In november dit jaar zal de NAVO in Praag officieel minstens 4, waarschijnlijk 5 of 7 nieuwe leden opnemen. De uitbreiding naar Centraal-Europa zal dan een grote stap naar de voltooiing hebben gezet. Is dat nu een versterking van de alliantie, of een verzwakking? Is een militair bondgenootschap met 23, 24 of 26 leden krachtiger dan met 19, of net niet?
Negen
Het staat zonder meer vast dat zeker de drie Baltische staten, met name Litouwen, Estland en Letland, tezamen met Slovenië tot de nieuwe leden zullen behoren. Over Slovakije hangt nog een vraagteken. Bush heeft letterlijk gezegd dat, mocht de nationalist Meciar in september de Slovaakse presidentsverkiezingen winnen het land een kruis mag maken over haar NAVO-lidmaatschap. Andere waarschijnlijke toetredingen zijn er te verwachten van Roemenië¨en Bulgarije. Beide landen leveren op dit ogenblik hand- en spandiensten aan de militaire acties van de Verenigde Staten in Afghanistan. Alle Amerikaanse commentatoren hebben het ook steeds weer over de interessante en belangrijke rol die Bulgarije zou kunnen spelen bij een mogelijke militaire aanval op Irak. Hiermee zijn we aan zeven kandidaten.
Maar de lijst is daarmee nog niet helemaal af. Nog twee andere landen dienen zichzelf aan, en lijken ook wel in Washington op een aantal supporters te kunnen rekenen. Dat voert ons kandidatensommetje op tot negen. Het gaat ‘m om twee Balkanlanden, de ex-Joegoslavische deelrepubliek Macedonië, en Albanië. De meeste waarnemers lijken er het voor deze twee echter bij de positie te houden van toekomstig kandidaat-lid.
Laat ons hierbij zeker niet vergeten welke rol deze twee laatste landen hebben gespeeld in de bombardementencampagne op Joegoslavië in 1999. Beiden waren goede uitvalsbasissen of telden op hun grondgebied heel wat logistieke steunpunten voor de NAVO-troepen. Professor emeritus Eric Suy van de K.U.L. zei ten tijde van de Kosovo-oorlog dat Albanië en Joegoslavië de ontbrekende schakel vormden om de NAVO-ketting tegen Moskou in Centraal-Europa vol te maken tussen Midden- en Zuid-Europa.
Pro washington
Fundamenteel diende en dient de NAVO om de krachtsverhoudingen van na de Tweede Wereldoorlog te institutionaliseren. In dit transatlantisch bondgenootschap spelen de Verenigde Staten een bijzonder dominante rol. De groeiende eenwording van de Europese Unie zou echter een belangrijk georganiseerd tegengewicht kunnen gaan vormen, omdat de belangen van beide economische supermachten niet altijd gelijk lopen. De invoerheffingen op staal in de Verenigde Staten vormen het recentste voorbeeld. De laatste uitbreiding van de Europese Unie geschiedde met een aantal landen die een geschiedenis hebben van een actieve neutraliteitspolitiek: Finland, Zweden en Oostenrijk. Niet bepaald een situatie die het Pentagon in hoge mate zint. Washington heeft dan ook de race ingezet tegenover de EU om ter snelst nieuwe leden binnen te halen. Hongarije, Polen en Tsjechië zijn al officieel lid van de NAVO sedert 1999. Ze worden binnenkort lid van de EU. En alle andere kandidaat-toetreders tot de Unie zullen dus volgens de huidige ontwikkelen ook al (lang) lid zijn van de NAVO. Bovendien zijn praktisch alle politieke leiders in de voormalige Oostbloklanden openlijk heel erg pro-Amerikaans en pro-NAVO, weze het natuurlijk ook al omdat de veeleisende toetredingsvoorwaarden tot de Europese Unie deze landen meestal geen lidmaatschap op korte termijn kunnen voorspiegelen. Al bij al dus is een schitterende Amerikaanse zet op het schaakbord van tegenstrijdige verhoudingen tussen Brussel en Washington.
De wapenlobby’s in de Verenigde Staten kunnen hun geluk niet op: wat een marktperspectieven met zovele nieuwe landen die hun legers aan de (Amerikaanse) technische normen moeten aanpassen.
Verzwakking?
Er zijn heel wat koele NAVO-minnaars die de uitbreiding als een verzwakking van de bondgenootschappelijk structuur zien. Ze gaan er dan ook van uit dat een groter aantal leden de NAVO weg zal voeren van haar militaire opdracht, en voluit de weg op zal doen gaan van een politieke alliantie. Hoor ik daar meteen sommigen fluisteren dat de NAVO dan de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) kan vervangen?
Deze redenering is erop gebaseerd dat het moeilijker is om 25 regeringen op een lijn te krijgen dan 19. Maar is dat wel zo? De politieke elite (dikwijls zowel de regerings- als de oppositieleiders) van de meeste Centraal-Europese landen is erg Amerikaans gezind, en waarschijnlijk bijzonder makkelijk in de pas te houden. Ik neig dus veeleer te geloven dat het aantal ‘atlantisten’ in de NAVO sterk zal toenemen tegenover de groep ‘eurocentristen’. Bijgevolg denk ik dat de dominantie van de VS helemaal niet wordt aangetast, omgekeerd in mijn ogen wordt elke mogelijke oppositie naar de marge geduwd.
