Dezer dagen wordt druk overleg gepleegd tussen de machtigen van deze aardbol om de financiële structuur van de wereldeconomie te hertekenen en om een heuse economische depressie af te wenden. Maar niet alleen de zwaargewichten steken de koppen bij elkaar. In oktober jongstleden verzamelden meer dan tweehonderd intellectuelen, activisten en artiesten in Caracas, om na te denken over alternatieven voor het kapitalisme en om strategieën voor een betere wereld te bespreken.
De deelnemers waren afkomstig uit meer dan tachtig landen, enkele namen: Bernard Cassen (Frankrijk), Marta Harnecker (Chili), Hui Wang (China), Makoto Katsumata (Japan), Theotonio Dos Santos (Brazilië), Meena Menon (India), Trevor Ngwane (Zuid-Afrika), Carlos Tablada (Cuba), Atilio Borón (Argentinië), Michel Collon (België). De bijeenkomst was een gezamenlijk initiatief van het Netwerk voor Intellectuelen en Artiesten ter Verdediging van de Mensheid en het Wereld Forum voor Alternatieven. De timing is toevallig, maar kon niet beter. De huidige crisis maakt meer dan ooit duidelijk dat het uittekenen en uitwerken van alternatieven niet alleen noodzakelijk is, maar ook urgent is.
Het Wereld Forum voor Alternatieven (WFA) is een internationaal netwerk van onderzoekscentra en militante intellectuelen van het Zuiden en het Noorden. Het werd in 1997 opgericht door o.a. François Houtart en Samir Amin en is bedoeld om een forum te bieden aan sociale bewegingen wereldwijd die zich verzetten tegen de neoliberale globalisering of tegen allerhande vormen van discriminatie of verdrukking. Het WFA wil analyses aanbieden en het debat aanzwengelen over alternatieve strategieën en de strijdervaringen van de volkeren. Het Netwerk voor Intellectuelen en Artiesten ter Verdediging van de Mensheid (IADH) is een internationale denk- en actiebeweging tegen elke vorm van dominantie en wil een dam opwerpen tegen het imperialisme en de overheersingdrang van de VS en zijn bondgenoten. Het netwerk ontstond op initiatief van enkele Mexicaanse intellectuelen die naar aanleiding van de oorlogen tegen Irak en Afghanistan, en de militaire dreiging vanwege Washington tegen Venezuela, Cuba en Iran, vooraanstaande intellectuelen en kunstenaars bij elkaar riepen in Mexico city in oktober 2003. Het netwerk heeft de steun van o.a. Gabriel García Márquez, Rigoberta Menchú, Noam Chomsky, Harry Belafonte en Ignacio Ramonet.
Thema van de bijeenkomst was: Transities naar het socialisme. Iets was voor de landen van het Noorden misschien nog veraf lijkt, maar wat voor het gastland en een aantal landen in de regio opnieuw en meer dan ooit op de agenda staat. Op de openingszitting zette Samir Amin, medeoprichter van het WFA meteen de toon. Het traditionele socialisme is toe aan een hernieuwing en de huidige omstandigheden, net name de algemene systeemcrisis, maken dit juist mogelijk. Hij stelde dat het kapitalisme vandaag misschien wel een zware opdoffer krijgt en wankelt, maar daarom nog niet overwonnen is. Het is een tegenstrever waar we nog gedurende lange tijd zullen mee af te rekenen hebben. Hij besloot dat de mensheid dergelijke bijeenkomsten nodig heeft die een bijdrage zijn aan de onvermijdelijke en noodzakelijke weg naar het socialisme.
Het thema werd bediscussieerd in een achttal werkgroepen: eenheid van de werkende bevolking; de landbouw; democratie, gelijkheid en gender; cultuur, media en culturele diversiteit; de wereldeconomische orde: kritieken en alternatieven; de wereldpolitieke orde en de opkomst van nieuwe paradigma; integratie en decentralisatie als alternatieven voor een unipolaire wereld; economische, sociale en politieke transitie naar het socialisme. De discussies waren bijzonder boeiend, leerrijk en vaak levendig. Het is onmogelijk om alle discussiepunten of punten van consensus weer te geven. Voor wie daarin geïnteresseerd is: alle gesprekken werden opgenomen en zullen binnenkort gepubliceerd worden op de website van FMA (http://www.forumdesalternatives.org). Bij wijze van smaakmaker vermeld ik enkele elementen uit werkgroepen waaraan ik zelf heb deelgenomen. Ook verwijs ik graag naar de slottekst van de bijeenkomst, die je elders vindt op deze site.
