De topbijeenkomst van meer dan 150 regeringsleiders op 15 en 16 september 2005 is een maat voor niets geweest. Of eigenlijk toch niet. John Bolton, VN ambassadeur van de USA, heeft met succes de voorstellen van Kofi Annan weten te counteren.
Wat is er gebeurd? Na de basistekst van Kofi Annan “in grotere vrijheid”, werd er onder leiding van Gabon, voorzitter van de Algemene Vergadering, aan een document gewerkt dat bij een reeks landen werd afgetoetst. Daarin zaten voorstellen over onderwerpen die gingen van non-proliferatie, ontwapening tot een nieuwe structuur: de Raad voor Mensenrechten.
John Bolton, die toen nog maar pas was aangesteld als VN ambassadeur door een “recess appointment”(1), haalde toen zijn rode pen boven en stelde meer dan 700 veranderingen voor. Hoewel die wellicht niet allemaal onzinnig waren, nam deze houding het hek van de dam. Een hele reeks andere landen begonnen ook wijzigingen voor te stellen, en voorzitter Gabon was de moeilijk bereikte consensus kwijt.
In de uiteindelijke slottekst van de top staat er nu niks meer over ontwapening en non proliferatie. Kofi Annan noemde het een “disgrace”, een schande. Dank zij Washington is men het in de VN niet langer eens dat “vooruitgang op het vlak van ontwapening en non proliferatie essentieel is om internationale vrede en veiligheid te versterken”. Ook de oproep werd geschrapt om nieuwe effectieve maatregelen te zoeken om de verspreiding van nucleaire, chemische en biologische wapens te verhinderen en te bestrijden, alsook de transfer van deze massavernietigingswapens naar “non-State actors”. Ook geen steun aan het Algemeen Teststop Verdrag, aan het Verdrag over landmijnen, en aan vermindering van de nucleaire voorraden.
In de sectie ‘terrorisme’ werd het vaagheid troef. Een duidelijke definitie werd weggelaten en nu staat er een veroordeling van “terrorisme in al zijn uitingen, door gelijk wie, gelijk waar en met gelijk welke bedoelingen gepleegd, daar het de ernstigste bedreiging voor vrede en internationale veiligheid is.” Hoe vager, hoe ruimer de interpretatie moeten de machtshebbers hebben gedacht.
“Naties zullen straffeloosheid beëindigen voor de ernstigste misdaden zoals genocide, misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden”. Deze tekst werd geschrapt. John Bolton aanvaardde immers geen enkele verwijzing naar het Internationaal Strafhof. Ook het compromis dat opriep voor “samenwerking met het Internationaal Strafhof, in overeenstemming met onze respectieve wettelijke verplichtingen”, vond geen genade.
Wel staan er drie artikels onder de hoofding “verantwoordelijkheid om te beschermen tegen genocide, oorlogsmisdaden, etnische zuivering en misdaden tegen de mensheid”. Ze zeggen enerzijds dat elk land de verantwoordelijkheid heeft de bevolking te beschermen, en anderzijds dat de internationale gemeenschap de staten daarin moet helpen, en geëigende diplomatieke, humanitaire en andere vreedzame middelen moet gebruiken om bevolkingen te beschermen. Ook dat de VN bereid is tot collectieve actie via de Veiligheidsraad indien de vreedzame weg niet helpt, en de nationale autoriteiten manifest tekortschieten in deze taak.
Dit hoofdstuk houdt dus een machtiging (een mandaat van de Veiligheidsraad) voor militair optreden om een genocide te voorkomen. Als een militaire interventie inderdaad effectief daarvoor dient, dan is dit positief. Vraag is echter steeds of dit de ware reden vormt voor militaire plannen van sommigen. Zoeken zij niet eerder een humanitaire dekmantel voor militaire belangenverdediging? Bovendien, precies door het schrappen van de referenties over straffeloosheid, ontneemt men de VN een maatschappelijk instrument dat een zeer ernstige afschrikking in kan houden voor mogelijke genocideurs.
Er werd wel afgesproken om een Commissie voor Vredesopbouw te creëren, die landen moet helpen om na een vredesbestand niet opnieuw in conflict te hervallen. Daarin zouden de Veiligheidsraad, de Economische en Sociale Raad, de Wereldbank, het IMF, en andere regionale organisaties (Europese Unie, Afrikaanse Unie) vertegenwoordigd worden. Vrijwillige bijdragen moeten het Peacebuilding Fund financieren.
De nieuwe Raad voor Mensenrechten moet zo snel mogelijk samengesteld kunnen worden, nog tijdens deze 60ste zitting van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, zegt de tekst. Deze Raad moet de vroegere Commissie vervangen omdat daar volgens de EU en de VS ook leden in zaten die zelfs systematische mensenrechtenschenders zijn zoals Libië en Soedan. Niemand lijkt de vraag te stellen of na Irak, na Falluja, en na Guantanamo de VS wel in die Raad mogen zetelen.
De eindtekst herhaalt de wil om de millenniumdoelstellingen te bereiken, is tevreden dat het er naar uit ziet dat de officiële ontwikkelingshulp jaarlijks met 50 miljard dollar zal stijgen, en onderstreept dat de oplossing van de schuldproblemen van ontwikkelingslanden heel belangrijk is. Het ontbreekt dus wel duidelijk aan concrete voorstellen en afspraken.
Waar erg werd naar uitgekeken was de hervorming van de Veiligheidsraad. Kofi Annan had daar twee scenario’s voor uitgetekend, een met nieuwe permanente leden zonder vetorecht, en eentje met nieuwe hernieuwbare vierjaartermijnen ook zonder vetorecht. Er was een samengaan van Duitsland, Japan, India en Brazilië om hun kandidatuur aan mekaar te klitten, maar daar hadden zowel de VS als China reeds hun afstandelijkheid tegenover getoond. Voorlopig is men niet verder gekomen dan de nood aan hervorming te stellen in het kader van bredere representativiteit, efficiëntie en transparantie, en ook om de legitimiteit van de beslissingen te verstevigen. De Algemene Vergadering wordt gevraagd om de vooruitgang in dit hervormingsdossier tegen eind 2005 te bekijken.
Hervorming van een instelling waar de geprivilegieerde landen (de vijf permanente leden van de veiligheidsraad) zelf de sleutel van in handen houden, is geen evident proces. De fundamentele kritiek dat de beslissingen van de Veiligheidsraad niet alleen legaal moeten zijn (dwz in overeenstemming met het VN Charter) maar ook legitiem (dwz ontdaan van machtspolitiek) kent bij dit alles nog niet een begin van aanpak. Een hervorming moet de VN duidelijk democratisch, aansprakelijk, transparant maken. Het voor zich uit schuiven van de noodzakelijke hervorming van de veiligheidsraad is geen goed teken. Het ziet er dus niet naar uit dat we goed zijn gestart.
(Uitpers, nr. 69, 7de jg., november 2005)
Bronnen:
www.aktionsprogramm2015.dewww.vmpeace.orgwww.globalsolutions.orgVrede, juli-aug 2005, dossier.
2005 World Summit Outcome, document A/60/L.1
(1) dwz een benoeming door de VS president zelf tot de volgende senaatsverkiezingen aangezien de senaat hem niet wilde aanstellen
