Begin mei kwam Defensieminister Flahaut met zijn strategisch plan voor de hervorming van het leger op de proppen. Het plan kadert de hervormingen nagenoeg exclusief binnen de interventiestrategie van NAVO en EU/WEU (Europese Unie/Westeuropese Unie). Verenigde Naties en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) komen er zo goed als niet aan te pas. Uiteraard kosten de hervormingen geld. Een moeilijke zaak als de defensiebegroting enkel geïndexeerd mag worden (in de vorige regeringen was zelfs een indexatie uit den boze). In de trukendoos heeft men daarvoor een oplossing gevonden: ‘bijzondere enveloppes’ buiten de begroting. Het plan is inmiddels goedgekeurd door de regering.
"België zal als natie zijn buitenlands- en veiligheidsbeleid blijven afstemmen op zijn lidmaatschap met de EU, NAVO, OVSE en VN", zo staat ergens in ‘Het strategisch plan voor de modernisering van het Belgisch leger 2000-2015’ van Defensieminister André Flahaut te lezen. De volgorde waarin de verschillende internationale instellingen worden genoemd is wellicht niet louter toevallig. Het plan plaatst de herstructurering van het leger nagenoeg uitsluitend in het (West-)Europese (EU/WEU) en transatlantische kader. De Verenigde Naties (VN) moeten het stellen met wat lieve woorden en de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) wordt zelfs gewoon vergeten.
Flahaut erkent dat de veiligheidsrisico’s sterk zijn veranderd: "De strategische omgeving van vandaag is totaal verschillend van die van het Koude oorlog tijdperk.". De acute militaire dreiging van toen heeft plaats geruimd voor allerlei situaties van instabiliteit waaruit conflictsituaties voortvloeien. An sich wordt Europa dus niet rechtstreeks meer bedreigd. De NAVO dreigde in die context, na het verdwijnen van het Warschaupact, overbodig te worden. In eigen land leidde de val van de muur tot een grondige afslanking van het Belgisch leger (het plan Delcroix). Voorts bleef alles bij het oude. Aan de structuur van het leger werd niet wezenlijk gesleuteld. Die situatie moest met een nieuw beleidsplan worden rechtgetrokken.
NAVO en WEU als leidraad
De belangrijkste opdracht van de NAVO en de WEU (West Europese Unie) was tot voor kort de ‘collectieve verdediging’ (artikel 5): een aanval op één natie wordt gezien als een aanval op alle andere lidstaten. Na de Koude oorlog kwam de bestaansreden van de NAVO in het gedrang. Maar daar werd al gauw een mouw aangepast. Tijdens de vijftigste verjaardag van de NAVO, werd in Washington een Nieuw Strategisch Concept (NSC) overeengekomen, met daarin centraal begrippen als ‘crisis response’, ‘peace keeping’ en ‘peace enforcing’, de zogenaamde ‘niet-artikel-5’ opdrachten of out-of-area opdrachten. Dergelijke opdrachten waren niet voorzien in het oorspronkelijke NAVO-verdrag (vandaar: ‘niet-artikel 5’). Men wilde evenwel het risico niet nemen om binnen de betrokken parlementen een ratificatieprocedure (zoals voorzien in onze grondwet) op te starten. Eén onwillig parlement zou immers voldoende zijn om het hele NSC terug naar af te sturen. Met het NSC begeeft de NAVO zich op het terrein van de Verenigde Naties, aan wie volgens het Handvest de exclusieve taak toekomt om vredesmissies op te zetten en te leiden. Met het NSC dreigen militaire operaties als tegen Joegoslavië (zonder VN-mandaat) courante praktijk te worden. Het begin van de ontmanteling van de VN?
De regering, die het plan Flahaut inmiddels heeft goedgekeurd, neemt klakkeloos deze strategie over en gebruikt ze als kader voor de hervorming van het leger. Bovendien slaagt het plan erin om geen enkele keer het primaat van de VN te melden. Flahaut herhaalt enkel de fameuze zinsnede uit het NSC dat operaties van de NAVO moeten geschieden volgens de ‘principes en de doelen van de VN’ en niet zoals Frankrijk het toen liever had zien staan ‘onder het gezag van de VN’. Volgens het strategisch plan komt het aan de NAVO en niet de VN toe, "De vredes- en veiligheidsgedachte (te) promoten via internationale samenwerking op diplomatiek en militair vlak. Daarenboven dient (de NAVO) hulp te verlenen voor o.a. wapencontrole".