In de werkgroep Eenheid van werkende bevolking, viel op dat de zoektocht naar een postkapitalistische wereld aan de ene kant grote accentverschillen kent naargelang de context en geschiedenis van een land of regio. Zo bijvoorbeeld staat in veel landen de arbeiderskwestie centraal, terwijl dit in India eerder de ‘identiteit’ (kastenkwestie) is of in Bolvië het vraagstuk van de inheemse bevolking. Aan de andere kant hebben alle volkeren dan weer af te rekenen met dezelfde logica van het kapitaal en kan een strategie enkel maar succesvol zijn als het die logica neutraliseert en uiteindelijk uitschakelt. Belangrijk daarbij is dat de bewegingen zich niet louter beperken tot materiële eisen(loon, arbeidsomstandigheden), maar ook politieke doelstellingen formuleren en nastreven. Als gevolg van recente evoluties van het kapitalisme (fragmentarisering, precarisering en informalisering van arbeid, evenals massale en structurele werkloosheid of migratie) is het nodig het subject van verandering te herdefiniëren en ook te zoeken naar nieuwe aangepaste strategieën en actievormen.
In de werkgroep Transitie naar het socialisme, stelde men vast dat er verschillende wegen zijn naar het socialisme, maar dat niet alle hervormingen daarom per se in die richting gaan. Cruciaal is dat de wetten van de markt vervangen worden door een democratische en bewuste planning. Maar dat is niet voldoende, ook de mensen zelf moeten veranderen, zij moeten protagonist worden en deelnemen aan het proces. Daarbij gaat het niet alleen over bewustwording (de nieuwe mens), maar ook over nieuwe instituties.
Hervormingen en revolutie staan in een dialectische verhouding. Elke revolutie bevat heel wat hervormingen, maar hervormingen op zich zijn daarom niet revolutionair en eventueel niet eens structureel. Ze zijn revolutionair in de mate dat ze de logica aantasten van het kapitalisme. Een revolutionair proces moet m.a.w. niet gebanaliseerd worden, het is een breuk met het systeem en dus een confrontatie met het machtscentrum. Het gevaar dat het kapitalisme na verloop van tijd langs een achterdeurtje weer binnensluipt en zich herstelt, loert altijd om de hoek.
De ateliers mondden uit in plenaire zittingen en uiteindelijk in een slottekst. Het geheel werd doorspekt met interessante lezingen van militante experten uit diverse continenten. Maar top of the bill was de ontmoeting met Hugo Chávez. Met veel verve gaf hij een avondlezing. Met een knipoog naar het Communistisch Manifest had hij het over een spook dat waart door Latijns-Amerika, namelijk ‘el espíritu del socialismo’ (de geest van het socialisme). Hij waarschuwde voor te grote en te snelle verwachtingen, zelfs een tijger neemt stappen. Hij becommentarieerde de huidige mondiale chaos en de totale ineenstorting van de liberale en kapitalistische recepten. ‘Een ding is duidelijk, Obama is zeker geen socialist. Maar Bush, kameraad Georges, dat is pas een socialist. Die nationaliseert op een week tijd de grote banken van zijn land!’ Een quote, of beter de enige quote, die CNN zou halen. Che parafraserend stelde hij dat we altijd twee, drie passen vooruit moeten blijven op de chaos. ‘Deze mondiale crisis wijzigt de situatie grondig. Dit is het moment om in het offensief te gaan. Meer dan ooit geldt de leuze: socialisme of barbarij.’ Chávez was duidelijk in vorm, hij was gewoon niet te stuiten en ging met veel humor tot de vroege uurtjes door.
In de plenaire slotzitting had François Houtart, medeoprichter van het WFA, het over de rol van intellectuelen. Een intellectueel staat niet boven de rest, hij of zij kan wat afstand nemen van de directe realiteit en daarover nadenken. Maar het is de bedoeling dat dit gebeurt op een geëngageerde, betrokken manier. Hij of zij neemt moet een beweging niet sturen, maar zijn of haar diensten aanbieden. De crisis die we vandaag meemaken is veel meer dan een financiële collaps. Het is een ernstige economische crisis, maar tezelfdertijd ook een voedselcrisis, een milieucrisis en uiteindelijk een beschavingscrisis. Al deze crises zijn het resultaat van een zelfde, kapitalistische logica. Daarom kan een oplossing nooit oppervlakkig of cosmetisch zijn, maar moet ze grondig genoeg, zodat die logica doorbroken wordt. Dat is urgent en noodzakelijk, want het overleven van de mensheid en de planeet staat op het spel. Er is een nieuwe ethiek nodig die gericht is op duurzaamheid en de reproductie van het leven. Daartoe kunnen alle religieuze tradities en andere levensbeschouwingen uit het verleden een bijdrage leveren. Ook is het nodig om een nieuw historisch subject te construeren. In de negentiende en twintigste eeuw werd de sociale strijd vooral gevoerd door de arbeiders. Vandaag moeten daar alle geaffecteerd groepen aan toegevoegd worden.