Rusland
De vernieuwde relatie tussen de NAVO en Rusland is een heropnemen en intensifiëren van de betrekkingen die door de bombardementen op Joegoslavië behoorlijk waren vertroebeld en bevroren. Er zal nu heel nauw met Moskou worden overlegd op gebieden als de strijd tegen het terrorisme en de nucleaire proliferatie bijvoorbeeld. Maar ook hier gaat ’t in de eerste plaats om een diplomatieke stap die Washington nodig achtte om haar relaties met deze ex-grootmacht te structureren. Deze vernieuwde NAVO-Ruslandraad moet Putin sterken tegen die delen van het Russisch leger die de NAVO-uitbreiding in Centraal-Europa niet zien zitten, die ook zijn toegevingen op gebied van het rakettenschild of de Amerikaanse aanwezigheid in de strategische Centraal-Aziatische oliegebieden moeilijk kunnen slikken. In de recente ontwikkelingen van de relaties tussen het westen en Rusland, heeft de Europese Unie opnieuw een rol van volgeling toebedeeld gekregen.
VS-unilateralisme
Er wordt in menig commentaarstruk verwezen naar de eenzijdigheid waarmee de Verenigde Staten de oorlog tegen Afghanistan hebben gevoerd. De NAVO-landen schaarden zich zonder commentaar solidair achter Washington en stemden de toepassing van art 5 van de NAVO. Maar Washington heeft helemaal geen beroep gedaan op de bondgenoten. Duitsland stond met opgestoken vinger te springen om te mogen meedoen. Frankrijk bood een vliegdekschip aan. Maar buiten een elitegroep van het Britse leger kwam er in een eerste fase niemand aan de pas. Washington maakt zelf de NAVO overbodig?
Tegen deze analyse komt NAVO secretaris-generaal Lort Robertson(1) heftig in het verweer. Uiteraard is dat zijn taak. Maar hij wijst met veel nadruk op de Canadese en Noorse eenheden die de VS bijstaan in hun zoektocht naar Al-Qaida strijders. Hij wijst op de participatie van de Franse luchtmacht vandaag, en op de Britse bijdrage. 14 NAVO-landen hebben op dit ogenblik grondtroepen "om de stabiliteit in Kaboel te verzekeren", voegt hij er nog aan toe. En "het is niet omdat de NAVO niet de leiding had in Afghanistan dat ze die in de toekomst niet voor andere operaties wel zou kunnen opnemen". "De strijd tegen het terrorisme vraagt een flexibel antwoord, en enkel dankzij de NAVO-structuur kan die flexibiliteit worden gevonden. Mocht de NAVO niet bestaan dan zou 11 september er ons toe dwingen ze uit te vinden."
Wapenindustrie
Denken dat het militaire karakter van de NAVO door Washington zelf opzij wordt geschoven zou wel erg botsen met de belangen van de wapenindustrie. Volgens Robertson is dat flexibel antwoord tegen terroristen en hun beschermheren maar mogelijk door een slagkrachtige NAVO. "En daar schiet men in Europa tekort. Als Europa mee wil tellen als een bondgenoot – of alleen haar belangen wil verdedigen als de VS niet zou zijn betrokken – dat moet het de modernisering van haar legers doorzetten. En op korte termijn. Dat zal in Praag een belangrijke doelstelling zijn." Robertson vreest ook voor een te grote technologische kloof tussen de VS en Europa. "Transatlantische samenwerking van de defensie-industrie moeten we aanmoedigen en uitbreiden, om de samenwerking (interoperabiliteit) op alle niveaus te kunnen garanderen, terwijl we mekaar helpen om technologische lekken te voorkomen. Elke Europese inspanning om de capaciteit te verbeteren – zij het binnen de NAVO of onder EU-auspiciën – moeten we verwelkomen als een materiële bijdrage tot een verbeterde lastendeling."
Maar zelfs mocht het eindresultaat overhellen naar een meer politiek bondgenootschap dan nog blijven we ver van huis. De groep landen die zich dan politiek achter het VS-optreden schaart (zoals dat het geval was i.v.m. Afghanistan) zou door de uitbreiding van de NAVO groter zijn geworden. De VS zouden dan pas echt in naam van de rest van de noordelijke en westerse wereld kunnen ageren. Want in naam van de bondgenootschappelijk solidariteit zal elke dissidentie wel de mond worden gesnoerd, laat staan dat er een politieke tegenactie zou kunnen komen.
Besluit
De NAVO-uitbreiding is dus zeker geen stap naar meer vrede. Ze vormt het instrument om verder de VS-dominantie te realiseren, die een wereld wil creëren waarin de "vrije markt" alle macht aan de multinationale ondernemingen geeft. De uitbreiding van het transatlantisch bondgenootschap is ook bedoeld om de mogelijke zelfstandigheidsdrang van sommige Europese NAVO-lidstaten te counteren. En dat allemaal onder het goedkeurend oog van de bewapeningsindustrie.
Er is dus maar een weg om onder de Amerikaanse dwang uit te geraken: het afschaffen van de NAVO.
(Uitpers, juni 2002)
(1) In zijn toespraak "Nato on the road to Prague " tot het Raad voor Buitenlandse Zaken in Washington op 10 april 2002
