen, kan tegengesproken worden met vijf andere soera’s. Het is toch te gek dat je altijd weer moet gaan graven in teksten van twaalf eeuwen geleden om voorschriften te vinden die je vertellen wat je moet doen."
De druk om dit toch te doen is enorm en je kan daar opportunistisch aan toegeven, zoals Dyab Aboujahjah en (gedeeltelijk?) Resist. En overschakelen van ‘Arabisch nationalisme’ naar een ‘moslim democratische’ partij, (supergeïntegreerden zeggen ‘een eigen tjeven partij’). Ik niet. Maar trap ik dan niet in de val van het neo-conservatieve, racistische, vulgair anti-moslim discours? Ik denk het niet. Ik bestrijd al jaren elke dommiteit tegen de islam of verdraaiing van de feiten. En met verve, dacht ik. Maar al jaren heb ik het ook en vooral over Arabische cultuur. Mijn boek heet dan wel "Islam voor ongelovigen", het gaat in hoofdzaak over cultuur. De cultuurgeschiedenis van de landen waar de islam nu de officiële godsdienst is herleiden tot die godsdienst is een vorm van intellectueel negationisme. Ik blijf solidair met alle Arabieren die optornen tegen onrecht en blijf de Arabische cultuur verdedigen. Onder meer in een boek dat begin volgend jaar verschijnt. Daar poneer ik dat Arabieren en Turken meer met de Europese cultuur te maken hebben dan pakweg Polen, laat staan Letten of Litouwers, en pleit ik voor de toetreding van deze moslim landen tot Europa. Maar soit.
De oprukkende godsdienst is allesbehalve een louter moslim probleem. De triomf van het religieuze moslim denken op het rationeel politieke denken gebeurde eigenlijk pas met het aan de macht komen van Khomeiny ( ca 1980).
In de enige imperiale supermacht die onze planeet nog telt, de VS was al vroeger iets analoogs aan de gang. De Amerikaanse prof. Samih Farsoun (een Arabier) heeft het prachtig geanaliseerd.
Alles begon tijdens de Vietnam oorlog, dus lang voor Europa de term moslim-fundamentalisme kende. Net als in Europa kreeg je in de USA een vredesbeweging en tegen-cultuur, maar ook een burgerrechtenbeweging, vrouwenbeweging, homobeweging,en zeer liberale theologen die de oude autoriteit van de (Protestantse) Kerk(en) ondergroeven. En hier tegen organiseerde zich een rechtse, religieus-conservatieve tegenbeweging, die onder het mom dat ‘liberals’ communisten waren een ware kruistocht en herkerstening organiseerden (reborn christians). Zij zorgden ervoor dat in de eed van trouw die ambtenaren moeten afleggen de woorden " under God" werden toegevoegd en dat als nationale spreuk "In God we trust" werd aangenomen.
David Shribman, winnaar van de Pullitzer-Prijs vatte het zo samen: "De religieuze conservatieven hebben de manier waarop wij discuteren veranderd. Maar niet alleen dat, zij bepalen wie mag praten, en wat de uitgangspunten zijn. De toon wordt door hen gezet. Christelijk rechts heeft het alleen nog over waarden en zij bepalen de inhoud. Hun waarden worden niet alleen in ons referentiekader opgenomen, neen, erger, zij worden hét referentiekader. De notie dat religie de hoeksteen is van ons nationaal leven, en niet aan de marge ervan ligt (en dus tot het privé-domein behoort) wordt niet langer alleen maar door de Republikeinen verkondigd, maar ook door de Democraten."
Het Amerikaans christelijk rechts discours is tegen abortus, tegen euthanasie, tegen vrouwen- en homorechten en voor familiale waarden en ziet het christendom als de bron van onze beschaving. In de internationale politiek steunden ze het apartheidsregime, de contra’s in Nicaragua, de doodseskaders in El Salvador en Guatemala, en nog altijd en fervent, de staat Israël, die in hun eschatologie de wederkomst van de messias aankondigt.