‘Er is geen kapitalistische oplossing voor de actuele crisis van het kapitalisme’, zo luidt de teneur van slottekst. Regeringen, intergouvernementele organisaties, sociale bewegingen en intellectuelen worden opgeroepen om alternatieven uit te werken en een nieuwe economische en financiële orde uit te bouwen. Het forum drukt zijn solidariteit uit met Cuba, Bolivia, Venezuela en Nepal en veroordeelt krachtig de agressie tegen de volkeren van Palestina, Afghanistan en Irak. Tegenover de barbarij die we vandaag meemaken, wordt gesteld ‘dat het socialisme het enige alternatief is om het geheel van de economische, sociale, politieke, culturele, ecologische en beschavingsproblemen op te lossen. Dat zal het resultaat zijn van de wederzijdse versterking en mobilisatie van de arbeiders, boeren, inheemse bevolking, vrouwen, sociale en ecologische bewegingen en andere groepen die onrecht bestrijden, om de hoop waar te maken van de volkeren op de mogelijkheid van een andere wereld.’
De week werd afgesloten met een bezoek aan enkele sociale projecten (misiones) in arme wijken van Caracas. We bezochten o.a. een gloednieuwe polikliniek die gerund wordt door Cubaanse dokters en verpleegkundigen. Op dit moment zijn meer dan twintigduizend Cubaanse artsen en gezondheidswerkers actief in Venezuela. Daardoor krijgt de armste bevolking voor het eerst toegang tot medische zorgen, die bovendien van een buitengewoon hoog niveau zijn. Het bezoek maakte indruk op de vele aanwezigen. Hier was al een klein beetje transitie naar het socialisme zichtbaar en tastbaar.
(Uitpers, nr 104, 10de jg., december 2008)
Slotverklaring
ACHTSTE WERELDBIJEENKOMST VAN INTELLECTUELEN EN ARTIESTEN TER VERDEDIGING VAN DE MENSHEID
Caracas, 13 tot 18 oktober 2008
Er is geen kapitalistische oplossing voor de huidige kapitalistische crisis
1. Het Netwerk van Intellectuelen en Artiesten ter Verdediging van de Mensheid en het Wereldforum voor Alternatieven bedanken het volk en de regering van het Bolivariaanse Venezuela om deze eerste gezamenlijke ontmoeting te hebben mogelijk gemaakt in Caracas van 13 tot 17 oktober.
2 . De huidige kapitalistische crisis mag geen kapitalistische oplossing krijgen, want dat zou de kosten verplaatsen en voor een nieuwe lijdensweg zorgen in de landen en volkeren van het Zuiden en in de meest kwetsbare sectoren in het Noorden. Daarom verwerpen wij dat de beslissingen genomen worden door de schuldigen van de crisis zelf, zoals de G8, de G20 en z’n forum voor financiële stabilisatie, of de multilaterale organisaties, het IMF, het WTO of de Wereldbank. Het is dringend nodig om bestaande beslissingsorganen te versterken, en er nieuwe te creëren, met de participatie en mobilisatie van de regeringen, de intergouvernementele organisaties, de sociale bewegingen en de intellectuelen om zo alternatieve uitwegen te stimuleren voor een nieuwe financiële orde en een nieuwe economie.
3. Het kapitalisme is ook verantwoordelijk voor de milieucrisis die het overleven van de mensheid zelf in gevaar brengt: klimaatsverandering, voedselcrisis, energiecrisis en gebrek aan zoet water.
4. De crisis opent mogelijkheden voor de uitbouw van alternatieven. We moeten gebruik maken van het mislukken van de Doha-onderhandelingen om nieuwe vormen en normen van handel uit te werken, gebaseerd op het respect voor de fundamentele mensenrechten, op zelfvoorziening qua voedsel en op de solidariteit tussen de volkeren. Wij verwerpen de betaling van de buitenlandse schulden van de landen van het Zuiden, om zo de soevereiniteit over de grondstoffen te herstellen en de betaling te eisen van de ecologische schuld.
