De Mapuchestrijd voor autonomie en de centrale macht

Het zuiden van Chili wordt van oudsher bevolkt door de Mapuches (mensen van de aarde), een van de autochtone Indiaanse volkeren van deze regio. Er woedt al sedert de Spaanse invasie een conflict waarin dit volk weerstand moet bieden tegen de heerschappij van de machtshebber. Oorspronkelijk ging het om een strijd tegen de kolonisatielegers en de godsdienst. Sinds de oprichting van de Chileense staat gaat het om een strijd tegen de regering en tegen nieuwe kolonisatoren vanuit verschillende delen van de wereld.

Een uniek verdrag uit 1641 gesloten tussen de Spaanse veroveraars en de Mapuches erkende Araucanië (de zuidelijke helft van het huidige Chili) als een vrije en onafhankelijke Mapuche-staat. Toen op 12 februari 1818 de onafhankelijkheid van Chili werd uitgeroepen, weigerde de kersverse staat het onafhankelijke Araucanië echter te erkennen. Het proces van kolonisatie kwam onmiddellijk op gang. Vanaf 1861 deden verschillende militaire invallen de mapuchebevolking belangrijke delen van hun autonome gebieden verliezen. De staat verantwoordde haar gewelddadige bezettingspolitiek, die gepaard ging met ziekte, armoede en gebiedsverlies op grote schaal, als een onderdeel van het beleid van “pacificatie van de Araucania”.

Eigenlijk is de toestand sindsdien niet zo veel veranderd. Vandaag worden de grote economische groepen van het land die via hun ondernemingen op onrechtmatig verkregen gronden de natuurlijke rijkdommen overexploiteren -waardoor er geen plaats meer is voor hen die van de aarde moeten leven- ondersteund door de Chileense staat.

We spreken hier over verschillende economische machtsgroepen. Angelini is actief in de visserij en de houtontginning. Luksic in de mijnsector en Matte in de houtontginning en nog zoveel meer. Deze groepen hebben allemaal diepe wortels in de machtscenakels van het land. “Wij zijn de eigenaars van Chili, de eigenaars van het kapitaal en de grond. De rest is slechts beïnvloedbare en koopbare massa, die geen gewicht in de schaal kan leggen, niet op het vlak van ideeën, noch op het vlak van prestige”. Deze uitspraken werden meer dan een eeuw geleden gedaan door Eduardo Matte Preze, de overgrootvader van Eliodoro Matte Larrain, het huidige hoofd van één van de weinige familieconcerns die het grootste deel van het Bruto Binnenlands Product (BBP) van het land controleren. Deze imperiums werden uitgebouwd tijdens de militaire dictatuur maar kunnen vlot hun macht doorzetten onder de huidige neoliberale ‘democratie’ van het land.

Het huidige conflict tussen de Mapuches en de houtwinningbedrijven draait rond de eisen over de voorouderlijke grond die in handen is van die ondernemingen. Hun aanwezigheid heeft trouwens ook belangrijke negatieve gevolgen op vlak van cultuur en ecologie. De vernietiging van het oorspronkelijke bos maakt plaats vrij voor overexploitatie door het aanplanten van pijnbomen en eucalyptus. Deze soorten slorpen het grondwater op zodat onder meer de oorspronkelijk flora en fauna verder verloren gaan.

Het hele conflict leidt tot directe confrontaties met de ondernemingen waarbij stukken bos en materiaal zoals bijvoorbeeld vrachtwagens, in brand gestoken worden. De Chileense overheid treedt op om de belangen van de ondernemingen te verdedigen via de antiterrorismewet nr. 18.314 en de wet op binnenlandse veiligheid nr. 12.927, een erfenis van de dictatuur. Verschillende Mapuches werden op die manier veroordeeld tot gevangenisstraffen van 10 jaar en 1 dag. In 2002 werd een jonge Mapuche van 17 jaar gedood door een majoor van de Chileense rijkswacht (Carabineros). De man kon tot op de dag van vandaag zijn functie probleemloos blijven uitoefenen. Het bleef geen alleenstaand geval. In mei 2005 reed een vrachtwagen de jonge Mapuche, Zenén Díaz Necul, dood tijdens een straatprotest tegen het houtbedrijf Mininco. De Mapuche gemeente Ranquilco was immers het slachtoffer geworden van een ‘intimidatieaanval’ die werd toegeschreven aan de veiligheidsdiensten van Mininco, als antwoord op protestacties tegen de vernietiging van ceremoniële en symbolische religieuze plaatsen van de Mapuches. Rodrigo Cisternas werkte in Aracuo voor een grote houtonderneming toen hij in 2007 door de politie werd vermoord bij de strijd voor betere loonsvoorwaarden. In januari dit jaar werd de jonge Mapuche Matías Catrileo door de politie doodgeschoten tijdens een grondbezettingsactie bij Jorge Iuchsinger, een grootgrondbezitter die zich openlijk anti-Mapuche opstelt. De politieman die het fatale schot loste werd enkele weken geleden vrijgesproken.

Vandaag zien we dat de Indianengemeenschappen lastig gevallen worden door carabineros en paramilitaire groeperingen die optreden voor de grootgrondbezitters en bedrijven (zoals het uit ex-militairen samengestelde Commando Hernán Trizano, dat de naam koos van een Mapuchemoordenaar, nl. de stichter van de Chileense carabineros en ‘held’ van de ‘pacificatie van Araucanië’)(1). Het gaat onder meer om de bedrijven CMPC-Mininco (Matte), Arauco-Celco (Angelini), Bosques Arauco en Bio Bio, Forestal Santa Ana NV, Fundo Poluco Pidenco, Las Tejas, El Manzanito, Llanos de Charrúa en Unihue.

