In maart 2005 startte de NAVO het Active Layered Theatre Ballistic Missile Defence (ALTBMD) programma. Dit is een lokale bescherming tegen raketten, die uit meerdere niveaus bestaat. ALTBMD wil verschillende lokale (theatre) ruimteschildsystemen tot een coherent netwerk uitbouwen ter bescherming van troepenoperaties.
Er zijn wel wat projecten op dit vlak. Er is het SAMP-T (Sol-Air Moyenne Portée Terrestre) programma met Frankrijk en Italië, er zijn Patriot-programma’s met Duitsland, Nederland en de VS; MEADS (Medium extended air defence system) met Duitsland, Italië en de VS. SAMP-T, Patriot en Meads zijn defensiesystemen tegen korteafstandsraketten.
Tijdens een bijeenkomst van de defensieministers van de NAVO-lidstaten in juni 2006 werd een haalbaarheidsstudie gepresenteerd over een algemener ruimteschild dat niet alleen de troepen moet beschermen maar ook het grondgebied. Een van de vragen is hoe deze ALTBMD kan samengaan met de VS-plannen om delen van hun rakettenschild (een radar voor snelle detectie, en een lanceerstation voor interceptoren) in Europa te plaatsen. Eigenlijk gaat het hier ook om een fijn staaltje slappe-koord-dansen voor twee oude vijanden, Washington en Moskou. Maar de discussie leeft uiteraard ook binnen het bondgenootschap. Sommigen menen dat welk anti-rakettenschild
ook in Europa een exclusief gemeenschappelijk beheer moet hebben, en dus direct onder NAVO-auspiciën moet vallen. Bilaterale afspraken onder NAVO-partners bemoeilijken de zaak, menen zij. De VS zijn zeker niet tegen maar wellicht dacht men vlugger op te kunnen schieten indien de zaak bilateraal zou worden gespeeld. Juni 2007 hebben de defensieministers van de NAVO een studie besteld om een aanbouw-rakettenschild te realiseren dat het zuidoosten van het bondgenootschappelijk grondgebied in Europa zou beschermen dat niet door de VS interceptoren zou worden gedekt. Washington heeft wellicht gelijk dit te bekijken als een impliciete goedkeuring van het rakettenschild in Europa vanwege de andere NAVO-leden.
De NAVO-top in Boekarest van begin april 2008 bevestigt dat het bondgenootschap de proliferatie van ballistische raketten als een groeiende bedreiging beschouwt. Er wordt hier in de eerste plaats verwezen naar Iran en Nood-Korea. De eindverklaring stelt ook dat missile-defence deel is van een grotere ‘antwoord’ en dat het voorgestelde Amerikaanse systeem een substantiële bijdrage betekent voor de bescherming van het bondgenootschap. De VS installaties zouden best gecombineerd worden met bestaande NAVO-inspanningen en opgenomen in een toekomstig rakettenafweersysteem. Er werd ook afgesproken dat men tegen de volgende top van 2009 de opties klaar zou hebben wat betreft de anti-rakettendefensie van de ‘onbeschermde’ delen van het NAVO-grondgebied. Bovendien moeten de gesprekken met Rusland verder gezet worden rond een NAVO-Rusland samenwerking voor een rakettenschild, en zelfs om ten gepaste tijde de anti-rakettensystemen van de VS, NAVO en Rusland met elkaar te verbinden.
Het Amerikaanse Congres (reeds onder Democratisch meerderheid sedert eind 2006) is kennelijk nog niet echt overtuigd van de absolute noodzaak om delen van het raketschild in Europa te plaatsen. Dat blijkt uit de eerdere weigering om het project volledig te financieren. In de budgetaanvraag voor het werkjaar 2008-2009 had het Pentagon 310,4 miljoen dollar gevraagd om de bouw van de basissen in Polen en Tsjechië te starten. De gezamenlijke commissie van Huis en de Senaat schrapte al de fondsen qua constructievoorbereiding van de sites. Voor het werkjaar 2009-2010 wordt in totaal meer dan 1 miljard dollar gevraagd voor de bouw en de operationele werkzaamheden. Tot en met het werkjaar 2013 wordt een totale kost verwacht voor de Europese sites van zowat 5,8 miljard dollar.