5. Wij betuigen onze solidariteit en ons militant engagement met de nieuwe progressieve sociale en politieke processen in Latijns-Amerika en in enkele andere landen van Afrika en Azië, zoals in Nepal, die nieuwe en beloftevolle perspectieven openen voor het opbouwen van een betere wereld.
6. De Venezolaanse Revolutie, geïnspireerd door het Bolivariaanse ideaal, betekent een lichtpunt van bevrijding voor de democratische en revolutionaire krachten in de wereld. Wij betuigen onze solidariteit en keuren de aanvallen van het imperialisme en de rechterzijde tegen de Venezolaanse regering en z’n volk af. Wij zijn verheugd met de triomf van president Evo Morales in het referendum, net als met de goedkeuring van de nieuwe grondwet door het Ecuadoriaanse volk. We zijn overtuigd dat deze bekrachtigingen door het volk van linkse regeringen binnenkort zullen worden voortgezet in de komende verkiezingen in Venezuela en in het referendum over de grondwet in Bolivia.
7. Wij willen de efficiënte actie van UNASUR benadrukken bij de poging tot staatsgreep in Bolivia, wat de kracht aantoonde van de landen uit die streek om autonome beslissingen te nemen.
8. De interventies van het imperialisme gaan verder temidden van groeiende humane kosten in alle continenten. Wij zijn zeer ongerust over de hevige sociale en politieke crisis die Colombia doormaakt, in het bijzonder over de repressie tegen de sociale bewegingen van arbeiders, boeren en indianen, de obstakels van de regering die de vooruitgang in het vredesproces hebben gesaboteerd, en de aanvallen van de paramilitaire strategie van de Colombiaanse staat, in nauwe samenwerking met de regering van Bush, tegen de landen in de regio.
9. De reactivering van de vierde vloot van de zeemacht van de Verenigde Staten toont de agressiviteit waarmee dat land de progressieve processen in dit deel van de wereld probeert tegen te houden. De volharding van de Amerikaanse blokkade tegen Cuba is een ander teken van hun imperialistische perversiteit en toont terzelfdertijd het falen van hun politiek tegen een volk dat op één januari van 2009 de vijftigste verjaardag viert van een revolutie die het toonbeeld is geweest van waardigheid. Wij betuigen ons medeleven bij de verwoesting van de orkanen die het eiland getroffen hebben.
10. Wij veroordelen het geweld van de staat Israel tegen het Palestijnse volk dat zich buitengewoon heeft verhevigd in een proces dat geen grenzen lijkt te kennen; en wij steunen de internationale campagne voor een boycot van de criminele politiek van Israel.
11. In Afghanistan in Irak, twee landen vernietigd door het imperialisme, gaat de agressieoorlog van de VS en de NAVO verder en zaait er dood en vernieling. Wij eisen de onmiddellijke terugtrekking van alle buitenlandse troepen. Wij veroordelen de bedreigingen met agressie van het imperialisme tegen Iran.
12. In Afrika zijn vele volken het slachtoffer van conflicten waar zij geen belang bij hebben en die hun overleven in gevaar brengt. Ze hebben te lijden onder de multinationale ondernemingen die hun grondstoffen willen plunderen, zoals in het geval van de Democratische Republiek Congo en Nigeria, of onder buitenlandse machten, zoals in Somalië. Wij steunen de Afrikaanse regeringen die de aanwezigheid van Africom (van de Noord-Amerikaanse zeemacht) en het sluiten van verdragen met de Europese Unie verwerpen.
13. Tegenover de barbaarsheid van de vermelde conflicten bevestigen wij onze overtuiging dat het socialisme het enige alternatief is om de economische, sociale, politieke, culturele en ecologische problemen van de mensheid op te lossen. De opbouw ervan zal het resultaat zijn van de samenwerking en de mobilisatie van arbeiders, boeren, indianen, vrouwen, sociale en ecologische bewegingen en andere groepen die opkomen tegen onrechtvaardigheid, om de hoop van de volkeren voor een andere wereld mogelijk te maken.
Caracas, 17 oktober 2008
Vertaald door Toon Pepermans. Oorspronkelijke tekst: http://humanidadenred.org/index.php?option=com_content&task=view&id=6596&Itemid=34