Dat de VN hier bevoegd is en over de geëigende structuren en procedures beschikt op vlak van ontwapening laat het Plan Flahaut in het midden. Hetzelfde voor wat betreft de EU (en de WEU – de West Europese Unie). De EU moet zelf werk maken van de Petersbergtaken, aldus het Strategisch Plan. "Voor humanitaire hulp, conflictpreventie, vredesbewarende taken, maar ook vredeafdwinging en crisisbeheersing, moet de EU de capaciteiten krijgen voor ‘autonomous action, backed up by credible military forces, the means to decide to use them, and a readiness to do so’", zo wordt geciteerd uit het besluit van de Europese Raad op de Top van Keulen. En de VN? De OVSE? Nergens wordt gesteld dat dergelijke opdrachten ten minste onder het gezag van de VN of (via delegering) OVSE moeten vallen. Het autonome militaire optreden in NAVO-verband en binnenkort ook binnen EU-verband is trouwens dermate vanzelfsprekend geworden, dat niemand in de hele Belgische pers daarover nog struikelt.
Het Europese luikje in het Strategisch Plan gaat trouwens verder dan wat er binnen de EU (Helsinki) is afgesproken. Uiteindelijk moet de EU kunnen beschikken over een echt leger (en niet enkel een interventiemacht). Dit standpunt, dat onze regering al in Helsinki heeft verdedigd, krijgt ook zijn neerslag in het plan, met een pleidooi om het WEU-verdrag (met daarin eveneens een artikel 5 over collectieve verdediging) als protocol aan het EU-verdrag te hechten. Deze stap zou het definitieve einde betekenen van het ‘neutrale’ statuut van Zweden, Finland, Ierland en Oostenrijk (Denemarken is eveneens geen lid van de WEU, maar verbindt zich tot collectieve defensie via de NAVO).
Wat schuilt daar achter? Wel, laten we de redenering eens cru samenvatten. In de VN (en ook OVSE) zitten jammer genoeg nog altijd barbaarse en onwillige naties (Rusland, Cuba, China, etc.) als een blok aan het been. Vandaar ook dat we geen andere keuze hebben dan de veiligheidsproblemen overal in de wereld zelf op te lossen. "Het risico op conflicten verminderen door het uitdragen van democratische waarden en het verdedigen van het respect voor de mensenrechten." zoals het plan dat zo mooi weet te zeggen. Hoe mooi die waarden worden uitgedragen zien we in Turkije of Colombia. De waarheid is dat het ‘democratische Westen’ over militaire instrumenten moet beschikken om willekeurig daar op te treden, waar dat hen goed uitkomt. Voor de verdediging van economische belangen bijvoorbeeld. Als diezelfde landen wordt gevraagd om hun VN-verplichtingen na te komen, wordt de andere kant opgekeken. Aan Rwanda, Sierra Leone of Tsjetsjenië willen of kunnen we onze handen niet vuil maken, mensenrechten of geen mensenrechten.
Evenredige defensie-inspanningen
Dat het Belgisch lidmaatschap van NAVO en EU/WEU uiteindelijk moet leiden tot hogere defensie-inspanningen en -uitgaven moet blijken uit het volgende citaat, dat in contradictie staat met de verbintenis elders in het plan om de defensieuitgaven op hetzelfde (t.t.z. geïndexeerde) niveau te handhaven. "Uit het lidmaatschap met de EU en met de NAVO én uit het feit dat ons land gastland is voor de zetel van beide organisaties vloeien een aantal verplichtingen voort. Ons land mag in geen geval het "free-rider principe" gaan hanteren. Onze defensiebijdrage dient in vergelijking met andere partners van de zelfde draagkracht (economische en demografisch potentieel) een waardige bijdrage te zijn. De vergelijkingsparameters kunnen bijvoorbeeld zijn: defensie-uitgaven t.o.v. het BBP, defensie-uitgaven per inwoner, uitrustingsuitgaven per militair, het personeel van defensie t.o.v. de actieve bevolking, de deelname aan operaties, de jaarlijkse financiële bijdragen aan de organisatie." Wel, op de meeste van die parameters scoort België gemiddeld lager dan de andere lidstaten. België heeft na Spanje en Luxemburg samen met Duitsland de laagste defensie-uitgaven t.o.v. het BBP (1,5 procent), als gevolg van de bevriezing van ons defensiebudget sinds 1993 (toen ongeveer 2 procent). En wat, als in landen als de VS de defensie-uitgaven plots de pan uitswingen (momenteel 3,2 procent en sterk stijgend)? Moeten wij dan volgen, willen we vermijden als ‘free-riders’ bestempeld te worden? Het is trouwens vanuit die positie dat de VS de Europese landen zwaar onder druk zetten om meer te besteden aan defensie. Het plan zwijgt in alle talen over dergelijke feiten. Het handhaven van de defensie-uitgaven rijmt niet met het afstemmen van de defensie-inspanningen op de andere lidstaten. Het is ofwel het één of het ander. Wordt er zand in onze ogen gestrooid? Elders in het strategisch plan wordt de truc duidelijk. De aangekondigde verjonging van het leger kost ons elk jaar (gedurende vier jaar) 1,4 miljard Fr. te financieren via een "bijzondere, tijdelijke budgettaire enveloppe" buiten de defensiebegroting, een techniek die meer en meer wordt gehanteerd om het defensiebudget op het oude peil te kunnen handhaven. In andere landen wordt dat soort bestedingen gewoon in de begroting gestopt. De Belgische bevolking wordt dus een rad voor de ogen gedraaid, want het is niet evident dat die een verhoging van het defensiebudget zonder meer zou slikken.