Het VS Congres stelt zich ook vragen bij de gevolgen die de voorgestelde systemen zullen hebben op een eventueel NAVO-rakettenschild. De Democratische vertegenwoordigster van California, Ellen Tauscher, zei aan de pers dat ze hoopte om het voorgestelde VS-rakettenschild te kunnen ‘NAVO-iseren’. Zoals reeds gezegd, is de NAVO vandaag al bezig te onderzoeken om de raketsystemen van de verschillende lidstaten te harmoniseren als onderdeel van het Active Layered Theater Ballistic Missile Defense (ALTBMD). Tauscher zag hierin de mogelijkheid om heel het Europees grondgebied te dekken met dergelijk afweerschild. Een van de centrale problemen is van politiek-militaire aard. Hoe zullen de verschillende NAVO-lidstaten akkoord geraken om te bepalen wat nu eigenlijk een dreiging uitmaakt. Bovendien praat men in de NAVO-Rusland raad over de voorwaarden voor samenwerking rond theatre missile defence. De VS plannen met Polen en Tsjechië dreigen deze inspanningen te dwarsbomen. Een niet eenvoudige evenwichtsoefening.
Voor- en tegenstanders van het schild hebben elk hun argumenten. De regeringen lijken beslist te hebben, maar in politieke en sociale kringen blijft er discussie. Velen twijfelen aan de technische haalbaarheid van het ruimteschild want de resultaten van de testen zijn alles behalve overtuigend. Anderen twijfelen aan de Iraanse dreiging zelf, of zijn bang van het kostenplaatje.
De voorstanders argumenteren dat een NAVO ruimteschild op zich een serieuze afschrikking zou uitmaken, zodat niemand durft aan te vallen. Maar een goed ruimteschild zou de bondgenoten ook meer manoeuvreerruimte bieden dan de louter militaire preventieve aanval: een andere langetermijnstrategie zou meer kans kunnen maken en ook kunnen volgehouden worden.
Zelfs als de regeringen het eens zijn met het principe blijft er verder nog heel wat stof tot discussie. Als daar zijn: bevel- en beheersstructuren, wie krijgt wat, groeiende afhankelijkheid van VS technologie, wat met de brokstukken en nucleaire lading van een geïntercepteerde aanvalsraket, technologietransferten, kosten, bedreigingsanalyse, en niet in het minst de reacties van Rusland.
Structuren voor bevel en beheer moeten vooraf duidelijk worden vastgelegd. In praktijk zou het wellicht de huidige militaire leiding van de NAVO zijn, de Supreme Allied Commander Europe (Saceur), die de eindverantwoordelijkheid krijgt.
Allerlei vragen moeten dan nog behandeld worden. Enkele voorbeelden. Welke NAVO-landen of steden zouden het eerst of het best worden beschermd, de actiefste landen eerst? Wat met de neutrale Europese landen? Welke interceptoren dienen in de eerste plaats de Amerikaanse defensie? Enz.
De kwestie van neervallende brokstukken en nucleaire lading is een andere problematiek die moeten aangepakt worden. Wat als het neervalt op een land tegen wie er eigenlijk geen aanval werd uitgetekend? Wat als dat land geen NAVO-lid is? Anderzijds zullen de brokstukken wellicht volledig verbranden bij intrede in de atmosfeer. Zelfs een vijandige kernwapenkop die speciaal ontworpen is om te ontploffen bij de interceptie ( een staaltje van vernuftige technologie) en een elektro-magnetische schok zou veroorzaken, zou minder schade veroorzaken dat een nucleaire inslag op aarde. Aldus de voorstanders.
Het feit dat een goed raketttenschild de vijand zou doen kiezen voor andere aanvalstechnieken, is op zich geen argument tegen Missile Defense, zeggen de NAVO voorstanders. Het is ook daarom dat de NAVO beschermingstechnologie zoekt tegen kruisraketten, bemande of onbemande vliegtuigen. Het is daarom dat de controle in havens moet versterkt worden. Enkel de korte-afstand interceptoren kunnen iets tegen een kruisraket doen. Vandaar dat het van essentieel belang is dat de NAVO leden in de verschillende aspecten van raketdefensie zouden blijven investeren.
Mochten de VS het Russisch voorstel hebben aanvaard om de radar in Azerbeidjan te installeren, in plaats van in Tsjechië, dan zou een en ander wel zijn uitgesteld tot de na de Bush periode. Dan zou zijn opvolger de beslissingen hebben moeten nemen. G.W.Bush wilde de zaak echter in eigen handen hebben en dus zoveel mogelijk concrete deelprojecten op de sporen hebben tegen het einde van zijn mandaat. Inderdaad de Missile Defence Agency is nu al meer dan vijf jaar aan het proberen de medewerking van Polen en de Tsjechische Republiek te krijgen, maar er blijven nog serieuze vraagtekens. De regeringen gaan inmiddels akkoord maar de parlementen moeten de zaak nog behandelen.