Een bijzonder conflict doet zich voor met de hydro-elektrische centrale in Ralco (die eigendom is van elektriciteitsleverancier ENDESA)(2), in de Pewenche-streek, waar een kunstmeer van 1.222 kubieke hm werd aangelegd met een oppervlakte van 3460 hectare verspreid over de valleien van de rivieren Bío-Bío, Lomín, Villucura en Lolco. De artificiële overstroming trof een historisch bos met hoge biodiversiteit, waar verschillende Mapuche gemeenschappen woonden, bestaande uit 92 gezinnen die meer dan 500 personen tellen. Deze families werden hergevestigd in ver afgelegen plaatsen die weinig landbouwmogelijkheden bieden. Het conflict met de centrale werd gekenmerkt door politionele inmenging, militarisering van het gebied en politieke arrestaties.

Een ander conflict dat vandaag nog aan de gang is betreft de bouw van vier hydro-elektrische centrales in Aysén, in het zuiden van Chili, door de ondernemingen ENDESA en Colbún (van de Matte groep). Verscheidene ecologische groepen uit binnen- en buitenland proberen de verdediging van dit gebied op zich te nemen.

Een ander conflict tussen lokale gemeenschappen en een grootonderneming betreft de vervuiling van de rivieren Rio Cruces en Mataquito. De Lafkenche (mensen van de zee) -gemeenschappen verzetten zich tegen het trekken van een kanaal naar zee en worden geconfronteerd met de Grupo Angelini, eigenaar van een hele rits ondernemingen waaronder het houtverwerkingsbedrijf Celco). Celco wil zijn afwatering naar zee doorheen de Mapuche vissersdorpen van Chan Chan en Alepue leiden. Deze kanalisering van toxisch afval van de celluloseproductie zou vanuit de provincie Valdivia (10de regio) door de provincie Aracuao (8ste regio) lopen tot aan Tirúa. Voor de vissers vormt de zee hun inkomen maar ook hun ‘cosmovisión’ (hun wereld).

Ook de bouw van de kustweg tussen Puerto Saavedra en Teodoro Schmidt loopt door een zone die van centraal belang is voor de Mapuches. De overheid koos een traject dat loopt doorheen de berg Tren-tren en andere plaatsen passeert die een belangrijke betekenis hebben in hun mythes over de schepping van de wereld en de mensheid, alsook begraafplaatsen en locaties voor hun rituelen.

Uit deze enkele voorbeelden blijkt de intense sociale spanning in dit gebied.

In de strijd met de macht werden ook verschillende politieke gevangenen gemaakt onder de Mapuches. Ze zitten opgesloten in verschillende gevangenissen verspreid over het hele land:

Gevangenis van Angol: Jaime Marileo Saravia, Patricia Troncoso Robles, José Llanquileo Antileo, Pedro Queipul.

Gevangenis van Traiguén: Pascual Pichun Paillalao (comunidad Temulemu), Rafael Pichun Collonao (comunidad temulemu).

Gevangenis van Concepción: Víctor Ancalaf Llaupe (comunidad Choin Lafkenche).

Gevangenis van Victoria: Juan Carlos Huenulao Patricio Marileo Saravia.

Gevangenis van Alta Seguridad Santiago: Waikilaf Cadin Calfunao (comunidad Juan Paillalef).

Gevangenis van Temuco: Antonio Cadin, Jorge Landero, Ernesto Lincopan, Juana Calfunao.

In de gevangenissen werden al verschillende hongerstakingen opgezet. Meestal zonder resultaat omdat de overheid weigert om ernstig te onderhandelen. Zo was Patricia Troncoso op de rand van de dood na 112 dagen hongerstaking . Ze werd veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf en het betalen van een compensatie van zowat 900.000 dollar voor haar vermeende deelname aan de brandstichting op de terreinen van de onderneming Forestal Minico van de groep CMPC, eigendom van de familie Matte.

De actievoerders eisen van de regering Bachelet dat ze een einde stelt aan de vervolging van mensen die betrokken zijn in de strijd rond syndicale en sociale eisen en rond de rechten van de Mapuches. Ze eisen de vrijlating en de vrijspraak van alle politieke Mapuche-gevangenen, en de onmiddellijke terugtrekking van de repressietroepen.

De Mapuches worden politiek vervolgd op basis van ideologie en niet van feiten. Voorbeelden zijn er genoeg. De moord in januari 2008 op Matias Catrileo, de arrestatie van betogers tegen het politiegeweld en tegen de militarisering van de lokale gemeenschappen en nu ook van steden. Honderden personen worden opgepakt gewoon omdat ze betogen. Er wordt een klimaat van spanning en angst gecreëerd. Het ‘Mapuche conflict’ wordt door de Chileense media steevast als een geïsoleerde, zinloze strijd voorgesteld. En ook tegen diegenen die zich solidair verklaren met deze Mapuche-strijd voor de historische rechten op hun land en vrijheid, treedt de repressie hard op.

We kunnen ons niet neerleggen bij de schaamteloosheid van de Chileense staat en van de kapitalistische ondernemingen die alleen maar op zoek zijn naar winst door de voorouderlijke gronden van de Mapuches in te pikken. De wereld moet deze feiten kennen en blijven opvolgen zodat er een solidariteit kan groeien die de woorden overstijgt, maar actief deze repressie aanklaagt.

(Uitpers, nr 95, 9^de jg., maart 2008)

12 februari 2008

Voetnoten:

Verdere informatie

http://www.nodo50.org/azkintuwe/edicion14_5.htm

http://www.nodo50.org/azkintuwe/sept11_1.htmhttp://www.rebelion.org/noticia.php?id=14781

Informatie in het Nederlands over de Mapuches bij Stichting Folil

http://www.mapuche.nl/