In september 2005 gingen Daniel Ortega en Rosario Murillo op de knieën om hun kerkelijk huwelijk in te laten zegenen door aartsbisschop Obando-y-Bravo. Het was de opmaat naar de terugkeer van Ortega als president het jaar daarop, nadat de onbetwiste leider van het FSLN zestien jaar effectief oppositie had gevoerd tegen de neoliberale regeringen van Violeta Chamorro, Arnoldo Alemán en Enrique Bolaňos. Opmerkelijk omdat de relatie tussen de sandinisten en de Katholieke Kerk vanaf eind zeventiger jaren op zijn minst als problematisch gekenschetst kan worden. Ondanks het feit dat er priesters aan de basis waren die de sandinistische revolutie steunden, stond de kerkelijke hiërarchie aan de kant van de oppositie en zelfs van de gewapende contra. Zo lobbyde de bisschop van Chontales, Vega, in ’87 actief bij het Amerikaanse Congres en president Reagan voor een steunpakket van 130 miljoen dollar voor de contra’s.
De burgeropstand van 2018 tegen het sandinistisch regime geldt als de grote game changer in de relatie tussen Ortega-Murillo en de Katholieke Kerk. Het begon met de veroordeling van de bisschoppen ten aanzien van het grove geweld van het regime tegen de studenten, gepensioneerden en andere sectoren van de opstandige bevolking. Dat de Kerk een jaar een nationale dialoog faciliteerde die uitliep op een publiekelijke vernedering van de president en zijn echtgenote (vicepresident) deed de vlam pas echt in de pan slaan. Een groot deel van de bevolking zag het als het bewijs dat de Kerk haar rol als beschermer van de mensenrechten serieus nam, terwijl het FSLN en de regering er het bewijs in zagen dat de Katholieke Kerk aan de kant van de coupplegers en landverraders stond.
Het journalistieke initiatief Hora Zero (Uur Nul) kwam medio april met een treurig makend overzicht van de relatie Kerk-staat over de afgelopen vijf jaar. Zo zouden er in 2018 maar liefst 46 aanvallen vanuit de overheid plaats hebben gevonden op katholieke instellingen en organisaties, variërend van doodsbedreigingen, het binnendringen van relschoppers in kerken en gevallen van heiligschennis. Bij een bezoek aan Sebaco meldde pater Marlon ons dat er in zijn kerk zwaar geweld was gebruikt tegen parochianen die zich tegen de dictatuur verzetten. In het jaar 2019 werden 48 incidenten gedocumenteerd. Onder druk van de Nicaraguaanse dictatuur gaf het Vaticaan toe en riep de meest uitgesproken en populaire bisschop, Silvio Baéz, op om Nicaragua te verlaten. In 2020 vonden er 40 aanvallen op kerken plaats, waaronder een aanval met een molotovcocktail op de kathedraal van Managua, die maakte dat de afbeelding ‘Het bloed van Christus’ (1638) in vlammen opging. In 2021 noteerde Hora Zero 35 aanvallen op religieuze instellingen, waaronder gevallen van roof, ontheiliging van gebedshuizen en beledigingen van kerkelijke autoriteiten door de president en zijn vrouw. 2022 was het jaar van de arrestatie en veroordeling tot 26 jaar gevangenisstraf van bisschop Rolando Alvarez vanwege ‘samenzwering en het verspreiden van onjuiste informatie’. In de eerste maanden van dit jaar zijn er 21 Nicaraguanen opgepakt, waarvan de meesten wegens deelname aan verboden processies in de Paasweek. Journalist Victor Ticay (van tv-station Canal 10) werd gearresteerd op beschuldiging van het plegen van een ‘cyberdelict’. Dit naar aanleiding van een reportage op Facebook over een verboden processie in Nandaime. In de week naar aanloop van Pasen werden er maar liefst 3.176 processies verboden en vonden er 160 aanvallen op en intimidatie van vertegenwoordigers van de Katholieke Kerk plaats. Zo werd een Panamese priester, Donaciano Alarcón (Esteli) opgepakt en de Hondurese grens overgezet nadat hij in een kerkelijke dienst aandacht had gevraagd voor monseñor Alvarez, die onder onmenselijke omstandigheden gevangen wordt gehouden.
Rond Pasen patrouilleerden politie-eenheden rond kerken om erop toe te zien dat processies niet buiten ‘een rondje om de kerk’ plaatsvonden. Dit verbod kwam voor honderdduizenden mensen hard aan omdat daarmee een streep gezet werd door de Nazareños-traditie, die in veel parochies in ere wordt gehouden. Deze traditie is gebaseerd op het lijdensverhaal van Christus. Simon uit Cirene, een toevallige passant, werd volgens de overlevering door de Romeinen gedwongen om het kruis van Jezus een stuk te dragen. Dat vormt de basis voor de traditie die eruit bestaat dat gelovigen op de vrijdag in de Heilige Week een passiespel organiseren, waarop zij uit respect voor het lijden van Jezus met een kruis door hun dorp of stad lopen. En dat alles opgeluisterd met muziek, dans en poëzie. Het is een gebeuren waar het hele jaar naar toegeleefd wordt, waar flink op geoefend wordt en waar vrijwel de gehele lokale bevolking op af komt. Maar dit jaar dus niet, vanwege een regime dat in strijd met alle marxistische wetten van de dialectiek inzet op het permanent bevriezen van de status quo. Op de cubanisering van de revolutie. Dat proces houdt in dat partij en staat fuseren en het gedaan is met de burgerlijke democratie met meer partijenstelsels, vrije verkiezingen en persvrijheid.
En dan tot slot, het antwoord op de repressie van de kant van de Katholieke Kerk. De van origine Poolse Waldemar Stanislaw Sommertag, die begin 2018 door het Vaticaan als pauselijke nuntius werd benoemd, werd begin 2022 door het Ortega-Murillo regime het land uitgezet vanwege zijn kritiek op de mensenrechtensituatie. Inmiddels zijn er 21 katholieke priesters en nonnen het land uitgezet omdat zij omdat zij ‘staatsvijanden’ zouden zijn. (El Pais 5 april 2023) Tot verbazing en ergernis van veel katholieken in Nicaragua heeft de paus lange tijd gezwegen over de repressie van de Kerk in Nicaragua totdat hij medio maart het zwijgen verbrak. Bij die gelegenheid sprak Paus Franciscus over Nicaragua als een ‘Hitlerachtige dictatuur’. Van niets naar de overtreffende trap, maar een meer adequate verwijzing naar Italië van Mussolini (Tweede Wereldoorlog) of het Argentinië van Videla (fascistische dictatuur) zal hij vermoedelijk als politiek te controversieel hebben beschouwd.
Ondanks de niet mis te verstane veroordeling van het Nicaraguaanse regime door het Vaticaan, treedt de Katholieke Kerk in Nicaragua uiterst behoedzaam op. In praktijk betekent dit dat elk contact met oppositionele krachten in het buitenland – zelfs uit kerkelijke kringen – afgehouden wordt. Uit directe contacten met priesters en bisschoppen in Nicaragua blijkt dat zij zich gesteund voelen door blijken van solidariteit en door diplomatieke druk vanuit het buitenland maar alles op basis van het principe ‘Houd ons erbuiten’. Die opstelling is niet alleen begrijpelijk vanuit een overlevingstraditie van de katholieke Kerk van tweeduizend jaar oud, maar ook op grond van de rücksichtslose staatsrepressie en het gebrek aan perspectief op een democratische doorbraak op de korte termijn.
(overgenomen uit Nica Nieuwsbrief 41, (sosnicaragua.holanda@gmail.com)