Alle Taken
Het Belgische leger zit niet alleen met een verouderde leeftijdspiramide. De personeelskosten wegen in verhouding met de investeringen ook veel te zwaar. Het effectief wordt verlaagd naar 39.500 personeelsleden, aangevuld met een aanzienlijke reserve ("Elke jongere, man of vrouw, zou een militaire of burgerdienst moeten kunnen uitvoeren"). Dat neemt niet weg dat ons leger moet blijven alle taken waarnemen (land-, lucht-, zeemacht, etc.). De krijgsmachtonderdelen moeten, geheel overeenkomstig het NSC van de NAVO, snel inzetbaar en goed internationaal integreerbaar zijn. Investeringen in militaire uitrusting worden geheroriënteerd naar typisch interventiemateriaal: gepantserde rupsvoertuigen worden vervangen door lichte en mobiele gepantserde wielervoertuigen (ook handig om binnenlandse opstanden de kop in te drukken). Hoewel de Joint Strike Fighter als dusdanig niet langer wordt weerhouden (tenminste als militair dossier en niet als economisch dossier, een bevoegdheid voor de gewesten), gaat het plan ervan uit dat we op termijn minstens 48 jachtvliegtuigen moeten aanschaffen. De 11 C-130’s worden vervangen door 7 transportvliegtuigen van het FLA-type (Future Large Aircraft), etc. Eerder noemde de SP de vervanging van de C-130 een ‘humanitaire’ investering, omdat ze hun nut bewijzen bij humanitaire operaties. Wel als ze enkel dienen om bijvoorbeeld voedsel te transporteren naar noodgebieden, waarom dan die taak niet uitbesteden aan een civiele instantie, zeg maar als een soort out-of-area taken van de civiele bescherming? De waarheid is dat het leger die toestellen uiteraard nodig heeft om troepen en uitrusting voor militaire interventies te transporteren. Gezien het primaat van het NAVO-NSC is daar niets ‘humanitairs’ aan.
Conclusie
Het Belgisch lidmaatschap van de NAVO en de verregaande keuze voor een militaire arm voor de EU, laten op Belgisch niveau nog weinig ruimte om een alternatieve koers te varen. Het strategisch plan is, gezien het kopiëren van het NSC, in strijd met het Handvest van de VN en draagt verder bij tot de uitholling ervan. Een consequente keuze voor een echte veiligheidspolitiek, zou juist de discussie moeten verleggen naar hoe we de VN (en OVSE) kunnen versterken en efficiënter maken i.z. geweldpreventie en conflicthantering. Hoe kunnen we er voor zorgen dat de VN geen instrument wordt van belangen van grootmachten? Hoe kunnen we het heft in handen geven van niet-militairen? Hoe kunnen we het defensiedebat terug op een meer democratisch manier gestalte geven (i.p.v. de sluipende besluitvorming binnen de NAVO)? Etc. Elementen waarop het strategisch plan geen enkel antwoord geeft en mee in contradictie is.
Het strategisch plan is een keuze voor de versterking van de militaire poot van ons veiligheids- en defensiebeleid. En als de Groenen (en de SP) in een volgende regering uit de boot vallen, is de weg vrij naar een sterke stijging van het defensiebudget. Zonder twijfel. En daar zullen beide partijen mee verantwoordelijk voor zijn.