Wat de site in Azerbeidjan betreft, achtte het Pentagon wellicht dat deze locatie teveel in de achtertuin van Rusland ligt, aangezien dit land zowel grenst aan Rusland als aan Iran. Trouwens het gevaar was groot dat Moskou dit als een basis onder Russisch beheer zou hebben willen beschouwen, wat het Pentagon natuurlijk niet uitkomt. De huidige regeling met Rusland over het Qabala radiostation in Azerbeidjan betreft een hernieuwbaar contract van 10 jaar dat in 2012 ten einde loopt. Toch lijkt dit voorstel van Poetin de deur op een kier te zetten voor nieuwe mogelijkheden van een Amerikaans-Russische samenwerking. Zo vergt het systeem immers nog een tweede radarinstallatie om een krachtige, mobiele X-band-radar te kunnen ontplooien korter in de buurt van Iran dan Tsjechië, bijvoorbeeld in Turkije, in de Kaukasus of de regio van de Kaspische Zee. Onderhandelingen over deze tweede radarsite houden een nieuw potentieel conflict, of wie weet een akkoord, met Moskou in.
In het debat rond de ‘Europese’ onderdelen van het ruimteschild wordt dikwijls het derde luik, Groot-Brittannië, vergeten. In Fylingdales werd de bestaande radarinstallatie gemoderniseerd en is daarmee volledig klaar om in het systeem opgenomen te worden. De Britse regering heeft ook al aangekondigd dat de VS-spionagebasis van Menwicth Hill zal gebruikt worden als onderdeel van het anti-rakettenschild; dit ‘doorgeefstation’ is afgewerkt voor de infraroodzoeksystemen in de ruimte.
Na de VS-Rusland top van begin april 2008 over de geplande installering van een rakettenschild in Europa tussen Poetin en Bush, blijft de controverse. Maar beide presidenten lieten inderdaad de mogelijkheid open dat hun opvolgers hier verder zouden kunnen over onderhandelen. Er werd gedacht aan een gemeenschappelijk programma of minstens om de plannen rekening te doen houden met de Russische bezorgdheden. Poetin bleef echter bijzonder afstandelijk. In Washington wil men anders elke kans grijpen om vooruitgang met Tsjechië en Polen te concretiseren, zeker nu de NAVO op haar Boekarest-top haar steun uitsprak voor de plannen. Zoals al even aangestipt heeft de Bush-administratie intussen akkoorden kunnen sluiten met de regeringen van Tsjechië en Polen, maar de parlementen moeten de zaak nog goedkeuren. Dat is reeds gebeurd door de Tsjechische Senaat, maar de Kamer moet er zich nog over buigen. De Russische reactie: “dan plaatsen we SS-26 raketten in Kaliningrad”.
VS presidentselect Barack Obama is voorstander van een werkzaam rakettenschild tegen een reële bedreiging op basis van een akkoord met de bondgenoten. Dat laat heel wat ruimte voor interpretatie: werkt de technologie, is er een bedreiging, wat zeggen de bondgenoten echt? Zullen de parlementen van Tsjechië en Polen hun regering volgen? Obama verwijt G.W.Bush de NAVO-bondgenoten niet goed te hebben geconsulteerd over de Europese poot van het VS-rakettenschild dat “belangrijke gevolgen zal hebben voor elk van hen”.
Victoria Samson, een Amerikaanse onderzoekster van het Center for Defense Information, meent dat dit VS-rakettenschild in Europa een puur politieke zaak is. Het is een symbool van Amerikaanse militaire macht in Oost-Europa, een signaal tegenover Moskou. Dat kan de relaties tussen beide alleen maar verslechten. “En dat alles in de naam van wapens die niet functioneren tegenover een dreiging die niet bestaat.”(2)
(Uitpers, nr 105, 10de jg., januari 2009)
Bronnen:
www.occar-ea.org
Congressional Research Center USA
David S. Yost: Missile Defense in NATO
Vredescahier4/2007 Een Amerikaans Ruimteschild in Europa (uitgave Vrede vzw)
Voetnoten:
(1) Dit artikel werd geschreven op vraag van Amok Nederland voor het Vredes Magazine januari 2009 (www.vredesmagazine.nl)
(2) Victoria Samson, Missile Defense in Poland a Frivolous Move, (www.cdi.org)