Vanaf begin de jaren 1980 vormde Christelijk Rechts de grootste fractie binnen de Republikeinse partij. Volgens Prof. Lyman Kellstedt vormden fundamentalistische christenen in 1995 al een vierde van de Amerikaanse bevolking. Vier miljoen waren effectief bij politiek lobbying betrokken.
Sinds het presidentschap van Ronald Reagan werden zij vervoegd door de Neo-Conservatieven, vroeger ‘liberale’ joodse of christelijke intellectuelen die van de Democraten naar de Republikeinen zijn overgestapt. Ze hebben onder vader en zoon Bush de macht gegrepen. U kent ze van tv en uit onze kwaliteitskranten: Richard Perle, Donald Rumsfeld, Dick Cheney, Paul Wolfowitz… Zij zorgen ervoor dat de woorden God en terrorisme de meest gebruikte woorden in het Engels zijn geworden.
En als het in Amerika regent, druppelt het in Europa.
Niet alleen rukt extreem-rechts op, maar socialisten worden blauw en noemen het eufemistisch paars. En het is geen rare speling van het lot dat Berlusconi op het ogenblik dat ik dit schrijf de Europese Gemeenschap leidt, maar het resultaat van een ‘nieuw’ politiek klimaat. God duikt ook bij ons weer op. Hij probeert zich zelfs te nestelen in de nieuwe Europese Grondwet. De sociale verworvenheden van de Europese arbeidersbeweging daarentegen worden in diezelfde grondwet vergeten, God niet. Toch niet als het aan rechts ligt.
De herkerstening is hier in Europa een thema dat midden de jaren 1980 door de huidige Poolse Paus is aangekaart. Het zeer katholieke Polen dat zich van het goddeloze communisme had bevrijd zou het lichtend voorbeeld vormen van de herkerstening van Europa. Het land heeft 40 miljoen inwoners, en is dus van dezelfde grootte orde als Frankrijk, het seculiere bolwerk van Europa. Het wordt weldra lid samen met nog een rits andere ex-communistische landen waar het ‘heilig vuur’ van God weer brand. Zij zullen met hun goedkope arbeidskracht niet alleen drukken op de lonen van onze werkende bevolking, maar hun hang naar religiositeit zal zich ook zeer praktisch vertalen in de opwaardering van "christelijke waarden". De abortuswet en de euthanasiewet, vrouwen- en homorechten, de secularisatie van onze maatschappij zullen zwaar onder druk komen te staan, eigenlijk zullen ze op Europees niveau opnieuw moeten worden bevochten. Anders komt abortus weer in het stafrecht en zullen Brusselse homo’s niet langer zonnen op het terras van de Plattesteen, maar komen ze weer terecht in de catacomben van de jaren 1950.
Daarom dat iedereen die van zich zelf vindt dat hij tot de avant-garde behoort: politiek, cultureel, maatschappelijk moet weigeren om binnen een religieus referentiekader te argumenteren. Niet met christenen over hun oubollige gezinswaarden, niet met joden over hun bijbels en dus goddelijke recht op Palestina en ook niet met moslims, zelfs niet over een religieus gefundeerd anti-imperialisme.
Het zal heel moeilijk zijn, want de situatie in grote delen van de wereld is alles behalve hoopvol. En waar wanhoop is levert religie troost. Om nog een Tariq Ali te citeren : "Ik maak mij zorgen omdat miljarden mensen bij het begin van de eenentwintigste eeuw nog steeds geloven dat er een godheid bestaat. Dat zegt iets over een fundamenteel tekort in het leven van die mensen."
Dit tekort, om het bij zijn echte naam te noemen: onrecht en armoede, moeten we met alle mogelijke middelen bestrijden, zonder daarbij die andere vorm van armoede, onwetendheid te vergeten. Daarbij moeten wij blijkbaar weer oude slogans boven halen. Zoals die van Marx : "Godsdienst is opium voor het volk" of "à bas la calotte", ongeacht of dit keppeltje nu christelijk, joods of moslim is.
Lucas Catherine,
26 juli 2003
(Uitpers, nr. 45, 5de jg., september 2003)
